Vikan - 30.08.1962, Síða 14

Tvenns konar hæfni auðkennir raanninn fram
yfir önnur dýr jarðar: málið og hláturinn. Dýr-
ið megnar ekki að lýsa ástandi sínu í orðum né
að veita tilfinningum sínum útrás í hlátri. Sá
hæfileiki er léður manninum einum.
En hvað vekur okkur hlátur og hvað gerist
í sálarlifi okkar, þegar við hlæjum?
Þessum spurningum hafa heimspekingar og
sálfræðingar iöngum velt fyrir sér og borið
fram margvisleg svör. Flestir hallast að því meg-
insjónarmiði, sem heimspekingurinn Kant orð-
aði fyrstur, að forsenda hlátursins sé ákveðin
tilfinningaspenna, sem sýnir sig skyndilega að
vcra tilefnislaus og leysist í sömu andrá; fram-
rás hennar er hláturgusan. Sú sálarorka, sem
h ifð var til taks fyrir óvænta áreynslu, hrýzt
nú fram i jieim þægilegu krampakenndu hreyf-
ingum, sem við nefnum hlátur.
Spennan er þó ekki alltaf jafn slcrk, stundum
er hún jafnvel svo lág, að hinn hláturmildi verð-
ur liennar naumast var. Hláturmildi fer bæði
eftir geðfari og aldri. Allir vita, hve litið jjarf
til, að harni vakni hlátur, bg jafnve! á gamals
afdri á sumt fólk furðu skamma leið ti! h'átur-
lindarinnar. Aðrir eru ekki jafn auðfengnir til
hláturs. Alvaran hefir gegnsýrt tilfinningalif
þeirra og þokar ekki, nema aðhlátúrsefnið sé
mjög óvænt og geðbrigðin snögg. Vegna eðlis-
legrar eða ásettrar alvöru geta menn líka hrugð-
izt á annan hátt við aðhíátursefninu, t.d. ineð
undrun hlandinni lítilsvirðingu. Það gc-ra hlát-
urvandir menn, sem ekki hlæja að gröfu eða
einföldu aðhlátursefni.
Þrátt fyrir þennan mun, hlæja allir menn,
og al t mannlegt atferli getur vakið manni hlát-
ur. Ofdramb og reigingur þykja e. ki síður skop-
leg en smæðarkennd og undirlægjuháttur. Fátt
kveikir þó innilegri hlátur en einfeldnin. í harns-
Iegri alvöru segir maður eitthvað, sem kveikir
áheyrendum óstöðvandi hlátur. Ég g’.eymi aldrei
einfeidningslegu tilsvari minu í skóla, sem varð
hekkjarsystkinum mínum kærko'mið hláturs-
efni. Kennari okkar hafði spurt, hvers vegna
eggfruma spendýra væri stærri en sæðisfrum-
an. „Vegna þess að eggfruman á að komast inn
i hana“, svaraði ég. Ég held, að jafnvel hinn
alvörugefni kennari hafi ekki getaðvarizthlátri,
en sjálfum fannst mér, að minnsta kosti í svip-
inn, ekkert hlægilegt við þetta svar. En ein-
mitt í slíkri sjálfsblindu er sú einfeldni fólgin,
sem snertir hláturstrenginn. Hér er annað dæmi
um það: Kona nokkur hafði lengi verið harn-
laus, sér og manni sínum til mikils hugarangurs.
Að lokum fékk bezta vinkona hennar þó alveg
óvænt þá fregn, að dóttir væri fædd. Hún fór
strax að heimsækja hina hamingjusömu móður,
samgladdist henni innilega um leið og hún
sagði: „En hvernig í ósköpunum fórstu að
þessu?“
HIÐ TVÍRÆÐA BROS.
Sá hlátur, sem túlkar hreina gleði, brýzt
fram án markmiðs og undirhyggju. Ekki er
þó allur hlátur af jieirri gerð. Oft veitir hann
framrás tilfinningum, sem ekki mega falla
hindrunarlaust um þann farveg, sem hæfði
þeim hezt. Ég get t.d. tekið heimskulegri ögr-
un með hæðnishtátri og sneitt þannig hjá
grófum orðaskiptuin. Þess vegna er tvíræðum
hlátri og einkum tviræðu hrosi heitt í öllum
mannlegum viðskiptum.
Höfundur Njálu lýsir jiessari tviátt hugar-
farsins vel hjá Skarphéðni. Hann tók eggj-
unarrausi móður sinnar með brosi og gam-
anyrðum, er hún har þeim feðgum fregnina
af taðskeggiingsvisum Sigmundar, — „en þó
spratt honum sviti í enni, ok kómu rauðir
flekkir í kinnar lionum, en þvi var ekki
vanl“. Iteiði móðgaðrar hetju getur hvergi
fengið fullnægjandi útrás nema í hefndinni,
cn með jiví að stund hcnnar er ekki komin,
ciýlur Skarphéðinn geðshræringu sína bak
við kæruleysisglott og gamanyrði.
Líkt er jjví lárið með meinfýsina. Við
hryggjumst sjaldan yfir óförum óvina okkar,
jió að við myndum aldrei hreyfa hendi þeim
iil miska. Velsæmisins vegna leggjum við
liömlur á meinfýsi okkar, en leyfurn henni
j.ó að hrjótast fram í kuldahlátri eða glotti.
Mcð einu slíku hrosi lýsir Einar H. Kvaran
innræti Þorgerðar í „Vistaskiptum":
„Þórður gamli í Vík sagði Þorgerði úti á
h aðinu á Skarði, að andskota tuggan yrði
eftir hjá sér eftir hálfan mánuð, ef þessu
héldi áfram. Og allt dræpist, hver kind og
hver belja og hvert hrossbein. Allt færi til
fjandans, sepi manni þætti vænt um.
Þorgerður' brosti. Hún átti nóg hey“.
Auðvitað kemur ekki allur hlátur frá hjart-
anu. Oft er liann ekki annað en hergmál og
hrosið aðeins gríma, sein þykir eiga við. Við
Ii'æjum stundum af kuríeisi, aðeins til liess
„ð lylgjast með öðrum, og þegar kona tekur
: veðju okkar með hýru brosi, sýnir hún að-
eins hið hefðhundna viðmót, en tjáir sjald-
an í jivi nokkra tilfinningahlýju. Hins vegar
kæfum við líka oft hiátur eða hros, ef okk-
ur liykir það óviðeigandi. Hláturmild æska
kemst oft í vanda af þessum sökum. Ýmis af-
káraskapur í fari fullorðins fólks lætur hlát-
urinn sjóða niðri í gáskafullum unglingum,
| ó að hann megi alls ekki koma upp á ylir-
Framhald á bls. 39.
Þeim barst póstkortið í byrjun ágúst-
mánaðar. Það sem á það var ritað, gat
ekki verið meinleýsislegra .... hvernig
þeim liði, hvort sumarið hefði ekki verið
óvenjulega heitt og hve gaman liað væri,
að hráðlega gæfist tækifæri til að sjá þau.
En þetta fróma mál var undirritað „Magga
frænka“, og hvorki Tómas né Helena áttu
nokkra frænku með því nafni. Hvergi var
að finna heimilisfang sendanda á kortinu.
— Þú skait aflienda hréfberanum jiað,
þegar liann kenmr næst, sagði Tómas.
En Helena gleymdi því vitanlega, og
svo lá póstkortið undir hréfamöppunni á
skrifborðinu.
Sumarið leið á enda og börnin hófu aft-
ur skólagönguna. Dag nokkurn barst ann-
að póstkort. — Magga frænka hcfur verið
veik, varð Helenu að orði, þegar hún af-
henti Tómasi póstkortið.
Hann virti fyrir sér kortið og las síðan
upphátt: — Ég þakka ykluir innilega fyrir
hlómin, og ég dáist að þvi, að jiið skulið
rnuna hve hrifin ég hef alltaf verið af
nellikum.
— Þessi Tómas Warford, sem hún er að
skrifa, hiýtur að vera nýfluttur hingað
til bæjarins, sagði hann. Ég liélt, að ég væri
eini maðurinn hér með því nalni. Jæja,
þú stingur póstkortinu í næsta póstkassa,
þegar l>ú átt Ieið framhjá. Þeir á pósthús-
inu verða svo að ráða gátuna....
Hann fékk Helenu póstkortið. Éh ein-
hverra hluta vegna var hún ófús að láta
pústkortið frá sér. í stað þess að leggja
liað í póstkassann, stakk hún jiví ofan i
skrifborðsskúffu. Svo gerðist það í sept-
einher, að þeim harst Jiriðja póstkortið.
Það var Tómas, sem tók við þvi. Ilelena
rauf strauminn á ryksugunni þegar liann
kom inn, þvi að henni hrá ónotaiega, svo
undarlégur var hann á svipinn.
— Svei mér ef ég veit, hvað maðúr á
að halda um þetta, sagði hann og rétii
hcnni póstkortið. Sjáðu sjálf og segðu mér
hvað þér finnst.
— Kæru vinir, las Helena. Ég vona að
ykkur öllum líði vel. Sjálf er ég orðin hress
og frísk aftur. Skilið kveðju minni til
þeirra, Til og Nancy litlu. Sennilega eru
þau húin að gleyma mér. En þvi verður
14 VIKAN