Vikan - 22.08.1963, Blaðsíða 6

Hvítey er ekki blómleg ásýndum. Þar fundust síðustu leifar
leiðangursins, 33 árum eftir að hann var farinn.

Hásetinn, sem skar á
festarkaðal loftbelgs-
ins, blóðgaði á sér
höndina og sagði: „Fari
það nú til helvítis“.
Um leið lyfti belgurinn
sér og Andrée bætti
við: „Já, það er einmitt
þangað, sem við erum
að fara“.
í júll árið 1897, var lagt
af stað frá Svalbarða og
loftbelgurinn komst 325
mílur. Þaðan voru 490
mílur ófarnar á Pólinn.
Hvíteyja er austur af
Svalbarða. Þar báru
þeir félagar beinin.
Sumarið 1930 var óvenjulega heitt á norðurhveli jarðar. Korn skræln-
aði á ökrum bandarjskra sléttubænda. Efnafólk á meginlandi Evrópu
flúði baðstrendurnar við Miðjarðarhafið og flykktist norður á
bóginn, til Svíþjóðar og Noregs, en þar reyndist lítið svalara. Jafn-
vel í Rússlandi var ekki um annað meira talað en hitann.
Og norðar enn, á hafinu milli Svalbarða og Franz Jósefslands, sigldi
norski selfangarinn „Bratvaag“ auðan sjó, þar sem gamlir og reyndir
ísbafsfarar um borð mundu varla vök. Þeim á selfangaranum var þetta
óvenjulega veðurfar þó ólíkt kærkomnara en fólki í landi; fyrir bragðið
mundu þeir komast i færi við hinar miklu rostunga- og selavöður norður
undir Hvítey og Viktoríuey.
Enginn um borð mun þó liafa verið öllu fegnari hitunum en land-
fræðingurinn, dr. Gunnar Horn. Ásamt tveim öðrum visindamönnmn
frá Svalbarðastofnuninni norsku hafði hann tekið sér far með „Bratvaag“
norður, i því skyni að dveljast við atbuganir og rannsóknir i einhverri
af eyjunum á þessum slóðum, á meðan veiðimennirnir stæðu i styrjöld
sinni við selina og rostungana.
Dr. Horn var því að vonum glaður í bragði þegar selveiðarinn nálg-
aðist Hvitey, en þess voru þá fá dæmi að skipum hefði verið siglt alla
leið upp undir eyna, þar eð hinir sterkbyggðu og kraftmiklu ísbrjótar
voru þá ekki komnir til sögunnar. Þann 5. ágúst, síðari hluta dags, lagðist
selveiðarinn þar við akkeri, og bráðabirgðamæling sannfærði dr. Horn
um að nokkru munaði að eyjan væri rétt staðsett á landabréfum.
Þó að einungis það væri i sjálfu sér allþýðingarmikil uppgötvun, var
það ekki þess vegna sem koma þeirra til Hvíteyjar átti eftir að vekja
athygli, ekki einungis meðal visindamanna, heldur og almennings víða
um heim. Þeir atburðir gerðust daginn eftir, þann 6. ágúst, þegar dr.
Horn og nokkrir af áhöfninni gengu á iand í eynni.
Það var árla morguns, og dr. Gunnar Horn var þegar önnum kafinn
við að safna sýnishornum af bergtegundum og jarðvegi, sem jafn-
vel öldum saman hafði legið undir is og hjarni. Það' var vissara
að hafa liraðann á, því að vindátt var óstöðug og legan ótrygg, og
því ekki að vila nema selveiðarinn yrði að sigla frá eynni þá og þegar.
Altl i einu heyrði dr. Horn kallað á sig hástöfum eins og mikið lægi
við. Voru það tyeir af áhöfúinni, Olaf Salén og Carl Tusvik, sem voru
að svipast um þarna eftir drykkjarvatni og stóðu nú i klettalág spölkorn
í hurtu.
„Hvað er um að vera?“ spurði dr. Horn.
„Við vorum að finna dálítið liérna,“ svaraði Tusvik.
Þetta reyndist vera ryðgaður pjáturdunkur. Það var bæði óvænt og
undarlegt að finna slíkan lilut þarna; að þvi er dr. Horn vissi bezt höfðu
hvítir menn ekki gengið þarna á land í ómunatíð. Hann tók þvi að
pjakka með staf sínum í krapakennda fönnina, sem enn fyllti lágina milli
klappanna, og fann hrátt eitthvað fyrir honum, annað en grjót. Rótuðu
þeir krapinu þar frá með höndum og fótum, og sáu þá hlut, sem vakti
með þeim slíka furðu, að þeir ætluðu vart að trúa sínum eigin augum.
Það var stefni á litlum sefrldúksbát og letrað á það efst við borð, ljóst
og greinilega:
ANDRÉE’S POLAR EXPEDITION 1897.“
„Andrée?“ Gat það átt sér stað að þarna leyndist lykillinn að lausn
eeinhverrar hinnar dularfyllstu gátu Norðurlijarans — hvarfi Salomons
August Andrée’s og félaga hans tveggja, sem týnzt höfðu fyrir þrjátíu
og þrem árum, þegar þeir freistuðu að láta loftbelg bera sig yfir Norður-
heimsskautið, og ekkert til þeirra spurzt síðan.
Þeir dr. Horn og félagar hans tóku nú að leita af kappi í fönnunum
þarna í kring, vitandi það að selfangarinn yrði að sigla á brott ef veður
spilltist. En nú brá svo undarlega við, að gátan sýndist verða að sama
skapi dularfyllri og torráðnari og meira fannst — gátan, sem ekki varð
að fullu ráðin fyrr en tuttugu árum siðar. . . .
Að visu fékkst þarna svarað spurningunni um það, hvar þeir Andrée
og félagar hans hefðu horið beinin og hvenær. En það gerði
gátuna einmitt svo torráðna, að jafnvel reyndustu landkönnuðir
og íshafsfarar gáfust upp við að leita lausnar á henni. Hvað gat
hafa orðið þessum þrem fílefldu og þjálfuðu görpum að aldurtila, eftir
að þeir voru sloppnir heilir á húfi úr helgreipum liafs, íss og veðra, komn-
g — VIKAN 34. tbl.