Vikan - 28.03.1963, Blaðsíða 48
heini getur enginn orðið gert sér
vonir um lektorstöðu við mennta-
skóla, til dæmis, nema hann skili
fyrst einhverju bókarbákni, sem
kölluð er bókmenntafræði. Það fer
ekki alltaf eftir hæfileikum eða
innlifunargáfu, en bókarbákninu
verður hann að skila, ef hann á að
gera sér vonir um embættið. Þessi
bókmenntaiðja vegna embætta við
hærri skóla hefur kaffært það
mikið smekk manna á bókmennt-
um, að allur fjöldi manna er far-
inn að halda, að bókmenntir séu
vísindi, meira að segja dauðleiðin-
leg vísindi, sem ekki komi almenn-
ingi við. Á þessu sviði sést betur
en víða annars staðar, hvort það
er algerlega meinlaust og hættu-
laust, að láta „skriftlærdóminn"
ráða um of í þjóðfélögunum. Lýð-
skólarnir leggja enga áherzlu á
orðið „fræði“ i sambandi við bók-
menntirnar, en reyna hins vegar að
vekja ást á þeim hjá nemendun-
um, glæða með þeim trú á lífið og
framtíðina.
— Álítur þú það væri vinning-
ur fyrir fsland að eignast lýðskóla?
—• Ég er ekki í neinum vafa um
það. Það ætti að vera lýðskóli
bæði í Skálholti og á Hólum, eða
i Haukadal og á Möðruvöllum, svo
nefndir séu einhverjir staðir. Hins
vegar skal enginn gera sér í hug-
arlund að árangurinn komi strax.
Lýðskólarnir eru, eins og við
ræddum um áðan, frjálsir skólar,
óháðir riki og kirkju. En þetta hef-
ur það í för með sér, að það er
ekki liægt að kenna „pabba“ eða
„mömmu“ um það sem ekki upp-
fyllir skyldur og kröfur skólans.
Það er ekki liægt að styðja sig við
nein pólitísk tækifærissjónarmið,
því þau ber of skammt. Það er til
einskis að geta bent á einhverja
sérgrein sem maður er doktor í.
Hér gildir ekkert nema maðurinn
allur, heilsteyptur og víðtækur per-
sónuleiki, og hann skapast ekki á
svipstundu. Það er ekki geng-
ið fram lijá lýðskólum eins og
venjulegum skólum, án þess að
spyrja, hvort þeir nái tilgangi sín-
um. Þeir eru alltaf í eldinum, allt-
af umkringdir af þeirri gagnrýni
og óánægju, sem er nauðsynleg
hverju þjóðfélagi, ef það á ekki
að staðna eða verða sjálfvizku
flokksræðisins að bráð.
— Heldurðu það sé nokkur
áhuga fyrir lýðskóla á íslandi?
— Þeir, sem berjast fyrir lausn
vandamála, skapa áhugann sjálfir.
Þegar lýðskólarnar komu fram
í Danmörku þekkti enginn sjónar-
miðið, en þeir urðu samt sterkur
þáttur i lífi og starfi dönsku þjóð-
arinnar og eru það enn þann dag
í dag.
— Má ég að síðustu spyrja, hvers
vegna þú álítur þörf á lýðskóla á
íslandi?
— Mér er illa við að standa
frammi fyrir öðrum sem siðavönd-
ur. Ég er svo litil fyrirmynd sjálf-
ur. En þegar ég álít að hlut-
verk lýðskólahreyfingarinnar gæti
orðið íslendingum að gagni, er það
auðvitað að einhverju leyti í sam-
bandi við þá hugsun, að við á
öllum tímum þurfum á einhverri
smiðju að halda, sem hreinsar
málminn. Engin þjóð í lieiminum
á sér jafnskýr dæmi þess, hvernig
alþýðumenntun, útbreiðsla of-
stækislauss trúarlífs og bókmennta
gefur mannlifinu gildi. Vanræksla
á þessu verður ekki endurbætt með
auknum sérfræðigreinum við hærri
skóla. Tilfinningarsemi sálfræðis-
rabbara við taugaveikt fólk, heil-
ræði eða ráð i „pósti“ Vikunnar
og annarra blaða, er allt ráðþrota
brölt hnignandi menningar.
Kannski gæti einn eða fleiri lýð-
skólar átt örlítinn þátt í því,
þegar íslendingar vakna upp af ör-
látum morgundraumi efnishyggj-
unnar, að þeir hefðu ekki algerlega
skipulagt sjálfa sig í fjötra — þá
fjötra, sem gera menn að liðleskj-
um í þægilegum stofuhita og fín-
um bílum.
Til minningar.
Framhald af bls. 9.
gamli maðurinn. — Eftir að búa á
Austurströndinni.
— Líklega, sagði Eric.
Þeir voru nú 'komnir að húsinu,
og gamli maðurinn bauð Eric inn
fyrir. Fyrst komu þeir inn í þokka-
legt, litið herbergi, þar sem hús-
gögnin voru vel til höfð og allt i
röð og reglu. — Þetta er setustof-
an min, sagði gamli maðurinn. —
Og borðstofa líka, nú orðið. Ég hef
lagt borðstofuna og litla herbergið
innar af henni alveg undir safnið.
Hér er það.
Hann opnaði dyrnar. Eric gekk
inn fyrir, litaðist um, og gapti af
undrun. Hann hafði búizt við þerssu
venjulega: Rómverskri mynt, stein-
aldarverkfærum, snák í spíritus, ef
til vill nokkrum uppstoppuðum fugl-
um og blásnum eggjum. En þetta
herbergi, og það sem hann sá af
því næsta, var fullt af mesta og
sundurleitasta samtínings drasli,
sem hann hafði nokkurn tima séð á
einum stað. Og það furðulegasta við
allt þetta drasl var það, að ekkert
af því har hinn minnsta svip forn-
minja. Það var eins og þvi hefði
verið safnað saman af ruslahaugum
þorpsins og dreift um húsgögn og
gólf herbergjanna.
Gamli maðurinn skemmti sér yfir
undrun Erics. — Yður sýnist, sagði
hann, að þetta sé ekki það sem mað-
ur á von á að sjá á safni. Það er
rétt. En ég skal segja yður, herra
Gaskell, að hver hlutur hér á sína
sögu. Þetta eru hlutir, sem rás at-
burðanna og þróun tímanna hefur
tengt við athyglisverðar sögur. Hér
er til dæmis minjagripur frá stríð-
inu, símskeyti til Bristow hjónanna
í Upper Medlum, þar sem þeim er
sagt lát sonar þeirra. Það leið ár,
þar til ég fékk veslings frú Bristow
til þess að láta mig hafa skeytið,
og ég' varð að borga pund fyrir það.
— Mjög athyglisvert, sagði Eric.
— Þessar hjólbörur, sagði gamli
maðurinn, og benti á ólögulega
skranhrúgu, — ollu tveimur dauðs-
föllum. Þær runnu þvert í veg fyrir
bíl, sem var á leiðinni hingað upp
eftir, svo hann steyptist út af. Þetta
kom í blöðunum.
— Furðulegt, sagði Eric.
— Hér er belti, sem írskur kaup-
maður hér í sókninni missti í bar-
daga við sígauna. Þennan hatt átti
ráðsmaðurinn á prestssetrinu. Hann
fékk vinning í írska happdrættinu
og drakk sig i hel, veslingurinn.
Þessir múrsteinar eru úr kofa garð-
yrkjumannsins mins. Kofinn brann,
og eldsupptök urðu aldrei uppvís.
Þessi snákur komst einhvern veg-
inn inn í kirkjuna, meðan á messu
stóð í fyrra. Felton höfuðsmaður
drap hann. Geðugur maður, Felton,
finnst yður það ekki?
— Ég þekki hann tæpast í sjón.
— Það var skrýtið. Ég hélt að
þér og frú Gaskell væruð góðir
kunningjar Feltons höfuðsmanns.
— Hvers vegna hélduð þér það?
— Kannske ég hafi bara imyndað
mér það. Þessi horn voru af nauti,
sem Lawson fékk að beita á engið
mitt. Einliver skildi hliðið eftir opið,
nautið komst út og reif mann á
hol hérna niðri á veginum.
— Ég get varla sagt, að við höfum
séð Felton höfuðsmann, sagði Eric.
— Við hittum hann aðeins, þegar
við komum hingað fyrst, en . . .
— Hér er nafnlaust bréf, sagði
gamli maðurinn. — Þau eru ekki
alveg óþekkt hér, fremur en annars
staðar. Coperus gaf mér þetta.
— Á það við einhver rök að styðj-
ast, sem sagt er í nafnlausum bréf-
um hér um slóðir? spurði Eric.
— Það held ég, svaraði gamli
maðurinn. — Sumir vita allt, sem
fram fer. Hér er hlutur, sem ég ótt-
ast að endist ekki lengi: Risasvepp-
ur úr kirkjugarðinum. Þar vaxa
stærri sveppar en nokkurs staðar
annars staðar. Finnið, hve léttur
hann er.
Hann rétti Eric sveppinn. Eric
hafði verið að troða sér í pípu, og
lagði pípuna og tóbakspunginn frá
sér, til þess að taka við sveppnum.
— Mjög léttur, sagði hann. — At-
hyglisvert.
— Ivomið nú hingað, sagði gamli
maðurinn. — Ég var næstum búinn
að gleyma stigvélunum. Eric fylgdi
honum, ennþá með risasveppinn i
höndunum. — Þessi stígvél, sagði
gamli maðurinn, —fékk ég af flakk-
ara, sem drukknaði í tjörn hér
— VIKAN 13. tbl.