Vikan - 07.01.1965, Blaðsíða 26

Litíð um ðxl til
Hjalti t.d. þeim skilaboðum til
unnustu sinnar ,að hann hefði
ráðið hana í vist úti í Eyjum hjá
ágætu fólki, og barst henni bréfið
í hendur furðuskömmu eftir að
það var skrifað, því að þá var
vindátt hin hentugasta. En gall-
inn á þessu póstsambandi var sá,
að það var aðeins aðra leiðina, og
því gat unnustan ekki svarað
Hjalta fyrr en seint og síðar meir.
Skyldi annars nokkurt frí-
merki af flöskubréfi fyrirfinnast?
Hálf alin af rjóli, sem farið hef-
ur í flösku frá Eyjum upp í Land-
eyjasand, sem fundar- og skila-
laun til handa heiðvirðum bréf-
bera? Það er ósennilegt — finn-
andinn hefur áreiðanlega vitað
hvað hann átti að gera við slíkt
frímerki. En hvernig væri að
minnast aldarafmælis þessarar
sérkennilegu póstþjónustu á
næsta ári, t.d. með því að gefa
út frímerki með mynd af kampa-
vínsflösku á floti milli Eyja og
Landeyjasands?
RÓIÐ MEÐ HANA.
Eins og áður er á minnzt, hafa
Vestmannaeyingar löngum sótt
sjóinn af mikilli dirfsku. Og þó
VIKAN I. thl,
að margir af þeim væru frábærir
sjómenn, veðurglöggir með af-
brigðum og mikilhæfir stjómar-
ar, voru sjóslys alltíð þar, á
meðan eingöngu var róið á opn-
um skipum. Vita og allir, sem
eitthvað þekkja til, að veðra-
brigði verða oft snögg í grennd
við Eyjar, sjólag illt í vondum
veðrum og lending var þar
þannig, að mikillar aðgæzlu
þurfti við, þegar svo bar undir.
Þannig virðist straumum hátt-
að við Eyjar, að sjaldan rak þar
lík, jafnvel ekki af þeim, sem
fórust þar uppi í landsteinum.
Var oftast að þau ræki upp í
Landeyjasand, ef þau á annað
borð fundust, eða jafnvel upp í
Fjallasand.
En illt þykir fólki að vita lík
ástvina sinna velkjast í sjónum,
og getur sérhver farið í sjálfs
sín barm með það. Var því oft
gerð leit að líkum þegar skip
fórust, róið víða um sjó þó að
allir vissu fyrirfram að það
mundi lítinn árangur bera — ef
líkin á annað borð fyndust,
mundi það vera uppi við sanda.
Þó þóttust menn vita nokkur ráð
til að verða þess áskynja hvar
lík maraði í kafi. Var það helzt,
að hafa hana um borð í bátnum,
og því trúað að hann galaði, þeg-
ar róið væri þar, sem lík var
undir. Engin dæmi heyrði ég þó
um það í Eyjum, að þetta ráð
hefði borið árangur þar, og ekki
mun það upprunnið í Eyjum, því
að svo segir í Fitjaannáli, að þeg-
ar Sigurður Oddsson biskups Ein-
arssónar drukknaði í Hvítá 1617,
fannst lík hans með þeim hætti,
að leitað var að því á skipi, og
hafður hani um borð, er á það
vísaði. Eigi að síður hefur þessi
þjóðtrú verið sterk í Eyjum og
langlíf, því að síðast var róið
þar með hana í þessum tilgangi
árið 1910. Hef ég heimild um
þetta úr Sögu Vestmannaeyja
eftir Sigfús M. Johnsen, fyrrver-
andi bæjarfógeta í Eyjum, en það
er mikið rit og gagnmerkt, en
Sigfús er fæddur og uppalinn í
Eyjum, þekkir þar því vel til, og
hefur alla ævi lagt mikla stund á
öll þau fræði, sem snerta æsku-
stöðvar hans.
Annars var öll hjátrú og
kreddutrú horfin að mestu, að ég
held, þegar ég kom til Eyja, og
ekki heyrði ég sögur eða dæmi
því til sönnunar, að hjátrú hefði
verið þar meiri en annarstaðar.
Þó er landslag í Vestmannaeyj-
um með þeim hætti, að ýtt gæti
undir ímyndunarafl manna, enda
mun því hafa verið trúað áður,
að huldufólk og vættir hefðu að-
setur í björgun, og er sögnin um
Skerprestinn gott dæmi um það.
Mun og huldufólkstrú hafa ver-
ið allmögnuð úti þar áður fyrr
meir -—• meðal annars var því
trúað, að huldumaður hefði gerzt
þar sekur um morð undir lok
17. aldar, og dróst rannsókn
morðmálsins úr hömlu af þeim
sökum. Mundu hinir seku ekki
hafa gripið til þess snjallræðis
að koma sökinni yfir á huldu-
mann, ef þeir hefðu ekki haft
von um að það dygði — hvað það
og gerði.
SKERPRESTURINN.
Séra Gizur Pétursson var prest-
ur að Ofanleiti í Vestmannaeyj-
um 1687—1713, merkur maður og
vel metinn. Hann samdi skil-
merkilega ritgerð um Eyjarnar,
sem að vísu fyrirfinnst ekki leng-
ur í eiginhandriti, en afrit eru
til af henni í söfnum erlendis,
meðal annars Árnasafni, og
einnig hér heima, í Landsbóka-
safninu. Nefnist hún: „Lítil til-
vísan um Vestmannaeyja hátta-
lag og bygging", en einn kafli
hennar fjallar um „Súlnasker in
specie“. Þegar höfundur hefur
lýst þar uppgöngu og veiðum og
öllum staðháttum, segir svo:
„So sögðu þeir gömlu menn, að
það hefði sjaldan brugðist, að
þegar uastanvindur var í aðsigi,
þá hafði einhver séð eybúann
undir Vörðum, og aldrei feil sleg-
ið, að þegar hann sást, að þá
væri ekki austanvindur í aðsigi.
Og so sterka trú höfðu þeir á
þessu, að ef nokkur sá eybúann,
þá struku þeir allir strax ofan
af skerinu, hversu blítt sem veð-
ur var, og varð þeim þá eftir trú
sinni, að austanveðrið kom, og
þótti þeim, ef so mætti segjast,
satan ekki mjög óhollur í þessu.
En nú í mörg umliðin ár hefur
ekki neitt merkzt til þessa eybúa,
sem betur fer, og ekki neitt hald-
ið upp á soddan satans spaugerí.“
Þannig farast séra Gizuri orð
um hollvætt þann í Súlnaskeri,
er hann nefnir eybúa, og almennt
var trúað að þar hefðist við. Er
undarlegt að prestinum skuli
liggja heldur kalt orð til hans,
jafnvel kenna hann við satan
sjálfan, og kalla það satans
spaugerí, er hann barg oft lífi
veiðimanna í Skerinu, því að ekki
efast séra Gizur um það. Og því
undarlegri er þessi kali, að al-
mennt nefndist eybúi þessi „Sker-
presturinn“, og hlýtur embættis-
bróðirinn að Ofanleiti að hafa
vitað það, þó að hann forðist að
nefna hann því nafni; ef til vill
er þarna að finna nokkra skýr-
ingu á kalanum, að þar komi til
greina einskonar stéttarígur af
hálfu Ofanleitisprests, og það
eins þó að hann fullyrði að „ey-
búinn“ sé úr sögunni.
Það er upphaf Skerprestsins í
þjóðsögum, að ofurhugar tveir
freistuðu uppgöngu í Súlnasker-
ið, sem áður hafði verið talið
ókleift. Heppnaðist þeim upp-
gangan, og sagði sá, er fyrr komst
upp: „Hér er ég kominn fyrir
guðs náð.“ Snakaði sá síðari sér
þá upp á brúnina og mælti: „Hér
er ég kominn hvort sem guð vill
eða ekki.“ En þá ofbauð Skerinu
talsmátinn, hallaði sér á hlið,
hristi sig og skók, unz guðleys-
inginn hraut fram af brúninni
og týndist í sjó. Var og hinn guð-
hræddi þá líka hætt kominn, og
hefði eflaust farizt þar upp, ef
ekki hefði komið þar fram mað-
ur nokkur, ærið stórvaxinn, grip-
ið hann og stutt og borgið þannig
lífi hans, en Skerið hallast síð-
an og gerir það enn í dag.
Þessi stórvaxni maður var
Skerpresturinn, sem Ofanleitis-
prestur ann ekki embættistitils-
ins og kallar „eybúa“. Segir sag-
an að séra sá gerði ekki enda-
sleppt við hinn guðhrædda mann,
því að hann leiddi hann ekki
einungis örugglega ofan af Sker-
Fromhald á bls. 31.