Vikan - 31.10.1963, Blaðsíða 15

BLÖDIN
BUA
TILMENN
og síðan veslast þeir upp, þegar þau
nenna ekki lengur að tala um
þá, segir Sigurður Benediktsson
fyrsti ritstjóri Vikunnar
í afmælisviðfali við blaðið.
HerbergiS er undir súð i
Austíirstræti 12.
SigurSur Benediktsson situr
þar við skatthol á miðju gólfi.
Það er skatthol sr. Bjarna Þor-
steinssonar, tónskálds, -—• en
stólinn átti Pétur Thorsteins-
son í Bíldudal. Veggirnir eru
þaktir málverkum, óviðjafnan-
legum dýrgripum, flest eftir
Kjarval.
Sigurður hefur lengi starfað
í þessu liúsi, eða síðan hann
stofnaði Vikuna fyrir 25 árum.
Stundum niðri, stundum í miðju
húsi, — en nú er hann á hana-
bjálkanum, og sólin skín inn um
tvo litla þakglugga.
— Taktu þér sæti, ungi vin-
ur og þjáningabróðir, segir
Sigurður.
— Hvort má ég skrifa eða
ekki skrifa? spyr ég.
— Aldrei að skrifa neitt, -—■
nema ef vera kynni sundurlaus-

r/ '
•.•/•••• //t ‘
gær, þegar ég gekk fyrir Ragnar
i Smára og spurði, livort hann
vildi eiga lilut i því að stofna
vikublað. Hann sagði já, eigin-
lega áður en ég hafði stunið
upp erindinu.
Lengi hafði ég gælt við þessa
hugmynd, og nú var hún komin
á þann rekspöl, að ég hafði gert
samning við vikublaðið Hjemmet
um leigu á myndamótum og
birtingarrétt á Gyllenspjæt, eða
Gissuri gullrass eins og Vikan
hefur ávallt nefnt hann. Það
var prófessor Guömundur Finn-
bogason, sem valdi honum nafn-
ið.
Jæja, —- ég gekk svo í félag
við reyndan kaupsýslumann,
sem var fús til að taka að sér
framkvæmdastjórn og efnaliags-
mál liins væntanlega blaðs. En
efnahagsmálin voru ákaflega
erfið i þá daga eins og endra-
bara Þórunn Magnúsdóttir, og
öllum hinum skáldkonunum
mínum, sem siðar höfnuðu i
hjónasænginni og hurfu af rit-
vellinum.
— Þú hafðir skopsöguþátt í
blaðinu, sem þú nefndir: Orð í
tíma töluð. —
— Já, það var mikið á gangi
af svona sögum á þeim árum.
Menn styttu sér stundir við að
segja einliverja vitleysu á kostn-
að náungans. Þetta var kreppu-
gróður, súr kreppugróður. Mest
var þetta þó sárasaklaust grin.
Samt kom það fyrir, að það
fauk í menn, og þá liefndu þeir
sín vanalega með annarri skrítlu
um þann, sem þeir höfðu grun-
aðan um græsku. Einn fyrrver-
andi valdamaður hótaði mér þó
einu sinni lífláti i sima fyrir
nauðaómerkilegt öfugmæli. Hann
varð síðar góður kunningi minn
að sé enn í gildi, Vikunni til
nokkurs gagns. En þegar ég kom
lieim, með fyrstu skipsferð, var
búið að hertaka bæði landið
og Vikuna. Við skipsfjöl var
mér tjáð, að ég væri hreint
ekki lengur meðeigandi blaðs-
ins, og því siður ritstjóri þess
lcngur. Það er nefnilega eitt-
hvað til, sem heitir bókliald,
og bókhald er afar merkilegur
hlutur. Með þvi er bæði hægt
að segja allan sannleikann, -—
en ef mönnum þykir hitt henta
er líka hægt að segja einhvern
ákveðinn hundraðshluta af hon-
um.
Á meðan ég var enn langt
vestur i hafi var bókhald blaðs-
ins orðið bókhaldi prentsmiðj-
unnar svo hagstætt, samkvæmt
skrifuðum bókum, að stjórn
hlutafélagsins sá sér ekki ann-
an kost vænni en að afhenda
ar setningar. Ef þú villt hafa eitthvað upp úr
fólki, þá verður þú að kunna að spyrja veru-
lega heimskulega, og hlusta síðan eins gáfu-
lega og efni standa til. Það eru forréttindi
blaðamannsins að gera hreinan speking úr
hvaða apaketti sem er. Hefur þú ekki veitt
því áthygli, hvernig blöðin búa til menn eftir
þörfum, svo að segja úr engu, — og hvernig
þeir veslast upp, þegar þau nenna ekki að
tala um þá lengur? Það er hið stóra og undur-
samlega við pressuna.
— Þeir segja, að þú sért upphafsmaðurinn
að íslenzkri viðtalskúnst.
—- Má vera, —■ en ég er nú vanur að heyra
aðra tilnefnda i jólaauglýsingum og læt mig
það litlu skipta.
Þegar ég kom að Morgunblaðinu á áliðnu
sumri 1935 lióf ég að skrifa viðtöl við fólk
héðan og þaðan úr þjóðfélaginu undir fyrir-
sögninni: Úr-daglega lífinu. Þetta var aldönsk
fyrirmynd, og ákaflcga ófrumleg. En þegar
ég hætti tók Valtýr Stefánsson upp þráðinn
og skrifaði um árabil sin ágætu viðtöl í Morg-
stúkað í tvennt, lannarsvegar
áfgreiðsla, liinum megin rit-
stjórnarskrifstofa. Skelfingar
bjartsýni yfirskyggði allt manns
viðhorf í þá daga, þrátt fyrir
kreppu og volæði til sjós og
lands ....
— Ekki hefur þú verið einn
við ritstjórn blaðsins?
— Nei, ég hafði mjög góða
hjálp, þar sem var Guðrún Vil-
mundardóttir, landlæknis Jóns-
sonar, og núverandi kona Gylfa
Þ. Gíslasonar. Ég hef líka oft
haft orð á því við vin minn
Gylfa, að það sé ekki ofverkið
lfans að vera ráðlierra með
aðra eins eiginkonu! Margt
skáldið, sem nú er miðaldra,
studdi hún fyrstu skrefin út á
ritvöllinn — og snurfusaði þau
oft rækilega undir birtingu.
Stundum finnst mér, að hún
öllum til sóma, og ævintýri lík-
ast, að það skuli vera hægt að
gefa út jafn smekklegt og rík-
mannlegt blað að öllum frá-
gangi i okkar fámenna landi:
Til hamingju með það, ungi
vinur, — til hamingju með
Vikuna þína!
En þegar þú býður til af-
mælishófsins, máttu ekki gleyma
að bjóða Tómasi Guðmunds-
syni. Ég man ekki betur en
hann sé höfundur að nafni
blaðsins.
Sigurður Benediktsson liefur
starfað í þessu húsi, Austurstræti
12, allar götur síðan Vikan var
stofnuð. Hann hefur fengizt við
margt síðan, gefið út dagblöö
og tímarit, og siðast en ekki
sízt; lialdið 97 uppboð á mál-
verkum og öðrum listmunum.
Sigurður ásamt Gísla, núverandi ritstjóra Vikunnar ...
Vandamálin eru enn
sem nú hafa höfuðverb
þau sömu. Sigurður ræðir við þá, Sigurður hefur alltaf verið fagurkeri. Hér er hann með kven- Tæknin hefur breyzt frá árum Sigurðar á Vikunni.
inn af því að koma Vikunni saman. þjóöinni í Hilmi h.f. Þá var prentsmiðjan látin ráða útlitinu, nú ræður
ritstjórinn og teiknarinn þvi.
unblaðið, sem alkunna er. Á seinni árum hef-
ur viðtalsformiö orðið snar þáttur í íslenzkri
blaðamennsku, og margir náð mikilli leikni
í þessari íþrótt, — þó að öðrum láti liún mis-
jafnlega. Mér finnst Matthías Johannessen
bera langt af öðrum. Hann hefur gert marga
frábæra hluti og meistaralega. Það fer alltaf
einhver fiðringur um mig, þegar lionum tekst
verulega upp! Jónas Árnason er líka framúr-
skarandi.
Að svo mæltu stóðum við Sigurður á fætur
og fórum að ganga um gólf. Það er svo miklu
betra að hugsa, þegar maður gengur um gólf.
flann staðnæmist og horfir á krapaél lemja
rúðurnar, en ég er að athuga, livað Botnsúlurn-
ar eru ólikar franska skóginum i málverkun-
um. Súlurnar hreinar og sterkar, næstum á-
þreifanlegar, en franski skógurinn framkall-
aður úr litbrigðum og línolíugljáa. Svo kem
ég aftur að erindinu, og spyr Sigurð livort
hann vilji ekki segja mér eitthvað um Vikuna,
sem hann stofnaði fyrir 25 árum.
— Eru virkilega 25 ár siðan?
Ég man það allt eins og það hefði verið i
nær og hlutskipti hans hreint
ekki öfundsvert.
—- En allt fyrir það?-----------
■—- Já, eftir sumarlangt þóf
tókst okkur að berja saman
Iilutafélagi 15. okt. 1938 með
15 þús. króna stofnfé. Einum
þúsund króna hluti fylgdi sú
kvöð, að blaðið yrði prentað i
•tilhefndri prentsmiðju — og
að þessu var gengið, gegn vilja
mínum. Varð svo að vera.
— Og svo lióf Vikan göngu
sína?
— Já, það gerðist skömmu
eftir lilutafélagsstofnunina, og
við vorum svo heppnir að ná
ótrúlegri útbreiðslu strax i upp-
hafi. Upplagið var um 7000
eintök, og þótti mikið i þá daga
Og hér i Austurstræti 12 er fyrsti
útgáfustaður blaðsins.
Við höfðum herbergi á fyrstu
hæð út að Austurvelli. Það var
hefði aldrei mátt sleppa liend-
inni af mörgum skjólstæðing-
um sínum, sem nú hafa þó lengi
notið þess heiðurs að vera á
föstum skáldalaunum lijá rikinu.
En auk ungskáldanna þá
lögðu stórskáklin okkur lið. Ef
þú flettir fyrsta árg. Vikunnar
og fram í miðjan annan árg.
muntu finna þar nöfn eins og
Tómas Guðmundsson, Magnús
Ásgeirsson, Árna Pálsson, Stein
Steinarr, Halldór Laxness, Stein-
grím Matthíasson, Kristmann
Guðmundsson, Sigurð Einarsson
og Jónas Sveinsson, sem aldrei
varð skotaskuld úr ,-að skrifa
eina eða tvær síður á síðustu
stundu fyrir prentun. Mikið var
ég þeim mönnum oft þakklátur
fyrir skjóta úrlausn og drengi-
lega. Og mér sýnist Sigurður
og Kristmann skrifa enn i Vik-
una. Ekki má ég heldur gleyma
henni Þórunni Elfu, sem þá hét
og hefur aldrei minnzt á aftök-
una meira. En allt það bezta
í þessum þætti átti ég Tómasi
Guðmundssyni að þakka. Hann
er heill hafsjór af skemmtilegum
sögum.
— Og með öllu þessu ágæta
aðstoðarfólki vegnaði Vikunni
vel, þrátt fyrir kreppu og liarð-
æri. —
— Ég trúði ekki öðru, og vissi
ekki betur, — og ég held að
einhverjum hafi verið það
nokkurt áliyggjuefni, hvað hún
gekk vel. En svo var það í apríl
1940 að ég fór til New York til
að semja þar um myndamót
og birtingarrétt á Gissuri vini
vorum, og fleira efni, sem blað-
inu var lífsnauðsynlegt að fá
að vestan eftir að sambandið
við Danmörku rofnaði, vegna
styrjaldarinnar. Ég lauk erindi
minu úieð hagstæðum samningi,
sem mér er ekki grunlaust um
prentsmiðjunni blaðið til ævar-
andi eignar „upp í skuldir“.
Eini maðurinn, sem andmælti
þcssum „drastisku“ aðgerðum
var R-agnar Jónsson. Siðan nefn-
uin við hvor annan slysafélaga
í daglegu ávarpi, —• og erum
alltaf að tapa hvor á öðrum!
Ég leyfi mér því allra mildi-
legast, að lita svo til, að Vikan
hafi verið höfð af mér fyrir
tuttugu og þremur og hálfu ári,
— mér til ómetanlegrar gæfu
og hamingju.
•—• Ertu nú viss um það?
— Já, núna er ég nefnilega
alveg sannfærður um, að þetta
var ráðstöfun minna liollvætta,
— en ég var ekki eins viss um
það þá!
En til að fyrirbyggja allan
misskilning, þá ber ég mikla
virðingu fyrir ykkur, sem nú
eigið og skrifið og prentið Vik-
una. Mér finnst það vera ykkur
Hann er eins og Tómas Guð-
mundsson, hluti af Austurstræti
og einn drátturinn í andliti
borgarinnar. Fyrirmannlegur er
hann i fasi, svo ókunnugir
kynnu að halda að þar færi
einn af bankastjórunum. Því
miður drepur hann sjaldan
penna á pappír nú orðið. Það
er skaði, því maðurinn er orÖ-
hagur og ritfær vel. Og tjón
verður það að teljast fyrir ís-
lenzka blaðamennsku að Sig-
urður skildi ekki dvelja við
hana lengur. Vikan stendur i
þakkarskuld við Sigurð fyrir
brautryðjendastarf við blaðið,
þvi lengi býr að fyrstu gerð
eins og alkunnugt er.
Vikan er í dag það sem hún
er, meðal annars vegna hins
„fljúgandi starts“, sem Sigurður
Benediktsson gaf henni fyrir
25 árum.
G.S.
— VIKAN 44. tbl.
VIKAN 44. tbl. — Jg