Vikan - 10.01.1963, Blaðsíða 6

Ví hefur verið haldið fram, að öll sagnfræði verði
að vera persónuleg á íslandi, eða vera bundin á-
kveðnum nöfnum, til þess að verða tekin gild, eða
alvarlega. Á þetta ekki sízt við um foma manna-
vist •—- enginn hefur áhuga fyrir kumli hins nafn-
lausa. Já, þannig er það —- hin eina gáta verður
nafnið sjálft.
Það á vel við í hvaða blaði sem er, að fórna fá-
einum línum til þess að minnast fyrsta innlenda mannsins,
sem stjórnaði þilskipi í Reykjavík og ekki sízt með hliðsjón
af ofanrituðu, því svo vel vill til, að hann er næstum því
formlega útnefndur af samtíð sinni, því stéttarbræður hans
sýndu honum sóma á sjötugsafmælinu árið 1900.
Þótt margir sækappar, sem Vilhjálmur Þ. Gíslason birtir
myndir af í grundvallarritinu Sjómannasaga, séu æði öldur-
mannlegir í útliti, er mér sem unglingi í minni andlit einn-
ar kempunnar, sem horfir rannsakandi og djarflega fram.
Hann er með mikið alskegg, höfðinglegur í meira lagi og svip-
mikill eftir því.
Þó vafalaust hafi það verið í tízku á þessum árum, að horfa
illilega á ljósmyndasmiðinn, með samanbitnar varir, þá er
það auðséð, að þarna var enginn meðalmaður festur á mynd
— að minnsta kosti hefur honum verið trúandi fyrir skipi.
Enda var það líka svo, eins og lesandann er farið að gruna,
því maðurinn er enginn annar en Sigurður Símonarson, fyrsti
skútuskipstjórinn í Reykjavík (innlendur).
Aldreigi aflið brást
aldrei þú hræddur sást,
sollinn við sjó.
Stormur þá hvein við hún
harða þú yggldir brún,
örugg um ægistún
öndin þín fló
orkti Gröndal um þennan aldna sæfara og var það sannmæli,
sem og kemur í ljós, þegar við rifjum upp þá fróðleiksmola,
sem hægt er að safna á einn stað um þennan merkilega skip-
stjóra og brautryðjanda, sem fyrstur gaf útgerðarmönnum trú
á íslenzka fiskimenn.
IGURÐUR SÍMONARSON skipstjóri var fæddur á
Dynjanda í Arnarfirði þann 18. nóvember árið 1830,
kominn af merkum sjómannaættum og var faðir
hans enginn annar en Símon Sigurðsson, bóndi 1
Dynjanda og skipstjóri. Símoni er lýst sem lista-
manni og hæfileikamanni óg var hann talinn göldrótt-
ur af einföldu fólki.
Símon hafði ungur farið utan og flækzt víða um
heim, og þá meðal annars lært stýrimannafræði í Þýzkalandi.
Síðari rannsóknir sanna, að Símon er fyrsti maðurinn, sem
er skipstjóri á kaupfari á seinni öldum, en hann hélt uppi
siglingum til Kaupmannahafnar frá íslandi í byrjun 18. aldar.
Þó rannsóknir geti ekki frætt okkur mikið um þessar siglingar
Símonar, þá er full vissa fyrir, að þær áttu sér stað. Sá orð-
rómur, að Símon væri göldróttur stafaði frá því, að einfeldn-
ingar höfðu séð í fórum hans galdrabækur, sem þó voru aðeins
logarithmatöflur (nauðsynlegar við siglingafræðiútreikninga).
Það má skjóta því hér inn, að Símon var afi Markúsar Fr.
Bjarnasonar, skólastjóra Stýrimannaskólans í Reykjavík.
Sagan segir, að Sigurður hafi numið stýrimannafræði af
föður sínum í æsku, svo og stjórn þilskipa. Á efri árum sínum
átti Símon nefnilega lítið þilskip, sem hann gerði út til fisk-
veiða, en geymdi í hrófi ella. Má enn sjá leyfar af skipshróf-
inu, að því Kristján Bjarnason frá Stapadal hefur tjáð mér,
en Símon var langa-langafi hans. Ekki er getið um það, hvort
Símon lauk fullu námi í stýrimannafræðum hjá föður sínum.
Hefur hann þó sennilega gert það, því síðar kemur fram, að
hann er fær um að nota himintungl til staðarákvörðunar.
Sigurður fór að stunda sjóinn strax í æsku og er óþarfi að
fjölyrða um sjómannshæfileika hans sérstaklega — hann átti
til slíkra að telja. í raun og voru var það heldur ekkert, sem
á þessum árum benti til annars en hann myndi stýra hákarla-
skipi, svo sem gert höfðu flestir fyrirrennarar hans. Sækja
þann gráa á yztu mið á opnu skipi og veiku og eiga allt undir
mildi vinda og sjávar, sem og íþrótt sinni og stjórnhæfni.
Sennilega verður upphafið að sérstæðu lífshlaupi, þegar hann
á ungum aldri sezt að á Akranesi og hefur sjósókn þaðan á
opnu skipi. Skulum við nú skilja við hanrí þar um sinn og
víkja sögunni til Reykjavíkur um stund, en þar voru að mót-
ast fyrstu drættir í höfuðborginni.
UM MIÐBIK 19. aldar, er Reykjavík ekki mikið
fyrir bæ að sjá. Nokkur nöturleg verzlunarhús og
kofar, sem varla hefðu verið skipulagslausari, þótt
þeim hefði skolað á land í brimi. Reykjavík var
fyrst og fremst verzlunarstaður og embættismanna-
klaustur, svo og nokkur hundruð sjómenn og fjöl-
skyldur þeirra, sem drógu fram lífið af sjófangi,
en höfðu jafnframt nokkra grasnyt.
Árið 1866 bar svo til, að Geir Zoega (f. 1830, d. 1917) keypti
litla skútu frá Danmörku, ásamt þeim Kristni í Engey og
Jóni í Hlíðarhúsum. En allir þessir menn skipa öndvegi á
fyrstu dögum þilskipaútgerðar sunnanlands.
Geir kaupmaður var mikill athafnamaður. Allt í senn, kaup-
maður, útgerðarmaður og ferðamálafrömuður, en hann greiddi
sem kunnugt er mjög fyrir útlendum ferðalöngum, sem tóku
sér far til íslands. Skútan, sem hér um ræðir var nýleg og
bar nafnið Fanny. Var þetta einmöstruð jakt, 27 smálestir,
byggð úr eik í Middlefart árið 1861. Var hún talin vel búið skip
og vandað að þeirra tíma mælikvarða, enda kostaði hún 3000
dali, sem var mikið verð.
Fyrsti skipstjóri á Fanny var danskur, R. Danielsen að
nafni. Hann sigldi skipinu til íslands og var það á heimsigl-
ingunni hlaðið af byggingarefni í bókhlöðu Menntaskólans í
Reykjavík, þ. e. íþöku, sem þá var í smíðum. Danielsen þessi
var þó ekki nema árið með skipið og tók þá við annar danskur
skipstjóri, Petersen að nafni. Var hann talinn lipur og snjall
skipstjóri, en hins vegar var hann með öllu óvanur hvers kon-
ar veiðum, en það kom sér skiljanlega illa, þar sem skipið
var fiskiskip. Gekk því æði brösótt við veiðarnar, þó sjó-
mennskuna vantaði ekki. Lærðu margir sjómennsku af Peder-
sen á þeim átta árum, sem hann stjórnaði Fanny, en svo hét
hún þessi skúta.
6 VIKAN