Vikan - 07.01.1965, Blaðsíða 25

Ekki fer hjá því, að tólf vetra dvöl á einum
og sama stað marki spor í huga manns.
Spor, sem hann kemst ekki hjá að rekja í
huganum, þegar frá líður, hvort sem honum
er ljúft eða leitt •— hvort heldur grund eða
grjót var undir fæti. Ég dvaldizt tólf vetur
í Vestmannaeyjum og var svo heppinn að halda
þaðan ósár á il og hæl, og eiga þar einungis
góðs að minnast. Mér verður því oft, og alltaf
Ijúft að líta um öxl þangað, og eins er það
ósjaldan, að ég bregð mér þangað í huganum
og heimsæki kunningjana. Gerir engan mun
þó að sumir séu horfnir yfir í eilífðina eða
hingað í höfuðborgina; þeir eru jafn góðir
heim að sækja í Eyjum fyrir það.
Það er þó ekki ætlunin, að ég fari að rifja
hér upp endurminningar mínar úr Eyjum. Ég
þykist ekki enn kominn á ævisögualdurinn.
Eða, eins og maður nokkur, sem ég vissi að
hafði frá mörgu merkilegu að segja, komst að
orði við mig, þegar ég spurði hvort hann væri
ekkert farinn að hugsa fyrir ævisögunni —
þeir eru nefnilega ekki nærri allir dauðir, sem
voru mér samtíða, þegar ég vann helztu af-
rekin. Það sjónarmið er hollt að virða, að
minnsta kosti þangað til maður hefur kalkið
sér til afsökunar.
Með það sjónarmið í huga ■— og líka það,
að óvíst er að útgefandinn kæri sig um endur-
sagnir í þriðja og fjórða bindinu, þegar þar
að kemur — hef ég tekið það ráð að rifja
þess í stað upp ýmislegt, sem var eða gerðist
í Vestmannaeyjum, áður en við Surtur komum
þar við sögu. Mér verður það oft fyrir, þeg-
ar tóm vinnst til, að seilast inn í skápinn eftir
bók, þar sem segir frá Eyjunum og fólki þar,
og grípa niður í kafla, oftastnær af handahófi.
Þetta er líkt og að skreppa þangað snögga
ferð án sérstakra erinda, knýja hurðar, þar
sem kemur að dyrum og láta hendingu ráða
hvern maður hittir þar heima. Og þar sem
slíkar skyndiheimsóknir hafa alltaf veitt mér
nokkra ánægju, ætla ég að bjóða lesandanum
að slást í för með mér í þetta skiptið.
Óvíða eða hvergi hér á landi eru staðhættir
eins sérkennilegir og í Vestmannaeyjum. Óvíða
eða hvergi var lífsbaráttan erfiðari og hættu-
legri, eða háð af viðlíka harðfylgi og dirfsku,
og óvíða eða hvergi stóðu menn því í nánari
tengslum við náttúruöflin og einangrað um-
hverfi. Leiddi því af sjálfu sér, að margt væri
þar með öðrum svip og siðvenjur aðrar en þar,
sem allt var auðveldara og lá opnara fyrir
áhrifastraumum víða að, og að þar gerðust
hlutir sem þættu jafnvel hversdagslegir, sem
annarstaðar hefðu komið undarlega fyrir sjónir.
Þannig var það — en þannig er það ekki
lengur í Eyjum. Lífsbaráttan er að vísu enn
hörð og hættuleg, og háð af dugnaði og dirfsku.
En eyjaskeggjar standa ekki eins varnarlausir
gagnvart hamsleysi náttúruaflanna og áður; nú
sækja þeri sjóinn á traustum og stórum fiski-
bátum, knúnum aflmiklum vélum og búnum
fullkomnustu siglingartækjum. Kannski eru
tengsl þeirra við náttúruöflin þar fyrir ekki
eins náin nú og þegar formaðurinn fór niður
og lagði sig andartak, skipaði að hætt skyldi
að draga og haldið tafarlaust í land, þegar
hann kom upp aftur og sá þó engin veðra-
brigði... en þó varð það með naumindum að
báturinn kæmist í höfn og var þá skollið á
fárviðri.
Og einangrunin er rofin. Hraðskreið og þægi-
leg skip og flugvélar annast samgöngurnar við
„meginlandið"; og í nýtízku fiskiðjuverum, sem
risið hafa á grunni gömlu aðgerðarskúranna,
þar sem Skagfirðingar og Þingeyingar flöttu
áður við sama borð en Húnvetningar hausuðu,
er talað yfir fiskinum á fjórum—fimm tungu-
málum, á meðan honum er veittur hinsti um-
búnaður. Og svo hafa eyjaskeggjar fengið Surt
í hlaðvarpann, sem tryggt hefur Eyjunum sess
í alþjóðameðvitund, ef svo mætti segja ...
ÞEGAR HJALTI SENDI UNNUSTUNNI
BRÉFIÐ 1 KAMPAVINSFLÖSKU ...
Ég seilist inn í bókaskápinn; fyrir mér verð-
ur fyrra bindið af sögu Eldeyjar-Hjalta, sem
Guðmundur Hagalín skráði. Eldeyjar-Hjalti var
þjóðkunnur maður á sinni tíð. Hörku togara-
skipstjóri, útgerðarmaður og að meiru eða
minna leyti orðaður við flestar meiriháttar
framkvæmdir á manndómsárum sínum. Hann
átti mestan þátt í því að kolakraninn var reist-
ur á hafnarbakkanum — og var kallaður af
sumum verkalýðsböðull fyrir vikið, en það er
önnur saga.
Hjalti var fæddur og uppalinn í Mýrdalnum,
og þar fór hann snemma torkleif björg eins
og aðrir gengu breklcur. Hann fór ungur til
Eyja, eins og margir Skaftfellingar, og lék brátt
alla hluti eftir eyjaskeggjum, bæði á sjó og í
björgum, svo að þeim fannst mörgum nóg um
atgervi hans og áræði. Átti ég tal um sögu
þeirra tvímenninganna við gamla félaga Hjalta
í Eyjum, kváðu þeir allt satt um afrek Hjalta
þar — en mikil væri frásagnargáfa Hagalíns.
Eitt haustið, sem Hjalti var í Eyjum, brá hann
sér upp í Landeyjar og keypti þar áttæring.
f ferð þeirri kynntist hann stúlku, sem hon-
um leizt góður kvenkostur, og þar sem Hjalti
var yfirleitt ekki að tvínóna við hlutina, hafði
hann beðið hennar og fengið jáyrði, er hann
og félagar hans ýttu á flot áttæringnum og héldu
út í Eyjar aftur. Sat stúlkan svo um vetur-
inn í festum uppi í Landeyjum, en Hjalti rót-
fiskaði úti í Vestmannaeyjum. Oft þráði hann
að sjálfsögðu að mega hafa eitthvert samband
við unnustu sína, en það var hægara ort en
gjört — enginn var síminn og póstsamgöngur
við Reykjavík sama og engar þó okkur þyki
það ótrúlegt nú.
En það vildi svo vel til, að eyjaskeggjar, sem
lífsbaráttan hafði kennt ýmiss úrræði umfram
þau, sem allir kunnu, höfðu komið á einskon-
ar einkapóstsambandi við Landeyjarnar, og
var Þorsteinn Jónsson, sem gerðist læknir í
Eyjum 1865, talinn upphafsmaður þess. Póst-
samband þetta var sniðið eftir venjulegri fyrir-
mynd, þó að óvenjulegt væri — t.d. notuð frí-
merki, en að öllum líkindum þau sérkennileg-
ustu, sem sögur fara af. Og þetta póstsamband
notfærði Hjalti sér svo, þegar hann vildi tjá
unnustu sinni uppi í Landeyjum ást sína og
tryggð.
Hann settist niður og skrifaði bréfið, og hef-
ur sennilega ekki verið lengi að því, frekar en
öðru, setti það í umslag, utanáskrifað nafni
hennar og heimilisfangi, og límdi það aftur,
eins og lög gera ráð fyrir. Þvínæst tók hann
kampavínsflösku, tóma, og hálfa alin af rjól-
tóbaki, tróð rjólinu ofan í flöskuna, smeygði
síðan bréfinu sömu leið, rak tappa í stútinn
og gekk sem vendilegast frá honum. Og þegar
vindáttin stóð af Eyjunum upp í Landeyja-
sand, skálmaði hann með kampavínsflöskuna
undir hendinni út á Eiðið og varpaði henni í
sjóinn, en vindur og alda báru hana upp í
sandinn á skömmum tíma. Þóttu kampavíns-
flöskurnar fljótastar í förum á milli, vegna
þess að þær voru með miklu botnholi, sem
vindurinn stóð í eins og hvelft segl.
Þegar vindáttin var slík, gengu Landeyingar
á sandinn. Þá var alltaf von í rjóltóbaki frá
Eyjum, sem oft kom sér vel. Hirtu þeir flösk-
urnar, drógu úr þeim tappann, tóku úr þeim
rjólið og bréfið, stungu á sig rjólinu en komu
bréfinu til viðtakanda, fljótt og skilvíslega og
munu þess hafa verið fá dæmi, að ekki kæm-
ust bréf til skila á þennan hátt. Þannig kom
WmÉS0Í
L§fjtihií^UvMnpi

• :.V