Vikan - 04.02.1965, Blaðsíða 45

Söluumboð: HRAUNHOLT
við Miklatorg
og Vitatorg
GUNNAR ÁSGEIRSSON H.F.
Mætti hugsa sér, að vetrarbraut-
irnar hefðu í byrjun fallsins verið
mjög nálægar hver annarri. Og hef-
ur þá tekið langan tíma, að sund-
ur drægi með þeim í fallinu. Er
hugsanlegt að þennan tíma mætti
reikna út.
Á sama hátt er hugsanlegt, að
vetrarbrautirnar í vetrarbrauta-
hnapp vorum kunni að vera að
smáfjarlægjast, þótt vér verðum
þess lítt varir, á því örskamma ævi-
skeiði sem oss er skammtað til mæl-
inga.
Er hollt í þessu sambandi, að
minnast tilflutninga landa og
heimsálfa á yfirborði jarðar, sem á
sér skemmri sögu, en er þó erfitt
að mæla með vissu.
Tökum nú annað dæmi til glöggv-
unar því, hvernig þetta fall vetrar-
brautanna myndi lýsa sér, skoðað
frá mismunandi stöðum í fallbraut-
inni.
Hugsum oss, að vér séum stadd-
ir á sleða í brattri brekku. Nefn-
um hann „B".
Hugsum oss annan sleða fyrir
ofan oss í brekkunni er vér nefn-
um ,,C" og annan fyrir neðan oss,
er vér nefnum ,,A".
Allir hafa sleðarnir lagt af stað
nær samtímis frá brekkubrúninni,
en þó ekki nákvæmlega. „C" er
kannske kominn 400 Parsecs niður
í brekkuna, „B" 500 Parsecs og „A"
óOO Parsecs.
Þá reiknum við frá „C" vera 100
Parsecs fjarlægð til „B" og 200
Parsecs fjralægð til „A".
Nú skulum vér hugsa oss, að
sleðaferðin fari fram á rennisléttri
og jafnri braut, [ kolniðamyrkri og
að hver sleði sé með daufri Ijós-
týru, sem sést frá hinum sleðunum.
Hverjum sleðamanni um sig
myndi þá finnast sem hann stæði
kyrr, því að 'ekki má reikna með
verulegum mótvindi í himingeimn-
um!
í raun og veru virtist þá „C"
að „B" fjarlægðist hann með
10.000 mílna hraða á sek. og „A"
með 20.000 mílna hraða á sek.,
sem stendur í réttu hlutfalli við
það, að „A" er helmingi fjarlæg-
ari heldur en „B".
„B" myndi hins vegar sýnast
„C" fjarlægjast sig jafn ört, eða
um 10.000 mílur á sek. og að vísu
aftur á bak, en um það gæti hpnn
ekki dæmt. „B" myndi einnig sýn-
ast „A" fjarlægjast sig um 10.000
mílur á sek.
Um „A" er það að segja, að
hann sæi „B" í 100 Parsecs fjar-
lægð, fjarlægjast sig með 10.000
mílna hraða á sek. og „C" með
20.000 mílna hraða á sek, sem
einnig stendur í réttu hlutfalli við
fjarlægðina til þeirra.
Þannig myndi öllum sleðamönn-
um finnast þeir sjálfir standa kyrr-
ir, en aðrir sleðar fjarlægjast þá,
meS þeim mun meiri hraða sem
þeir væru fjarlægari. Þetta er ein-
mitt það, sem oss sýnist, er vér
skoðum fjarlægar vetrarbrautir. Og
sama myndi þeim sýnast, sem skoð-
uðu vetrarbraut vora frá fjarlægari
vetrarbraut.
Hér virðist ekki þurfa neitt frá-
hrindingaralf eða útþenslu, né flótta
út f auðn og myrkur aleyðunnar,
til þess að skýra fyrirbærið: Vetrar-
brautirnar gætu veriS aS falla inn
aS sameiginlegum þyngdarpunkti
þeirrar veraldar sem þær teljast til.
Nú er hins vegar komið að næstu
gátu:
Ef vetrarbrautirnar eru allar að
fa'lla, hvaðan komu þær þá, hvernig
eru fallbrautir þeirra og hvert eru
þær að fara?
Hér er erfitt að komast hjá að
hafa í huga Einsteins kenningarnar,
um afstæði tíma óg rúms og um
hina fjórvíðu veröld, þar sem við-
burðir gerast ekki nauðsynlega á
ákveðnum stað eða tíma, heldur
á afstæðan hátt.
Hvorki verður rúmið skoðað án
tíma, né tíminn án rúms, og fast-
ur viðmiðunarpunktur finnst hvergi.
Samkvæmt þeim skilningi, sem á
alþýðlegan hátt mætti e.t.v. leggja
í þetta, myndar efnismagnið [ ver-
öldinni kring um sig dældir og
brautir í hinni fjórvíðu tímarúms-
samfellu, þeim mun dýpri sem
efnismagnið er meira og leitast
efnið við að renna eftir þeim.
Tímarúmssamfellan, sem er ver-
öldin samkvæmt Einstein, er eins
konar titrandi og bylgjandi hvelja,
sem sífellt er að breytast. Og hug-
myndir vorar um hana eru vægast
sagt mjög ófullkomnar. Þó tjóir
ekki annað en reyna, eins og blindu
mennirnir, sem þukluðu á gíraffan-
um, að lýsa honum, hver á sinn hátt.
Þar sem efnismagnið, eftir Ein-
steinskenningunni, og eins og sann-
reynt hefur verið [ hinum stórkost-
legu segulhringekjum fyrir rafeind-
ir, vex gífurlega, þegar efnið tek-
ur að nálgast Ijóshraðann, er ekki
ótrúlegt að vetrarbrautir þær, sem
fjærstar eru oss og virðast hafa náð
hálfum Ijóshraða, og aðrar sem
kynnu að vera miklu nær honum,
þó oss séu ósýnilegar, hafi aukizt
mjög að efnismagni og þar með
myndað kringum sig geysilegt Ein-
steinskt falldjúp, eða m.ö.o. New-
tonskan þyngdarmiðpunkt, þar sem
brautir þeirra renna saman í lok
fallsins. Og þar mætti búast við,
að Ijóshraða væri allt að því náð og
efnismagn þeirra þar með orðið
nær óendanlegt.
Það mætti einnig hugsa sér fall
vetrarbrautanna eins og menn
hugsa sér fall plánetanna umhverfis
sólina, í sviði sem táknaðist við
djúpa skál með aflíðandi börmum,
þar sem vetrarbrautirnar hringsól-
uðu upp og niður um skálina. En
það er þó fremur, að þetta eigi
við um einstök sólkerfi og vetrar-
brautahnappa, á leið sinni um geim-
rúmið. Árekstrar þeir, sem milli
þessara kerfa verða, benda til þess,
að þau fari ekki beinar brautir,
enda mikill snúningur sýnilegur á
mörgum vetrarbrautahnöppum.
Menn skyldu því ætla að þeir hefðu
tilhneigingu til að breyta um stefnu,
ef þeir væru að falla vegna
gýroskópáhrifa.
Ef svo skyldi reynast, að efnis-
magn sólkerfa og vetrarbrauta væri
sífellt að falla, ýmist umhverfis
eða inn að þyngdarpunkti alverald-
ar, þá mætti loks hugsa sér að
þessi veröld væri ekki nauðsynlega
takmörkuð af kúlulöguðu hvolfi,
sem hverfðist æ lengra [ burtu
þeim mun lengra sem þreyfað væri
VIKAN 5. tbl.