Vikan - 11.07.1963, Blaðsíða 49

vinna eið að því, að verkið væri
ekki unnið í hefndarhug. Hann
fékk 100 ríkisbankadali fyrir
starf sitt, en það var mjög há
fjárfúlga á þeim tímum. Ekki
naut Guðmundur þó fjárins, því
að hann gaf féð til fátækra í
Kirkjuhvammshreppi. — Sumir
hafa talið, að orsökin til þess-
arar rausnarlegu gjafar hafi ver-
ið sú, að Guðmundur hafi orðið
þess var, að menn hefði ímugust
á sér eftir aftökurnar og því vilj-
að losna við „blóðpeningana", en
skuggi böðulsaxarinnar hafi
fylgt honum til æviloka.
Björn Sigfússon, alþingismaður
frá Kornsá (dáinn 1932), telur
hins vegar, að vegur Guðmundar
heima í héraði hafi verið góður.
Segir Björn, að Guðmundur hafi
verið góður og velefnaður bóndi,
hjálpsamur við nágranna sína,
kirkjurækinn og í alla staði til
fyrirmyndar. Guðmundur Ketils-
son varð 67 ára að aldri, og
mundi Björn því vel eftir honum
í æsku sinni. Hann ritaði um
Guðmund í Almanak hins ís-
lenzka þjóðvinafélags 1929.
Þótt síðustu aftökur hafi farið
fram hér á landi árið 1830, voru
dauðadómar kveðnir upp eftir
þann tíma, en jafnan breytt í
lífstíðarfangelsi.
Síðasti dauðadómurinn sam-
kvæmt íslenzkum lögum var
kveðinn upp 14. apríl 1893
(hæstaréttardómurinn). Var þá
þingeyskur maður að nafni J
dæmdur til dauða vegna morðs
á vanfærri unnustu sinni í Svart-
árkoti í Bárðardal hinn 13. sept-
ember 1891. Héraðsdómarinn,
Benedikt Sveinsson (faðir Einars
Benediktssonar, skálds), dæmdi
J til dauða. Sýslumanni urðu
nokkur afglöp á í meðferð máls-
ins, því að tvívegis vísaði Land-
yfirrétturinn málinu heim í hér-
að. í fyrra skiptið hafði sýslu-
maður einn lagt dóm á málið, en
honum bar samkvæmt þágildandi
lagafyrirmælum að útnefna fjóra
meðdómsmenn til að dæma málið
ásamt hinum reglulega dómara.
Sýslumaður kippti þessu í lag
og útnefndi meðdómsmennina,
og dæmdu þeir allir J til dauða.
En yfirrétturinn vísaði málinu
enn á ný heim í hérað til löglegr-
ar dómsálagningar vegna þess,
að sýslumanni hafði láðst að eið-
festa meðdómsmennina. Loks
varð þó J löglega til dauða dæmd"
ur í héraði. Sá dómur var stað-
festur í Landsyfirréttinum og
síðan af Hæstarétti Danmerkur.
Þessum líflátsdómi breytti kon-
ungur í lífstíðarfangelsi. J var
21 árs að aldri, er hann framdi
morðið. Eftir að hafa afplánað
um 16 ár af fangelsisvistinni, var
hann náðaður, og lifði hann í 40
ár eftir það, því að hann andaðist
á árinu 1947.
Eins og áður hefur verið tekið
fram, voru dauðarefsingar numd-
ar úr lögum hér á landi árið 1928.
Það er athyglisvert, að frum-
kvæðið í þeim efnum kom ekki
frá ríkisvaldinu. Dómsmálaráð-
herra lagði fyrir Alþingi 1928
frumvarp til nokkurra breytinga
á hegningarlögunum frá 1869.
Voru sumar breytingarnar all-
mikilvægar og í anda nýrri skoð-
ana í refsifræðum. í meðförum
þingsins á þessu stjórnarfrum-
varpi flutti Sigurður Eggerz, þá
þingmaður Dalamanna, fram
breytingartillögu við frumvarp
stjórnarinnar þess efnið, að fram-
an við það bættist ný grein svo-
látandi: „Líflátshegning er úr
lögum numin ...“ Var þessi til-
laga Sigurðar Eggerz samþykkt
samhljóða í báðum deildum Al-
þingis.
—O—
Þess var áður getið, að Norð-
urlöndin öll hafa numið dauða-
refsingu úr lögum sínum fyrir
alllöngu, og nú er slík refsing
hvergi í lögum í norrænum rétti.
Þó var það svo, að bæði Norð-
menn og Danir beittu dauðarefs-
ingum varðandi þá menn, sem
studdu og unnu með þýzka inn-
rásarhernum á ákveðinn hátt á
síðustu styrjaldartímum.
Á þessu atriði höfðu menn mis-
jafnar skoðanir í þessum löndum,
einkum þó í Danmörku. Það er
grundvallarregla refsiréttarins,
að hegningarlög mega ekki virka
aftur fyrir sig, ef ákvæði hinna
nýju laga hafa að geyma strang-
ari refsingu, en áður var í gildi.
Á fræðimáli hljóðar reglan þann-
ig: Enginn glæpur án laga. Eng-
in refsing án laga (Nullum
crimen sine lege — Nulla poena
sine lege).
f þessum fræðisetningum felst,
að verknaður er refsilaus, ef
hegning er ekki við honum lögð
í lögum á þeim tíma, er verkn-
aðurinn var framinn, enda þótt
hann kunni síðar að verða gerð-
ur refsiverður. Af þessu leiðir
einnig, að þótt verknaðurinn hafi
að vísu verið refsiverður, en refs-
ing gerð þyngri með lögum eftir
framkvæmd verknaðarins, þá
verður að dæma eftir þeim lög-
um, sem í gildi voru, þegar af-
brotið átti sér stað. í Danmörku
var ekki í gildi dauðarefsing á
stríðsárunum. Slík lög voru fyrst
sett eftir uppgjöf Þjóðverja, en
áður en dómar gengu í málum
stríðsafbrotamanna.
Samkvæmt áðurnefndri grund-
vallarreglu refsiréttarins hefði
ekki í þessum tilvikum verið
heimilt að dæma hinum ákærðu
mönnum dauðarefsingu. Sérfræð-
inganefnd lögfræðinga, sem
danska þingið kaus til álitsgerðar
um málið klofnaði. Meirihlutinn
taldi heimilt að beita hinum ný-
settu lögum í þessum tilfellum.
Þessi meirihluti kvaðst þó bera
fullkomna virðingu fyrir grund-
vallarsetningunni: Engin refsing
án laga. En hann byggði álit sitt
nánast á reglunni: Nauðsyn brýt-
ur lög. Þá benti þessi nefndar-
hluti á, að glæpir margra þeirra
manna, sem unnu í þágu innrás-
arhersins, hefðu verið svo sví-
virðilegir, að engan hefði getað
órað fyrir slíkum afbrotum. Væri
því ljóst, að löggjafarvaldið
myndi hafa lagt dauðarefsingu
við slíkum afbrotum, ef það
hefði haft nokkra möguleika á
að sjá þau fyrir.
Minnihluti sérfræðinganefnd-
arinnar vildi hins vegar halda
sér fast við fræðisetninguna um
bannið við afturvirkni refsilaga
og vildi því ekki láta hin nýju
lög um dauðarefsingar koma tii
framkvæmdar.
Styrjaldir eru til þess fallnar
að valda miklu umróti í hugum
manna. Vill þá dómgreindin og
réttarmeðvitundin oft fá á sig
öfgakenndan og annarlegan blæ.
Sé nú litið til þessa danska á-
greiningsmáls með rólegri yfir-
vegun, þegar öll áhrif ölduróts
styrjaldaráranna eru horfin,
verður ekki annað sagt, en sjón-
armið minnihlutans í sérfræð-
inganefndinni séu mun meira
sannfærandi heldur en meiri-
lilutans.
í þessum efnum stóðu Norð-
menn betur að vígi en Danir, því
að útlagastjórn þeirra í London
taldi sig hafa heimild til útgáfu
bráðabirgðalaga.
Bæði í Danmörku og Noregi
voru umgetin ákvæði um dauða-
rcfsingu aðeins látin koma til
framkvæmda varðandi stríðsaf-
brotamenn, enda var ákvæðunum
ekki ætlað víðtækara verkefni.
Dauðarefsing er því nú hvergi
í lögum á Norðurlöndum.
Afnám dauðarefsinga á alls
staðar auknu fylgi að fagna. Og
jafnvel þar, sem hún er enn i
gildi, reynir sums staðar mjög
lítið á hana. Má í því sambandi
nefna Belgíu. Þar er líflátshegn-
ing í lögum. Síðasta dauðadóm-
inum þar í landi var fullnægt
árið 1863 (Dauðadómar vegna
vissra afbrota á stríðsárunum eru
undanskildir).
Ekki er talið ólíklegt, að Frakk-
ar afnemi dauðarefsingar á næst-
unni, og er de Gaulle sagður ekki
fráhverfur þeirri hugmynd, þeg
ar um borgaraleg afbrot er að
ræða.
í Bandarikjum Norður-Ame-
ríku hefur skoðuninni um afnám
dauðarefsinga vaxið fylgi. Hafa
nú átta fylki þegar afnumið slíka
refsingu.
Þegar í grein þessari er talað
um dauðarefsingar, er auðvitað
átt við refsingar samkvæmt borg-
aralegum hegningarlögum. Af
heraga er það talið leiða, að um
mál þau, sem herrréttur fjallar,
verði ekki komizt hjá heimild
til líflátshegninga.
—O—
Eitt af meginhlutverkum refs-
inga eru varnaráhrif þeirra. Af
því mætti ætla, að því strangari
sem refsing er, því yrðu varnar-
áhrifin meiri. Vera má, að þessa
sjónarmiðs gæti nokkurs, þegar
um vægari refsitegundir er að
tefla, og ekki skal gert of lítið
úr almennum varnaráhrifum
Fjölbreytt
úrval af skóm
á alla
fjölskylduna.
SKÓVERZLUN
PÉTURS
ANDRÉSSONAR
Laugavegi 17.
Sími 17345.
VIKAN 28. tbl. —