Veðrið - 01.04.1971, Blaðsíða 12

fram eftir sumri. En þetta breyttist þegar leið á sumar, og þessir (iskubleltir
greru og fengu jafnvel gróskublæ. En kalið á útjörðinni entist sumarið á enda.
Mjög var það eftirtektarvert á þessu hausti, livað víða lönd voru ofsetin af beit.
Mátti á sumum jörðum sjá að land var nagað þannig, að þar var enga beit að
finna lengur. Ekki er þetta vegna fjölgunar búfjár, því hefir ekki fjölgað, heldur
vegna hins, að beitarþol landsins hefir minnkað stórkostlega við kólnandi veður-
far. Það er ekki aðeins afurðageta ræktaðs lands sem minnkar, heldur óræktaðs
lands engu síður. Trúlegt má það líka telja, að þegar farið er að ganga nærri
landi með beit, þá minnki afurðageta þess enn meir, og að meinsemdin fari
vaxandi, þó að bein orsök til hennar geri það ekki.
Óvíða mun vera að finna jafn áþreifanlega gróðurbreytingu og í Efri Fljóts-
drögum. Þar voru víða gróðurvinjar með stórvöxnum gróðri, gulvíði og heil-
grösum. I haust var þar ekki finnanlegt annað en kalkvistir og grastoppur handa
liesti ekki sjáanlegur. Slíka gróðurbreytingu hefi ég ekki séð endranær, nema
þá þegar einhverjar utanaðkomandi ástæður komt til á takmörkuðu svæði. Ýmsir
mundu vilja telja, að hér væri ofbeit um að kenna. Ekki held ég, að sú muni
vera raunin á. Þarna koma í haustleitum aðeins 2—300 kindur af stóru svæði
eða eins og gerist úr litlu heimalandi. Ég held, að það séu lífsskilyrði gróðursins,
sem hafa breytzt. Þau eru ekki fyrir hendi lengur fyrir þann gróður, sem þarna
er. Þarna upp við Langjökul er gróðurinn veikur fyrir, og áhrifin af veðurfars-
breytingunni koma þar ljósast fram. Það hafa sagt mér gamlir menri, að þegar
þeir fóru fyrst fram á heiðarnar skömmu eftir aldamót, þá liafi oft verið mökkur
af foki yfir Stórasandi í austan og norðaustanátt, en hún er þarna algeng og oft
hvöss. Á góðveðurstímabilinu sáust þessir fokmekkir ekki. En nú má sjá þess
glögg merki, að jarðfok fer vaxandi.
Eitt af því, sem vakti athygli mína, þegar ég fór fyrst að fara á Víðidalstungu-
heiði um 1930, voru svokallaðar rústir. Það voru svartar þústur í flánum, gróður-
litlar eða gróðurlausar, og því dökkar að sjá og skáru sig vel úr gróðurríku um-
hverfinu. Þetta voru leifar frá liðnum tíina. Þær hurfu með öllu á árabilinu
1930—40. Haustið 1960 rakst ég á þessar fylgjur öræfanna að nýju. Þá voru þær
að byrja að myndast og liafa haldið velli síðan og vel það. Þær vaxa nteð hverju
ári. Rústir myndast í flánum, þegar jörð nær ekki að þiðna yíir sumarið. Jafn-
aðarlega voru þær ekki mjög stórar um sig, svona eins og stórar þúfur, en þær
sýnast hafa þann eiginleika að hækka og stækka. Innihaldið gæti verið 'J/io
hlutar ís og afgangurinn torfkenndur jarðvegur flánna. Einangrun ermikil í
þessum torfkennda jarðvegi og þess vegna nægir lágur sumarhiti ekki til þess
að jarðklakinn þiðni. Ef stungið er með skóflu ofan í rúst á haustdegi eru ekki
nema 20—30 cm ofan á jarðklakann. Klakinn er að mestu ískristallar. Það leiðir
af sjálfu sér, að til frambúðar eru ekki mikil skilyrði fyrir gróður á slíkum stað.
Þess vegna verða þær með aldrinum dökkar og gróðurvana.
Mér var það forvitnilegt að athuga um jarðklaka ekki aðeins í rústunum.
í haust reyndust vera 00—70 cm ofan á jarðklakann í sandbornum áreyrum
hér á Víðidalstunguheiði í um 500 m hæð (Fitjárdragaskáli). Það má því ætla,
að á þessum árum sé jarðklakinn viðvarandi, þegar náð er nokkurri hæð. Það
heyrast líka fregnir um það, að jarðklaki sé allt árið sums staðar, þar sem byggð
er liæst yfir sjó.
Allir, sem við jarðrækt fást, vita að nú er jarðraki meiri og samfelldari en
12
VEÐRIÐ