Vikan - 20.06.1963, Blaðsíða 11

'EG HEFDI
SKEZFU
UMHALSINK
og gæti ekki drepizt. —
Vikan ræðir við
BJARNA VÍBORG,
bónda í Ráðagerði í Borgaríirði
sem barðist í fyrri heimsstyrjöldinni
Klakinn var að slitna úr mýrunum og aur í brautinni, sem
liggur af Vesturlandsveginum og niður með Hvítá að vestan-
verðu. Það er ekki löng leið þaðan niður að Ráðagerði. Hvann-
eyri er beint á móti, handan árinnar og Hafnarfjallið girðir
fyrir suðrið. Það eru grjótásar og fúin mýrarsund á milli; það
er einkennismerki, sem Mýrasýslan hefur.
Ég spurði um Bjarna Viborg í bænum þar sem veginn þrýt-
ur. Það var blautt um og rispur í túninu eftir hrossin frá því
um veturinn. Græni liturinn ennþá varla búinn að ná sér uppúr
fölvanum.
Hann Bjarni er í Ráðagerði, sagði konan og benti vestur
yfir ásana. Þar stóð lítið íbúðarhús eitt sér og örlítill tún-
blettur í kringum það, sem hafði auðsjáanlega orðið til þar,
sem áður var urð og grjót. En það var allt strokið og snyrtilegt,
ekkert svað við bæinn. Allt í einu snaraðist maður fyrir horn-
ið og gekk niður af brekkunni án þess að taka eftir komu-
manni.
— Bjarni Viborg?
— Jú, hann er hér.
Hann leit við, lágvaxinn maður og nokkuð við aldur. Hárið
var kembt slétt aftur, augun ákaflega hvöss, vel snyrt yfir-
skegg. Hann var ekki vitund líkur sjötugum bónda; miklu
fremur fannst mér, að þar kæmi útlendur fyrirmaður eða
fyrrverandi brezkur offiséri. Hann talaði lágt og hægt og bauð
mér í bæinn.
Hann var því miður einn heima, sagði hann, konan hafði
brugðið sér á bæi og þau voru nú ein í kotinu. Það var mjög
hreinlegt og fágað þar inni, dívan, borð og fjölskyldumyndir.
— Ég hef heyrt, að þú hafir barizt. Þessvegna kom ég hingað.
— Það er langt síðan. Sjálfsagt margt gleymt.
— Það rifjast upp, sagði ég. Ertu héðan frá Ráðagerði?
— Nei, Ráðagerði á ekki svo langa sögu. Ég er fæddur á
Isafirði á því herrans ári 1891 og ber ættarnafn föður míns,
en hann var gullsmiður suður í Reykjavík. Móðir mín hét
Helga Bjarnadóttir. Hún var systir Torfa í Ólafsdal. Ég ólst
ekki upp hjá móður eða föður, heldur hjá Maríu Kristjáns-
dóttur á Bæjum á Snæfjallaströnd. Þá var blómleg byggð á
Snæfjallaströndinni, en nú er hún komin í eyði og flest af
því fólki, sem þar bjó er nú dáið.
Móðir mín fluttist vestur til Ameríku, þegar ég var korn-
ungur. Hún settist að í Canada og þegar hún var búin að
koma sér fyrir, þá skrifaði hún og vildi fá mig vestur. Það
varð úr, að ég fór og var þá kominn á fermingaraldur.
— En faðir þinn fluttist ekki vestur?
— Nei, þau slitu samvistum, foreldrar mínir og móðir mín
giftist aftur fyrir vestan Einari Thompson, manni af íslenzkum
ættum. Þegar hún átfi orðið heimili, þá vildi hún fá mig og
ég hafði skiljanlega ekkert á móti því að fara til hennar.
— Varstu ekkert ragur við að leggja út í heim svona ungur?
Stundum kom drottningin á víg-
stöðvarnar til þess að hressa
uppá móralinn. Hér er hún
einhversstaðar í Frakklandi
ásamt hátt settum mönnum úr
hernum.
— Maður gerir sér ekki grein fyrir vegalengdum né öðru
sliku á þessum aldri, en ég sá síðar eftir því að hafa farið
og hefði aldrei átt að gera það.
— Manstu eftir ferðinni vestur?
— Ójá, lítillega. Mig minnir, að það hafi verið gufuskipið
Lára og meðal farþega var Siggi á kassanum, sem margir kann-
ast við. Annars bar fremur lítið til tíðinda. Ég kunni vitaskuld
ekki orð í ensku, þegar ég fór. En það fór svo, að það varð
ekki neitt vandamál. Ég lærði hana undir eins af krökkunum.
Það fór nú svo, að ég hafði lítið af móður minni að segja,
né’ heldur hafði hún mikið af mér. Ég fór strax að vinna fyrir
mér og þá var ekki víst, að neina vinnu væri að fá þar á staðn-
um eða í næsta nágrenni. Ég lenti starx á flækingi og bjargaði
mér sjálfur eftir því sem ég bezt gat. Vinna á þeim árum vest-
ur í Ameríku, hún jafngilti nokkurnveginn þrældómi. Og það
var erfitt fyrir óharnaðan ungling að takast slíkt á hendur.
Ég var í vegavinnu og við skurðamokstur, en ekkert tækifæri
fékk ég til náms. Að vísu lærði ég beykisiðn hjá tunnuverk-
smiðju. En svo varð timburlaust og ég missti þá atvinnu líka.
Þá fcr ég í járnsmíðanám hjá Fransmanni. Hann var eldsmið-
ur, sem kallað var. Ég var hjá honum í þrjú ár. Um þær mund-
ir varð ég kanadiskur ríkisborgari. Og hætti járnsmíðinni.
Fékkst þá við allt milli himins og jarðar og allsstaðar ófag-
lærður. Að lokum var ekki nokkra atvinnu að fá þarna norður-
frá svo ég dreif mig suður til Mexikó með Þjóðverja, sem ég
þekkti. Þar fengum við vinnu við að smíða koladokkir og
ekki var það neitt sældarbrauð.
•
Svo var það árið 1909. Ég var aftur kominn norður til
Canada og var á heimili þar sem voru tveir ungir strákar.
Þeir gerðust sjálfboðaliðar í hernum því það var eitthvað
spennandi við hernað og byssur og allt, sem því fylgir. Það er
að segja, þegar maður þekkir það aðeins aí sögusögnum og
fi’ásögnum af stríðshetjum í bókum. En þegar maður kynnist
því sjálfur, fer glansinn og rómantíkin af því. Ég fór auðvitað
með þeim; gerðist sjálfboðaliði í kanadiska hernum. Svona var
maður vitlaus í þá daga.
— Svo þú hefur orðið að bíða í nokkur ár eftir stríðinu.
- - Já, en þau ár var ég við herþjálfun. Fyrst vorum við á
æfingum vestur á kanadisku sléttunum og svo vorum við send-
ir á herskóla til Englands. Þá hafði maður fremur von um
að komast eitthvað upp, verða hátt settur. Mig langaði ekki
til að vera óbreyttur hermaður lengi. Það var hundalíf.
Á herskólanum læi’ðum við að búa til skotgrafir, hergirð-
ingar og allskonar gildrur. Líka vorum við æfðir með alls-
konar skotvopn, fallbyssur og riffla. Þá var fallbyssan stór-
virkasta vopnið. Skriðdrekar voru þá ekki komnir til sögunn-
ar. Það var ekki fyrr en seint í stríðinu að Viktoríuskriðdrek-
inn var tekinn í notkun. Það var mjög hörð þjálfun þarna
VIKAN 25. tbl. —