Vikan


Vikan - 10.12.1959, Blaðsíða 18

Vikan - 10.12.1959, Blaðsíða 18
yfir það í síðari heimsstyrjöld — raunar kallar hann þá styrjöld oftast „fjórðu heimsstyrjöldina", þar sem hann telur, og með nokkrum rétti, að bæði kínverska styrjöldin og sú spænska hafi ekki síður haft áhrif á gang heimsmálanna, enda þótt þær hafi mátt kallast staðbundnar. En þótt Hemingway hati allan klæðnað, hefur hann gert ein§ konar málamiðlunarsættir við menninguna og klæðist fötum eins og aðrir. Heima fyrir er hann þó í eins litlu og hann getur, velsæm- isins vegna, venjulega aðeins þunnum stuttbuxum, sem hann heldur upp um sig með feiknamiklu belti. Þegar hann er að heiman klæðist hann hins vegar fötum í stíl við aðra, eða þvi sem næst, þótt hann fari raunar verr með þau en nokkur annar. Eigin- kona hans á i sífelldum vandræðum með að halda fötum hans svo í lagi, að hann geti talizt sóma- samlega til fara. „Ekki veit ég hvernig í ósköpunum hann fer að Þessu", varð henni einu sinni að orði, „en það er sannleikur, að splunkuný, vönduð föt endast hon- um ekki nema í nokkra daga. Þótt hann fari í þau pressuð og strokin, hanga þau utan á honum eins og tuskur eftir nokkra stund. Það er engu líkara en hann eigi í stöðugri orrustu við þau, — bókstaflega tæti þau utan af sér.“ Og það eru ekki aðeins fötin, sem Hemingpvay á í orrustu við; hann á í sífelldri orrustu hverja einustu stund, sem hann er vakandi, orrustu við orð og setningar, vínglös, árar eða fisk, eða Þá að hann heyr aftur orrustu, sem hann tók þátt í fyrir mörgum árum. Þegar Hemingway var enn ungur að árum, var hann mikill vexti og dökkur á brún og brá. Nú er höfuð hans grátt orðið, eins og var á Jóni Hreggviðssyni, hrímgrátt hár og skegg, en ekki minnir hann þó að neinu leyti á jólasvein, heldur er hann líkastur trölii. Hann ér hverjum manni skrokkmeiri, 110 kg að þyngd, og svo kynlega vaxinn að mikill hluti þessara 110 kg er staðsettur ofanvert við nazistabeltið það hið mikla. Fótleggir hans eru grannir og lærin mögur; mætti kalla það spóaleggi. En brjóstkassinn er mikill og hvelfdur, axlir og herðar eins og á trölli og annars furðu digrir. Hendur hans minna á bjarnarhramma, og þó öllu meira á skrúfstykki þegar hann tekur í hönd manni. En sé vöxtur hans furðulegur, þá er þó göngu- lag hans enn furðulegra. Það er engu líkara en hann sé alltaf að berjast gegn stormi; hann hallast áfram í hverju spori, lætur höfuðið ganga á und- an, síðan koma axlirnar og hinn mikli bolur — og loks spóafæturnir. Á sléttu gólfi og gangstétt- um virðist göngulag þetta allt að því hlægilegt. En á ósléttu landi og úti í skógi virðist það í fyllsta samræmi við umhverfi og aðstæður, að minnsta kosti reynist það á fæstra færi að fylgja gamla manninum, þegar hann hallar sér fram. Starfshættir Hemingways eru ekki síður marg- breytilegir og óútreiknanlegir en annað í fari hans. Þegar hann dvelst í heimili sínu á Kúbu, byrjar hann á stundum að vinna eldsnemma á morgn- ana, allsnakinn að heita má, umkringdur sínum frægu fimmtíu kisum, sem skríða við fætur honum og nudda sér við ökla hans. Á stundum lætur hann líka ritstörfin lönd og leið daglangt og fer á fiskiveiðar. Enda Þótt hann hafi alltaf haft gaman af að skrifa, veitist honum það alltaf örðugt, og það hefur ekkert breytzt með aldrinum. Hemingway samdi frumdrættina að skáldsögu sinni. Og sólin rennur upp á þrem vikum. Að vísu vann hann síðan úr þeim frumdráttum og breytti þeim, en það breytir engu um það, að það tók hann ekki nema þrjár vikur að valda straum- hvörfum í nútíma skáldsagnagerð, því að það er almennt viðurkennt, að þar hefjist nýtt tímabil með útkomu þeirrar bókar. Segja má að næstu skáldsögur hans og smásögur hafi skorið úr um það, en Sólin rennur upp var upphaf byltingar- innar. Þetta var raunar ekki hans fyrsta skáld- saga, en í henni er þó að finna flest það, sem síðan hefur verið talið einkenna Heniingway sem rit- höfund, meðal annars þá „heimspeki", sem síðan hefur verið grunntónninn í öllum hans skáldverk- um, að njóta lífsins til fulls bæði í ástum og störf- um. Margar sögur hafa myndazt af Hemingway, og eru flestar þeirra með nokkrum þjóðsagnablæ. Margar þeirra fjalla um styrjaldarþátttöku hans. Sjálfur kveðst hann hafa reiknað það út, að hann hafi samanlagt átt tveim árum lengur í styrjöld- um en Grant hershöfðingi. Hvað sem því líður, þá tók hann þátt í fyrri heimsstyrjöldinni, Þar sem hann særðist illa. Þá var hann og á vígstöðv- unum í grísk-tyrknesku styrjöldinni, sem stóð skammt að vísu, en árið 1936 fór hann til Spánar sem stríðsfréttaritari, og dvaldist þar unz borgara- styrjöldinni lauk. Þé var hann og stríðsfréttaritari í siðari heimsstyrjöld — eða fjórðu, eins og hann sjálfur segir — oftast i Evrópu, nema hvað hann var um skeið með kínversku herjunum árið 1941. Það er því sizt að undra, þótt honum verðl tíðrætt um styrjaldir, og flest- ar skáldsögur hans fjalli að mestu leyti um styrjaldir. Ekki svo að skilja, að hann sé fylgjandi styrjöld- um; „hernaðarvísindi eru vísindi dauða og tortímingar,“ segir hann. En hann ber flestum meiri virðingu fyrir persónulegu hug- rekki og hreysti — það er eitt helzta ein- kenni hans, bæði sem manns og rithöfundar en leggur hins vegar allt annan skilning í Það hugtak en fólk almennt. Hann skilur styrjaldir ekki síður en atvinnuhermenn, ef til vill mun betur, og hann skilur til- tmningar þeirra, sem heyja orrustu, betur en nokk- ur annar, sem um það hefur ritað. Og sjálfur veit hann það ölium betur, að Það er hægt að lýsa styrjaldarátökum þannig, að jafnvel þeir sem al- drei hafa komið i orrustu, megi skilja til hlítar, hvað þar gerist. Samt sem áður er Hemingway fæddur svo fjarri vettvangi heimsstyrjaldanna sem hugsazt getur, bæði i beinni og óbeinni merkingu, — í hinum hlý- legu og friðsamlegu miðvestur-fylkjum Bandarikj- anna, árið 1899. Faðir hans var læknir að atvinnu, en veiðimaður og fiskimaður af lífi og sál. Hann kenndi syni sínum að skjóta og fiska, áður en hann hafði í rauninni aldur og þroska til að fara með byssu og veiðistöng, og undu þeir feðgar þá bezt tilverunni, þegar þeir voru tveir einir á ferli um skóga og fljótsbakka. Það var og oft, að faðirinn tók hann með sér í sjúkravitjanir; urðu þeir atburðir Hemingway yngri minnisstæðir, og hefur hann lýst þeim i sumum af þeim smásögum, sem hann reit á yngri árum. Þegar Hemingway hóf nám sitt í menntaskóla, reyndi hann ekki aðeins að skara fram úr i ein- stökum greinum — heldur öllum, og ekki hvað síst í íþróttunum. Hann tók þátt i knattspyrnu, iðkaði hnefaleik af kappi og lét sig þá einu gilda þótt andstæðingurinn væri honum bæði stærri og sterkari, og hann ritaði mikið i skólablaðið og tók þátt í sundkeppni fyrir skólans hönd. Þessi fjölhæfni hefur einkennt hann æ síðan. Enn í dag er hann haldinn þessum keppnisanda, enda segir hann á stundum um sjálfan sig sem rithöfund og brosir við: „Ég er ekki framgjarn — ég vil bara setja met." Að skólanámi loknu réðst Hemingway frétta- ritari að dagblaðinu Kansas City Star, en tolldi þar ekki lengi. Um það leyti var verið að skipuleggja Rauðakrossleiðangur til vigstöðvanna á Italíu og Hemingway tók þátt í honum sem sjálfboðaliði. Þar með hófust hin löngu og víðtæku kynni hans af herjum og styrjöldum. Satt bezt að segja er Hemingway ekki sérlega hneigður fyrir friðsamlegt líf; hann segir að það krefjist einskis af manninum nema þolinmæði — og Hemingway er ekki sérlega þolinmóður maður. Hann særðist illa í styrjöldinni 1918, er hann var að bjarga særðum félaga sínum úr skothrið. 1 siúkrahúsinu var hann síðan sæmdur heiðurs- merki, þvi fyrsta af mörgum, sem hann hefur hlotið, en ber aldrei. Og svo hélt hann heim að lokinni styrjöld með heiðursmerki sitt í vasanum og nokkur sprengjukúlubrot í lærunum. Það er ein sagan af mörgum, sem myndazt hafa af Hemingway, að hann fyrirliti hið stranga sið- gæði í miðvestur-fylkjunum, og kunni hvergi bet- ur við sig, en þegar hann situr í veitingakrám Parísar við Pernoddrykkju og með léttúðardrósir á hnjánum. Það dregur nokkuð úr sannleiksgildi þessara sagna, að hann hefur alltaf valið sér eigin- konu — hann er fjórkvæntur — úr miðvestur- fylkjunum, meira að segja allar úr einni og sömu borginni, St. Louis. Og þrjár eiginkonur hans hafa auk þess haft sama starfa; þær hafa sem sé verið blaðamenn. Því einkennilegra kann að virð- ast, að Hemingway getur aldrei skilizt það, að hann sé sjálfur „blaðamatur", eða með öðrum orðum fréttaefni, umfram aðra skáldsagnahöf- unda. Þegar ný skáldsaga eftir William Faulkner kemur á markaðinn, svo að dæmi sé tekið, þá er það fyrst og fremst bókmenntaviðburður. Hins veg- ar er það einnig fréttaviðburður, þegar ný skáld- saga eftir Hemingway kemur út. Þetta rangmat hans á sjálfum sér er sennilega af sömum rótum runnið og sú staðreynd, að fréttagreinar hans úr styrjöldunum eru síður en svo með því bezta, sem eftir hann liggur, að minnsta kosti ekki sem fréttagreinar — hann virðist ekki vera glöggskyggn á það, hvað sé fréttnæmt og hvað ekki. Hemingway er óheflaður ruddi, segja sumir. Engu að síður hefur hann haft mikil áhrif á hina yngri kynslóð rithöfunda í flestum löndum. Með útkomu skáldsögunnar Og sólin rennur upp voru fjárhagsörðugleikar Hemingways úr sögunni. Hann sneri aftur heim til Bandaríkjanna ásamt annarri eiginkonu sinni, Pauline, og settist að í Key West. Það var þá sem hann tók að stunda stórfiskaveiðar. Síðan hefur hann stundað þá íþrótt af sama kappi og metnaði og skáldsagna- gerðina. Hann á enn heimsmetið í túnfiskaveiði, enda þótt hann flíki því aldrei. Þó finnst honum ef til vill enn meira til þess koma að fást við villidýraveiðar. Hann var á villidýraveiðum í Afríku árið 1934, og kom heim úr þeirri för með mikið af villidýrahausum, sem prýða nú veggi íbúðarhúss hans á Kúbu — en þaðan kom hann líka með meiri feng; bókina „The Green Hills of Africa" og stutta skáldsögu, „The Snows of Kilimanjaro", sem hann telur eitt hið bezta skáldverk sitt. Og þegar heim kom var ný styrjöld skollin á, spænska borgarastyrjöldin, og Hemingway taldi sér ekki til setunnar boðið. Hann hélt tafarlaust til Spánar sem stríðsfréttaritari. Þar kynntist hann þriðju konu sinni, stúlku frá St. Louis, sem einnig var stríðsfréttaritari. Þegar hann kom heim úr styrjöldinni hafði hann frumdrættina að hinni miklu skáldsögu sinni, „Hverjum klukkan glymur", í huga sér og á pappírnum, og nokkru síðar gekk hann að eiga stríðsfréttaritarann Einn af nánustu kunningjum hans lét svo um mælt, þegar öll þessi hjónabönd gamla mannsins bar á góma: „Allir karlmenn eru með því markinu brenndir að hrifast af konum. En Hemingway er þannig farið, að þegar hann verður hrifinn af konu, þá kvænist hann henni". Þetta mun og láta nærri, því að Hemingway er að þessu leyti manna siðavandastur og það svo, að mörgum þykir nóg um. Klám og grófyrði má hann ekki heyra. Og hann er konu sinni trúr •— á meðan hún er kona hans. Um leið og önnur kemur í spilið, skilur hann við eiginkonuna og kvænist hinni eins fljótt og lög leyfa. Skáldsagan „Hverjum klukkan glymur" hlaut frábærar viðtökur og gerði Hemingway samstund- is heimsfrægan. Henni á Hemingway meðal ann- ars það að þakka. að enginn núlifandi rithöfundur fær ritverk sín jafn hátt borguð. Þeir í Hollywood keyptu til dæmis tvær af smásögum hans, „The Killers" og „The Short Happy Life of Francis Macomber", og enda þótt þær séu báðar mjög stuttar smásögur, greiddu þeir mun hærra verð fyrir hvora þeirra en tíðkast fyrir langar skáld- sögur eftir kunna höfunda. Yfirleitt velur Hemingway sér ekki vini úr hópi bókmenntamanna eða menntamanna. Hann um- Framhald á bls. 33. 13 VIKAN

x

Vikan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.