Vikan - 09.05.1963, Síða 22

ÞAÐ VAR
HIN MESTA
HÆTTUFÖR
Eldey er innan fuglafræðinnar þekktust af þvi, að á sjóflánni, eða á
neðsta bekk austan á eynni, sáust síðustu geirfuglarnir við egg. Við
eigum Englendingunum Alfred Newton og John Walley það að þakka,
að nákvæm frásögn hefur geymzt um ferð þeirra, sem sáu siðustu geir-
fuglana á lifi og aflífuðu þá.
Það var að kvöldlagi í byrjun júnimánaðar 1844, að Hafnamenn ýttu
úr vör áttæringi og ætluðu til Eldeyjar. Formaður á bátnum var Vil-
hjálmur Hákonarson í Kirkjuvogi, en skipverjar voru alls 14. Það
var ekki fyrr en undir morgun næsta dags að þeir komu undir Eldey.
Brimsúgur var nokkur við eyna, en þrir menn komust þó klakklaust
upp á hina klauflaga sjóflá, sem skagar út úr Eldey. Þessir þrír menn
voru: Jón Brandsson, Sigurður ísleifsson og Ketill Ketilsson. Fjórði
maðurinn, sem átti einnig að fara i land, þorði ekki að stökkva upp á
flána, þegar á átti að herða. Mennirnir þrir héldu nú upp berghallann
frá sjóflánni, og er þeir voru komnir uppundir klettana, svo þeir
hafa séð eftir Neðsta-Bringnum, þá komu þeir auga á tvo geirfugla
innan um svartfuglabreiðuna og lögðu þegar til atlögu við þá, en þeir
tók á rás á undan þeim fram með klettunum.
Að sið svartfugla báru þeir höfuðið hátt og héldu hinum litlu
vængjum dálítið frá sér, þar sem þeir reyndu að kjaga eða hlaupa við
fót undan ránsmönnunum. Mennirnir urðu þó að hafa sig alla við til
að draga fuglana uppi.
Jóni tókst brátt að króa annan fuglinn af og ná honum, þegar hann
var að þvi kominn að steypa sér fram af blábrúninni en þar fyrir neðan
voru nokkrir metrar niður í sjó.
Ketill sneri frá, er hann sá að Sigurði hafði tekizt að handsama fugl-
inn, og gekk uppeftir Bringnum að þeim stað, er þeir urðu fyrst varir
við fuglana. Þar sá hann egg liggja á beru berginu, en geirfuglinn verpti
á bert bergið, eins og svartfugla er siður. Ketill þekkti þegar af stærð-
inni að hér var um geirfuglsegg að ræða, og tók það upp. Hann sá að
það var brotið og lagði það niður aftur á sama stað.
Er þeir félagar höfðu handsamað báða fuglana, sneru þeir þegar aft-
ur norður af Bringnum, niður hallann og ofan á sjóflána, til þess að
komast út í bátinn, því að briinið fór vaxandi. Á þessari leið munu
þeir, sem handsömuðu fuglana, hafa ,snúið“ hina siðustu tvo geir-
fugla „úr“, því að þeir köstuðu fuglunum dauðum út í bátinn, áður en
þeir fóru sjálfir um borð.
Veður fór versnandi og varð að kasta bandi til Jóns Brandssonar
og draga hann í gegnum brimið út í bátinn. Gekk þó allt að óskum
og þeir náðu heilir heim í vör i Höfnum.
Næsta dag lagði Vilhjálmur af stað til Reykjavíkur með fuglana og
ætlunin var að heimsækja Karl Siemsen, því að leiðangurinn var
gerður að fyrirlagi hans, en Siemsen var kaupmaður í Reykjavík. En
einhverra hluta vegna dvaldist Vilhjálmi í Hafnarfirði, þar sem liann
hitti Christian Hansen, er keypti af honum fuglana fyrir 80 rikisbanka-
dali. Hansen þessi lét síðan Möller, apótekara í Reykjavík, fá fuglana.
Iíann lét hamfletta þá, en setti skrokkana í vinanda. Þessir tveir skrokk-
ar af síðustu geirfuglunum eru nú varðveittir i Dýrafræðisafninu í
Kaupmannahöfn. Hins vegar er ekki vitað hvað af hömunum varð.
Veturinn 1893—94 voru i Vestmannaeyjum þrir ungir menn, sem i
því byggðarlagi þar sem fuglatekja var annar aðalatvinnuvegurinn,
töldust i hópi fremstu fjallamanna.
Hjalti Jónsson var þeirra elztur, á 25. aldursári, fæddur að Fossi
í Mýrdal. Hinir voru nánir vinir hans, synir Gísla Stefánssonar
kaupmanns í Jónshúsi i Eyjum. Ágúst um tvitugt og Stefán á átjánda
ári.
Hjalti hafði vorið 1893 sýnt hina frábæru brattgengni sína með
því að klifra upp á Háadrang austur af Dyrhólaey. Iljalti Var slíkur
köttur við lausagöngu i klettum, að undrun vekur hjá hverjum þeim,
sem virðir fyrir sér bjargveggi, sem hann hefur klifrað, eins og
t. d. upp úr Jónsskoru á Stórhöfða — en Hjalti var ldaufi í bandi:
„Hann var dauður eins og poki, þegar liann var kominn i band,“
sagði Stefán eitt sinn við mig, „en að klifra laus — i því stóð lion-
um enginn jafnfætis.“
Stefán var um þetta leyti, þótt aðeins væri á 18. aldursári, einn
hinn ágætasti sigmaður og mjög fær um að ganga laus í bjargi eins
og sjá má af ferð þeirra Hjalta og Stefáns sumarið 1893 um Háu-
bæli í Elliðaey. Sömu leið munu engir aðrir hafa farið fyrr né
síðar
Hjalti telur í bók sinni „Saga Eldeyjar-Hjalta“ Ágúst hafa borið
af flestum mönnum öðrum um færleik í björgum.
Af samtíðarmönnum voru þessir þremenningar taldir vart þekkja
til hræðslu, þrekmiklir, kattliðugir, stilltir vel og aðgætnir, þegar
þess þurfti með, þótt þeir hafi stundum gengið fram af þeim eldri
með ofdirfsku sinni við sjósókn og fjallaferðir.
Þeir höfðu 1893 reynt sig við flestar ofanferðir eða uppgöngur í
björg Vestmannaeyja og Hjalti við Háadrang — og því var þeim
veturinn 1893—94 oft tiðrætt um Eldey, sem talin var ókleif.
Var ekki Eldey þeim verðugt verkefni?
Hver veit nema þar fyndist enn geirfugl?
Mundi ekki vera unnt að afla þar súluunga þúsundum saman, sem
selja mætti á 30—40 aura stykkið, og bæta þannig tekjur sínar eftir
mjög rýrar vertiðir áranna uppúr 1890?
Þessir piltar voru ekki vanir því að láta sitja við orðin tóm.
Enginn þeirra hafði séð Eldey, en heyrt að hún væri úr móbergi.
Þeir urðu að búa sig undir liið versta og tóku þeir til við að æfa
sig í svokölluðum Skiphellum vestan við kaupstaðinn í Vestmanna-
eyjum. Þar eru alls konar gerðir af syllum og beklcjum — og bergið
slútandi fram yfir sig.
Þeir félagar skrifuðu nú hreppsnefnd Hafnarhrepps og gerðu lienni
tilboð um þátttöku í kostnaði og arði við Eldeyjarför. Svarið var
neitandi. Friðrik, bróðir þeirra Gislasona, var þá við ljósmynda-
störf hjá Sigfúsi Eymundssyni. Þeir Friðrik og Sigfús tóku að sér
22 — v IKAN 19. tbl.