Vikan - 10.10.1963, Side 40

trjánum. Þau lemjast við nakta
stofna.
Fólk hímir á stoppistöð og
skýlir fýlusvipnum undir hatt-
borðum og regnhlífum. Heldur
saman kápunum í hálsmálið.
Sultardropar á nefjum.
„Djöfuls garri er í honum í
dag.“
„Já, bölvuð ótíð.“
„Þeir spá köldum vetri.“
„Á“
„Kiktu inn með frostinu.‘‘
„Ladno.“
Hrollkaldur haustdagur.
Rétt hjá stæðinu stendur pilt-
ur í göturæsinu. Á stéttarbrún-
inni stúlka. Þannig verða þau
álíka há. Þau horfa hvort á ann-
að. Brosa. Horfa. Standa hreyf-
ingarlaus í slagveðrinu og
horfa.
Vagninn kemur öslandi. Beyg-
ir framhjá piltinum og rennir
upp að stéttinni. Menn hrista
af sér hrollinn og flýta sér inn.
„Það kemur bráðum annar,“
segir pilturinn. Stúlkan brosir.
Þau eru bæði berhöfðuð, og
hann þar að auki regnfrakka-
laus. Vagnarnir halda áfram að
beygja framhjá piltinum. Vatn-
ið heldur áfram að streyma úr
loftinu. Vindurinn heldur áfram
að skaka nakin trén og piltur-
inn og stúlkan að standa og
horfa og ljóma. Þeim er heitt.
Vatnið rennur úr hári þeirra
um bak og brjóst.
„Minn kæri — fallegi — eisk-
aði.“ Hún á erfitt um andardrátt.
Hamingjan hefur lagt undir sig
brjóstið þar sem öndunarfærin
eiga að vera.
Ég gefst upp á að horfa á þau,
kuldans vegna. Tek næsta vagn.
Þegar vagninn öslar þungfær
af hrollköldum farþegum, upp
götuna, hverfa þau mér í regn-
móðuna þar sem þau standa
með geislabauga um höfuð og
njóta þess að láta strauma ástar
og slagveðurs hríslast um bak
og brjóst. Hún á stéttarbrúninni.
Hann í elgnum í rennunni.
„Mín kæra — fagra,“ hvíslar
regnið við rúðurnar.
Hvílikur haustkuldi! Hvílíkur
vorhiti!
12. nóv. ‘62.
„Formdýrkun" er skammar-
yrði með Rússum. Það er ekki
viðurkennt að form í sjálfu sér
sé mikils virði. Hjá okkur segja
myndlistarmenn að verk þeirra
séu fyrst og fremst litir og
form, þeir mála af litagleði og
glöggu formskyni.
Rússar kalla þá formdýrk-
endur, sem þýðir hjá þeim
sama og klessumálari.
Litir og form hjá þeim eru
ekki verðmæti í sjálfu sér. Að-
eins tæki til þess að birta með
þeim frásögn, atvik, boðskap
eða lífsspeki. Hugsun í mynd
verður að vera hrein og bein
og skiljanleg, en formið er
aukaatriði.
Ef segja má að við hugsum
of mikið um útlit en vanrækjum
innihaldið — skýra rökrétta
hugsun, þá má kannski segja að
þeir vanræki útlitið fyrir inni-
haldið. Hús er, fyrir Rússum,
fyrst og fremst tæki til þess að
búa í. Hver eru hlutföll lengdar
og þakhæðar skiptir aftur minna
máli. Eða hvort gluggar heldur
eru langir og mjóir eða stuttir
og breiðir. Eða hvort litur á
veggjum er brúnn eða rauður.
Þetta er allt „ladna“.
Reyndar álítur enginn, eða
fáir útlit og handbragð hluta
einskis virði, en það gegnir ekki
virðingarstöðu eins og hjá
okkur.
Nú ber að gæta þess, að
handverksmenningu Sovétríkj-
anna má varla telja nema 20
ára, og þó varla. Fyrir byltingu
bjuggu allir í hreysum og lápu
dauðann úr skel nema aðallinn
sem var fámennur og að stórum
hluta útlendur. Þær fáu bygg-
ingar sem bragð var að, kirkj-
ur og hallir keisaranna hafa án
efa verið unnar að miklu leyti
af innfluttum meisturum.
Síðan koma byltingar og
styrjaldir sem standa næstum
samfellt í 40 ár. Styrjöldum
fylgir fremur niðurrif en upp-
bygging. Síðan hefur verið háð
ein heljarslóðarorrusta við upp-
byggingu atvinnuvega. Fram-
leiðslan hefur allt fram á síð-
ustu ár snúizt um að gera mat-
væli sem veittu næringu, án
tillits til ilms og bragðs, föt, sem
veittu skjól án tillits til tízk-
unnar í París, og hús sem héldu
kulda og vatni. Það þarf því
engan að undra þótt í Moskvu
sé ekki ^lgengur sá æskilegi
samhljómur lita, hlutfalla og
forma sem saknað er af þeim
fulltrúum v.-evrópskrar mynd-
menningar sem, mér finnt rétti-
lega státa af þroskaðra form-
skyni.
Hús minna ekki alltaf á hús.
Sum minna á eldspýtnastokka,
sum á skrautrituð heiðursskjöl,
rykfallin, sum á gamlar kýr.
Hús geta líkzt öllum hlutum í
veröldinni eins og kvenhattar.
Það getum við séð í gamla
Arbathverfinu í Moskvu. Þetta
er gamalt og virðulegt hverfi.
Byggt á tímum hins mikla kaup-
mannaveldis. Kaupahéðnar þess-
ir voru margir stórauðugir, og
héldu sig því þurfa að berast
á svo sem hirðfólkið gerði, til
þess að þeir gætu líka verið
miklir menn.
En auður þeirra og veldi var
víst meira en smekkvísi og
menntun, enda bera húsin sem
þeir reistu kannski meira
skraut, en fegurð.
Það veit enginn hvert þau
snúa, nema þau sem standa við
götu snúa yfirleitt einni hliðinni,
sem enginn veit hvað eru marg-
ar, út að götunni. Göturnar aftur
á móti liggja allar á einn veg
það er í ótal hlykkjum. Senni-
lega hafa þær malbikuðu götur
sem nú liggja um Arbat þróazt
upp úr troðningum heim að
„eignum“ höfðingjanna í gamla
daga meðan enn voru hestvagn-
ar og varla það, og vegalagning
miðaðist við það að krækja fyr-
ir þúfur og polla (eins og
Grímsnesvegurinn). En vegna
elli sinnar, skrauts og skringi-
legheita er Arbat eitt af mest
aðlaðandi hverfum í Moskvu, og
göturnar þar þekkilegar þrátt
fyrir sína mörgu hlykki.
I þessu hverfi stendur Leik-
listarinstitútið sem við nemum
í, umvaxið stórum gömlum
trjám.
3. des. ‘62.
Guð, guð, guð, ó guð minn
góður!
Þetta minnsta og þó stærsta
neyðaróp smýgur gaddfreðið
dauðakyrrt kvöldrökkrið hljóð-
látt, mjúklátt og þrungið.
Þetta var í gærkvöldi. 25
stiga frost. Allt hélugrátt og
hart. Ég var á heimleið gang-
andi og gat ekki einu sinni hugs-
að fyrir kuldanum sem nísti
inn að beini gegnum tvöfaldan
síðan ullarfrakka, loðhúfu, ull-
arvettlinga og kuldaskó. Ég
stanzaði og leit í kringum mig.
Skammt frá sá ég fullorðna
konu sem stóð undir garðvegg
um vetrarkvöld í 25° gaddi,
hrein eins og barn, algerlega
yfirbuguð og kveinaði ó, Guð, ó,
Guð minn, ó, Guð minn almátt-
úgur. — Hún hafði kastað sér
allri út í sorg sína og skynjaði
ekkért annað. Tvær konur stóðu
hjá henni og reyndu að hressa
hana upp . — Svona, svona
Masínka, þetta er nóg. Nú för-
um við heim og drekkum te.
Fólk gekk framhjá og vildi
hjálpa, spurði hvað að gengi.
Vinkonurnar sögðu að í dag
væri afmælisdagur sonar þess-
arar konu og þær höfðu farið
upp í kirkjugarð til að leggja
blóm á leiði hans.
Og menn reyndu að hjálpa,
fá konuna til að fara heim og
hressa sig, buðu að fylgja
henni, gefa henni heitt te eða
vodka. Gaddurinn nísti, og
fólk gafst upp á að standa þarna
í kuldanum. Einn fór, annar
kom, bílar þustu framhjá. En
þessi kona heyrði ekkert, sá
ekkert og fann ekkert nema
sorg sína og endurtók í sífellu
þetta eina orð sem mér fannst
þá bera í sér dauða allra heims-
ins sona og dætra. Guð, guð,
guð, guð!
15. júní ‘63.
Kennslustund í tónfræði.
„í dag tölum við um negra-
músík. En fyrst þarf ég að segja
ykkur smásögu sem sýnir
hvernig vondir atburðir geta
leitt af sér góða.
Það var fyrir aldamótin. Þá
gekk yfir alda Gyðingaofsókna
í Rússlandi. Ég bjó þá í Kiev, og
heyrði með mínum eigin eyrum
ópin í Gyðingakonunum sem
höfðu verið dregnar út á götu,
og sá íbúð Gyðingafjölskyldu
sem hafði verið umturnað. Það
var mér mikil lífsreynsla og
lærdómsrík, en gefi samt Guð
ykkur gæfu til að hljóta ekki
svipaða reynslu.
Um það leyti var það sem
Gyðingafjölskyldan Gerswin
flýði vestur um haf. í fjölskyldu
þessari var þá lítill mússíkelskur
drengur sem síðan átti eftir að
fá áhuga á negra-tónlist. Fá-
brotin stef þessa frelsisþráandi
fólks fengu hljómgrunn í lista-
manninum unga sem sjálfur
hafði orðið að flýja ættland sitt
fyrir áþján manna, og þau
ganga sem rauður þráður í
gegnum öll verk þessa mikla
meistara — Georges Gerswins.
Og látum okkur nú setjast
þægilega, snúa glymskrattanum
í gang, og hlusta á rödd þessa
fagra riddara gyðjunnar Múss-
íku. Gerið svo vel, Georges
Gerswin — Rapsodi in Blue.
Hin hálfáttræða Nina Pavlovna
slöngvar sínum háa og greini-
lega fyrrum spengilega líkama
á stól úti í horni, hallar beina-
beru hvítu höfði að veggnum,
dregur sér reyk úr sígarettunni
sem hvílir milli langra grannra
fingranna og er þegar upphafin
í æðri heim. Fínlegir nasavæng-
ir hennar titra örlítið þegar tón-
arnir taka að leita hægt og auð-
mjúkt út í rúm herbergisins.
„Hlustið.‘‘
„Góða kæra Nína Pavlovna.
Okkur langar að þakka yður
fyrir allt sem þér hafið sagt
okkur í vetur og allt sem þér
hafið útskýrt og lífgað fyrir
okkur. Við óskum yður góðrar
heilsu, já, reglulega góðrar og
hvíldar og skemmtunar í sum-
ar. Vonum öll að hitta yður glaða
og hrausta að hausti.
Ég átti að afhenda yður þess-
ar rósir frá okkur öllum.“
„Litlu yndislegu prakkarar.
Nú verð ég auðvitað að gefa
ykkur hæsta vitnisburð á próf-
inu, þegar þið gerið svona fal-
lega hluti. Ekki satt?“
„Nína Pavlovna. Hvernig get-
ið þér sagt annað eins og þetta.“
„Nú hvað annað. Auðvitað
stenzt ég ekki við annað en að
_ VIKAN 41. tbl.