Vikan - 21.01.1965, Blaðsíða 27

Sjaldan hefur veriS barizt af öSru eins hatri og
grimmd, enda margar hugsjónir í veSi: Kommún-
ismi, fasismi, trúarbrögS, lýSræSi og föSurlandsóst.
smmsiii
iGuadianafljót. Héldu falangist-
lar þann sigur hótíðlegan með
iþví að slátra heilmiklum fjölda
laf handteknum andstæðingum.
|Er óhætt að fullyrða að miskunn-
arleysið í styrjöld þessari var
ijafn algert á báða bóga, enda
ihafa Spánverjar aldrei þótt eft-
irbátar annarra í grimmd og
ísadisma.
Bardagar voru nú háðir á víg-
llínu, sem lá f boga vestur og
ftnorður um Madrid frá Andalúsíu
ftil Navarra. Unnu uppreisnar-
menn stöðugt á og í nóvember
Ivoru þeir komnir inn í úthverfi
ihöfuðborgarinnar. Voru Márar í
ifylkingarbrjósti sóknarhersins, og
Ibörðust þeir af ofboðslegri hörku
log ofstæki. Var ekki annað
Isýnna en borgin myndi falla þá
|og þegar og stjórnin, undir for-
iustu Azana og Largos Caballeros
Iforsætisráðherra, leiðtoga sósfal-
lista, flúði til Valencia. En þá
Itóku verkamannasamtök borgar-
ílinnar völdin þar í sínar hendur,
fvopnuðust og sendu meðlimi
Isína fram á vfgvöllinn. Þessir
Ivopnuðu erfiðismenn voru í upp-
Ihafi harla fákunnandi um hern-
laðartækni, en hreysti þeirra og
fþolgæði var nærri óbilandi og
1 hin bitra reynsla vígvallanna
Rgerði þá smám saman að þraut-
Iþjálfuðum, vel skipulögðum her.
ÍAuk þess kom þeim nú til hjálp-
ar alþjóðahersveitin svokallaða,
íen hún samanstóð af vinstri
t sinnuðum sjáifbcðaliðum hingað
;,og þangað að af Vesturlöndum.
flVoru kommúnistar þar í meiri-
Ihluta. Fæstir þeirra kunnu neitt
til hernaðar, en börðust af ein-
’ lægni og ofstæki hugsjónamanns-
|ins. Varð framganga þeirra því
^fræg að verðleikum.
Það varð mjög til að stæla
|verjendur Madridar, að um þess-
• 'S&.'riiiWii&LJh
ar mundir barst þeim í hendur
mikið magn hergagna, er Rúss-
ar sendu þeim. Lagði og sovézki
sendiherrann í Madrid, Marcel
Rosenberg, sig mjög fram um
að hvetja verjendur til dáða og
varð vel ágengt. Hann var síð-
ar myrtur að boði Stalíns.
í þessari sókn varð uppreisn-
armönnum töluvert lið að harð-
vítugri vörn lítils hóps þeirra,
er umrkingdur var í kastalanum
í Toledo, suður af Madrid. Son-
ur kastalaforingjans hafði ver-
ið handtekinn af stjórnarliðum,
og sögðu þeir nú föðurnum að
drengurinn yrði skotinn, nema
vörninni yrði hætt. Kastalafor-
inginn sendi syni sfnum um hæl
eftirfarandi skilaboð: „Fel sál
þína Guði, seg lifi Spánn og
dey sem hetja." Drengurinn var
síðan drepinn, en kastalafor-
inginn, José Moscardó, og menn
hans vörðust í sjötíu daga
margföldu ofurefli, áður en þeir
urðu að gefa upp vígið. Er sú
vörn enn f miklum hávegum
höfð meðal falangista.
Þegar Franco sá að Madrid
yrði ekki unnin að sinni, hóf
hann leiftursókn f suðri og náði
á sitt vald Malaga, einni helztu
hafnarborg stjrónarsinna. Jafn-
framt gerði hann mikla sókn
í héraðinu Guadalajara austur
af Madrid, f von um að rjúfa
samgönguleiðir milli höfuðborg-
arinnar og Barcelona, annarrar
mestu borgar landsins og höfuð-
borgar Katalónfu. Voru sveitir
ítalskra svartstakka fremstar f
flokki f þeirri sókn. En þegar
stjórnarliðar mættu þeim með
óvæntum gagnáhlaupum, urðu
ítalir fljótir að taka til fótanna,
og guldu þeir mikil afhroð á
flóttanum. — Alþjóðahersveitin,
sem áður er getið, gat sér mikið
frægðarorð í bardögunum um
Guadalajara.
Franco var þó hvergi nærri af
baki dottinn og sneri sér nú að
heldur viðráðanlegra verkefni,
Baskahéruðunum norður frá,
sem voru algerlega umkringd
af landsvæðum á valdi upp-
reisnarmanna. Beitti hann
ógrynni liðs f þeirri sókn, þar
á meðal ítölum og þýzku flug-
liði. Þá var það að Kondórar
von Sperrles æfðu kúnst sína á
smábænum Guernica, lögðu
hann gersamlega í rústir og
drápu um sextán hundruð
manns af um sjö þúsund fbúum.
Árás þessi var fyrst og fremst
gerð til að prófa ýmsar nýjung-
ari árásartækni herflugvéla, en
slíkar og þvílíkar tilraunir voru
engan veginn fágætar í þessari
styrjöld, sem að því leyti varð
nokkurskonar generalprufa fyrir
heimsstyrjöldina sfðari. Af til-
efni Guernicamorðanna gerði
Picasso einhverja sína frægustu
myndi
Baskar vörðust herjum Francos
af mikilli hreysti, en urðu stöð-
ugt að þoka fyrir ofureflinu.
Seint í október unnu uppreisnar-
menn Gijon, sfðasta vfgi þeirra.
Var þá allur Norður-Spánn í
höndum falangista og banda-
manna þeirra. Á meðan barizt
var þar norður frá, höfðu stjórn-
arliðar hugsað sér að nota tím-
ann til að efla lið sitt til öflugr-
ar gagnsóknar, en þær fyrirætl-
anir fóru að mestu út um þúfur
vegna sundurlyndis þeirra. Gekk
það svo langt, að í maí gerðu
anarkistar og syndikalistar vopn-
aða uppreisn í Barcelona, og
tók það stjórnina mikinn tíma
og fyrirhöfn að brjóta hana á
bak aftur. Vék Largo Caballero
þá úr ráðherrastóli, en Juan
Negrín, sem talinn var harðari
í horn að taka, tók við.
Ekki leið á löngu áður en
Franco hæfi að nýju sókn suð-
u rá bóginn, en með meiri varúð
en fyrr, svo að ekki færi eins
og áður við Guadalajara. Varð
honum nú vel ágengt, svo að
stjórnin sá þann kost vænstan
að færa sig um set frá Valencia
til Barcelona. En þá um miðjan
vetur hófu stjórnarliðar óvænta
gagnsókn; voru þar að verki
hinir eitilhörðu verjendur Mad-
ridar undir forustu Miaja hers-
höfðingja. Unnu þeir nokkra
sigra, en misstu frumkvæðið
fljótlega og sfðari hluta vetrar
voru uppreisnarmenn að nýju
f sókn. Beittu þeir nú öflugu
stórskotaliði og flugliði, rufu
varnir hins vanvopnaða stjórn-
arliðs og í apríl 1938 náðu þeir
til Miðjarðarhafsstrandarinnar
við Vinaroz í Valenciafylki. Var
yfirráðasvæði stjórnarinnar þá
klofið í tvennt.
Næsta skref Francos var sókn
í áttina til Valencia, en hún bar
ekki árangur vegna harðra
gagnárása stjórnarliða við Ebró-
fljót neðanvert. Geysuðu þar
lengi áfarharðir bardagar. Þetta
leiddi til þess, að Franco ákvað
að einbeita sér að því um sinn
að gersigra lið stjórnarinnar í
Katalónfu. Rétt fyrir áramótin
hóf hann svo sókn með ógrynni
liðs — Navarramönnum, Ara-
gónum, (tölum og Márum — vel
búnu hverskyns nýtfzku vopnum,
þar á meðal flugvélum og skrið-
drekum. Stjórnarsinnar vörðust
af hörku, en fengu ekki rönd við
reist vegna skorts á vopnum og
jafnvel matvælum. Varnir þeirra
rofnuðu. Um miðjan janúar
1939 tóku Márar hafnarborgina
Framhald á bls. 44.
VIKAN 3. tbl.