Vikan - 04.03.1965, Blaðsíða 18

1858 urðu Bárðdælingar á leið til Ak-
ureyrar með sláturfé, að skera það
allt í Fnjóskadal, því þeir komust
hvorki fram né aftur fyrir ófærð.
Sem dæmi upp á það, hve sviftinga-
samt rokið var má nefna að á Barða-
strönd tók ein sviptíngin miðbik úr
vel frá gengnu heyi, en skildi báða
enda eftir heila, og var því líkast að
heyið hefði verið skorið. \

.
■
11I m3£f*
w. I: :
f - X ' - . .
' ' ' :

» , J

..... ~ ,
* *•* * * ' *\
.í •■•;
M.fe: j
IV :V •:’•

: * / . ■

./ 4
’• /• ;ii.
, •:’■ •-• •■'•••: <-

wmmsm

i »' f’:
x.. f.v."

mmm

•,.yx>'
<■ -v.'> * SSíffi
• ■ /;■•■• ._:• • ... •.
PpSSiipíiSl
;
■■■:■.

' > /'< ' 'V á* '■,'rf
H ■' • •;..
wmsmmMÉm

■i.i:

•■’ •
- , .
-
■■ffj
■ J
v:,-x:>:ö::::>: :•;•..•:,;
• '■■ •
I Mw
r:%v^í::>!‘ira*ííxKPÍíW|
< ■'•. r- , > #

:
:
.................................................................................................... :

IÉIÉI1

J,.-.
iilill
/V'X? ',SV' \ 'V
::■■:■:■
VV ♦•• f
V '<> >■;
' , , í>,
•: > :: • •
M ./•;>'• ^" iH
'V .
V-"1'" ' >•<?,"
> J ?;■ - ;> >//'//''y'-'fíf </%+/',
Wm •:
í * fí-'sfs +tpfst4*:
' ,■'■>•> > ///
' •' • V- '*■

'-/■■•. Íiií
>j*í'p’&v
■
< •
,,■■.■■
......
; :
.'•■■■’•
: : . '

■ ” '
' ' '< V v/'.'í
t < ,'<•< A'% '>.v
m ,\ s H's 'vSi
K '+v->
tG*
/vl::-;■>;:

■
' '>«■ " Æ '
'. -MwXU'
mm&mmsm
pq&Sr'-'' ',1f*/oS' •'. * ■■'* ■'
.:. :•■ Xv
‘‘S’ti
< >.">'i\'/í> V'. <.>»..,, -,' í v-,' ^ '"x ' -■
1W 's Í»J§1 Ví> -
ÉlÉÉiMMÉÉÉÉM
.■:■/.■:■;/.</■:
mmmm
Veggir, þll og harðir vellir þversprung rilr a! frostuml
úti sunnanlands. 1772 brotnuðu
120 skip, hjallar og hús í ofsa-
veðrum, en í nóvember stóð þriggja
sólarhringa stórhríð ón uppihalds
um land allt. Þó féll snjóskriða ó
tvo baei ó Lótraströnd. Komust allir
af á öðrum, en í hinum bænum,
Miðhúsum, voru 9 manns sofandi,
þegar flóðið skall ó. Fjórum dögum
síðar kom fólk af næsta bæ, bara
í venjulegu heimsóknarskyni, og
þótti aðkoman heldur ill, enginn
bær en allt ó kafi í snjóhroða. En
er upp var grafið, kom ó daginn
að 5 fullorðið hafði lótið lífið, en
tvennt fullorðið og tvö börn, fjög-
urra og fimm óra, lifðu af. Og allt
ló þetta mannsbert í snjónum, því
fólk klæddi sig ekki ofan í rúm-
in á þeirri tíð. f Miðgerði í Laufós-
sókn tók af einn bæ með fjórum
íbúum. Birna ein heimsótti landið
með húna sína 1773. Og hið síð-
asta ór þessa hörkukafla, 1774,
féllu 60 manns í Norður-Múlasýslu.
AFTUR KOM hörkuhrota og nú
löng, fró 1777 til aldamóta með
undantekningu af 6 órum, sem öll
komu samstæð — '86—'87, '93—'94,
'96—'97 — og 1800 mó einnig telj-
ast með skórri órunum. Harðindin
lýstu sér eins og áður: Snjór, frost,
illviðri, fóðurleysi, fjárfellir, matar-
leysi, mannskæðar pestir, mann-
dauði, uppflos, flakk, vergangur,
betl, þjófnaður, rán — og svo fram-
vegis. 1779 gekk sjór svo á land
við Eyrarbakka, að bátar voru ekki
óhultir á túnunum þar fyrir ofan,
og þegar slotaði, fannst væn keila,
sem hafði í útfallinu rekið sig á
kálgarðsvegg innanverðan og orðið
þar strandaglópur. Annars var
fiskileysi þetta árið. 1781 féllu í
Snæfellsnessýslu, sem þó var alla
jafnan gripafá, vegna þess að þar
var mest stundaður sjávarútvegur,
260 kýr, 5355 fjár og 334 hestar,
en 43 skip og bátar skemmdust
eða eyðilögðust. Ve'urinn 1780—
1781 dóu 926 fleiri í Skálholts-
stifti en fæddust. 1783 leit út fyrir,
að hver einasta skepna landsmanna
yrði hungurmorða, en þá létti í
marz svo náði til jarðar, og skrimti
svo peningur að því sinni, en bein-
magur og nytjalaus. Þetta sumar
hófust Skaftáreldar og Móðuharð-
indi, sem nú eru yfirleitt kölluð
Móðurharðindi. 1784 kom auk þess
veiki í búpeninginn og jók það enn
á hallærið, og lögðust í Hóla-
biskupsdæmi 315 jarðir í eyði, 2145
dóu úr kröm og hungri, en alls
fækkaði íbúum biskupsdæmisins um
3327. Meira að segja sá á prest-
um og beztu bændum. Allt var étið:
Horn, bein, hurðir; jafnvel hundar
og úldin hræ, en sums staðar dó
allt fullorðið frá börnunum, eða
allir íbúar bæjanna sáluðust og
fundust ekki fyrr en seinna. 1785
var kallaður Stúfur á Suðurlandi,-
enda var hann verstur þar og stýfði
margt. í sóknum, þar sem venju-
lega dóu 20 á ári, hrundu nú 200.
Þetta ár dóu [ Skálholtsbiskups-
dæmi 3770 fleiri en fæddust, en
1277 í Hólabiskupsdæmi, og þar
af var talið að 832 hefðu beinlínis
orðið hungurmorða. 1783—84 var
talið, að fallið hefði 53% af öll-
um nautgripum landsmanna, en
82% sauðfjár — 94% sauðfjár í
Skaftafells- og Múlasýslum. 1788
lá við að Vopnafjörður færi í eyði.
Vopnfirðingur einn, sem um haust-
ið átti 17 hesta, hélt einum horuð-
um um vorið, en presturinn á Sval-
barði lifði tvær vikur á skelfiski
einum matar. 1791 er svo sagt frá
furðulega líku atviki og árið 1336,
sem sagt var frá í fyrstu grein-
inni um fimbulvetur og fellisár, að
Skarðskirkju á Landi fennti svo á
kaf, að þrjár mannhæðir voru ofan
gegnum snjóinn niður á kirkjuna
og sliguðust í henni þrjár sperrur.
Hún var talin vænt hús og galla-
laust, en þó segja heimildir, að
hún hefði brotnað í spón, hefði
ekki verið safnað liði og mokað
frá henni í flýti. Það myndi svo
sem ekki vekja tiltakanlega furðu,
þótt tilviljun hagaði sér þannig með
kirkjugreyið tvisvar á sama hátt
með hálfrar fimmtu aldar millibili,
ef þess væri ekki getið í sama orð-
inu, að rammbyggður bær á Stað-
arfelli í Dölum hafi allur brotnað
af snjóþyngslum í sama sinn, en
það fylgdi einmitt kaffæringu
Skarðs 1336. Mér þykir skrýtið, ef
ekki hafa einhverjir fræðimenn
kynnt sér þetta mál rækilega og
komið fram með óhrekjandi kenn-
ingu, sem er hin eina rétta, eins
og hver viti borin manneskja getur
berlega séð — en mér er ekki kunn-
ugt um það. 1792 var bjarndýr
skotið á Látraströnd án þess að
hafa nokkuð af sér gert, og annað
að verðleikum í Fljótum; það hafði
laumazt í fjárhús og stolið sauð-
kind. Gengið var á ísi milli allra
eyja fyrir Seltjarnarnesi, og frá Við-
ey beina sjólínu á Hof á Kjalar-
nesi og hvar sem var yfir Hval-
fjörð. Feita hesta og sauðfé kól á
fótum, en veggir, þil og harðir
vellir þversprungu af frostum. 1795
sáluðust 15 eða 16 þúsund ung-
lamba fyrir norðan og austan land
af vorkuldum, og sama ár eyði-
lögðu skriðuföll Lönguhlíð í Hörgár-
dal og drápu 2 menn, 9 nautgripi
og 20 kindur. 1798 var mikill felli-
vetur, kannski í og með vegna
þess, að veturinn áður var svo
bliður, að gemlingar lærðu ekki
átið, og kunnu nú ekki að gera
sér mat úr því, sem borið var á
garðann. j ofanverðum janúar kom
ofsaveður, sem skemmdi víða með
grjótfoki, en snjórinn var svo mikill,
að enn einu sinni fór Skarðskirkja
á Landi á bólakaf, og gæti manni
nú dottið í hug, að hún stæði ofan
í einhverri gjótu. Jafnvel Skarðinu
sjálfu, sem staðurinn er heitinn eft-
ir. Það mundi þó ekki vera, heldur
stendur hún lágt og sunnan undir
drjúgum hól. Bærinn stendur litlu
ofar, en að þessu sinni fór hann
á kaf með kirkjunni og það svo,
að 30 fullröskir karlmenn áttu fullt
í fangi með að grafa sig frá bæn-
um út í Vatnsskurð, sem þar var
ekki langt frá. Snjógröftur þessi
var síðan mældur eftir tveggja
daga hláku, og reyndist 8 álna
djúpur, eða 4,8 metrar. Eitthvað
hefur kirkjan verið styrkt síðan
1791, þv( varla hefur verið eytt
kröftum í að moka frá henni, þeg-
ar gröfturinn út í vatnsskurðinn tók
svona á kraftana, en samt er þess
ekki getið, að hún hafi sligazt að
þessu sinni.
1799 VAR í sjálfu sér ekki aftaka
harður vetur, en svo rosasamur, að
hann verður að teljast vondur. Þá
komu oft ofsastormar, þó einkum
nóttina milli 8.-9. janúar, þegar
staðurinn Bátsendar (Bátssandar,
Básendar) eyddist með öllu. Eyrar-
bakki lagðist næstum í rúst, en
malarkamburinn þar lækkaði svo,
að hann varð jafn fjörunni. Á
Stokkseyri brotnuðu 26 stærri og
minni skip og bátar, 63 hross fór-
ust, 58 kindur og 9 nautgripir, auk
skemmda á mat og öðrum andvana
hlutum á þessum stöðum. í Þorláks-
höfn, Grindavík og svo áfram út
um öll Suðurnes urðu miklar
skemmdir og þungar búsifjar; hvergi
þó eins og á Bátssöndum, sem var
verzlunarstaður á Rosmhvalanesi.
Þar hreinsaðist hvert eiriasta hús
burtu með öllu lauslegu, en fólk
komst undan, nema ein manneskja.
Þar stóð ekki eftii ein spýta til
minja um mannabyggð, og hefur
síðan aldrei verið byggt þar að
nýju. Seltjarnarnes vaið að eyju
um hríð, því sjórinn lagðist yfir
það á 300 metra breiðu svæði fyr-
ir innan Lambastaði og vestanvert
Eiði. Flóðið náði einnig inn um
allan Faxaflóabotn og Breiðafjörð,
með gífurlegri eyðileggingu.
í LOK útmánaða 1810 herti að á
nýjan leik eftir einn vetur góðan,
og hafís lagðist að austur og norð-
austur landi. Fé og fólk varð úti
og skip fórust á sjó. ( Dölum lögð-
ust hagamýs svo hart á fé, að víða
varð að skera kindur þeirra vegna,
á einum bæ 12 í allt. 1802 var svo
aftur versti vetur, sem hér hafði
lengi komið; líktu menn honum við
sögusagnir af Lurki og gáfu honum
nafnið Klaki. (slög, hafísar og ófærð
bönnuðu allar bjargir og aðdrsetti,
fé féll og fjöldi fólks, einkum á
Vestfjörðum, fór á húsgangsflakk.
Fyrsta sunnudag ( sumri gerði
þriggja sólarhringa ofsahríð með
brunagaddi; þegar henni slotaði
var slétt yfir allar lægðir milli ása
og hæða, en bæir og hús víða sem
næst eða alveg á kafi. Lambafellir
var ofsalegur af kuldum um vor-
ið. Sumarið var mjög illt, í Dala-
sýslu var til dæmis oftast nætur-
frost en stundum fjúk um daga.
Um haustið, þegar slátrað var,
neyddist einn bóndinn í Suður-
Múlasýslu til að slátra 30 fullorðn-
um kindum og 10 sauðum, en úr
þessum hópi öllum fékk hann að-
eins rúmt kvartil (um 15 kg.) af
tólg. Fyrri hluta næsta vetrar lag-
aðist veðrið, en þegar kom frdm
á útmánuði 1803, sótti ( svipað
horf. Þá um vorið og fyrri hluta
sumars urðu margir að kaupa kjöt
og tólg úr kaupstaðnum fyrir hærra
verð, en þeir fengu fyrir það haust-
ið áður — þeir sem þá töldu sig af-
lögu færa — og urðu þar að auki
að baslast með það heim ( snjó
og ófærð. Þetta ár dóu á íslandi
814 fleiri en fæddust.
NÚ VARÐ hlé fram til 1811, en
þá komu tvö ár hörð í röð. Hið
fyrra var þó að sumu leyti gjöfult,
selatekja mikil og hvali rak víða
á land, 1812 var svo snjóugur vet-
ur, að fólk fremur skreið en gekk,
þegar það fór ferða sinna, sem
varla var nema milli bæjar og
fjóss eða húsa. Ekki hef ég séð
nein þau tíðindi af þessum vetri,
að frábrugðin séu öðrum sllkum,
en undarlegt má teljast, að hann
skuli ekki hafa hlotið nafn, því
hann var talinn Klaka langtum
verri. Næsti vetur á eftir var góð-
ur til veðráttu, en haliæri rtkjandi,
eins og oftast eftir vond ár.
AFTUR KOMA svo tvö vond ár
saman, 1817 og 1818. Sfðara ár-
ið var mikið um skriðuföll, ( marz
tók snjóflóð tii dæmis af bæinn á
Augnavöllum ( Skutulsfirði og drap
sumt fólkið en meiddi sumt. 300
fjár fórst í Fnjóská, er hún rudd-
ist yfir bakka sína.
VETURINN 1822 var nefndur
Rjúpnabani, og má af því ráða,
að mikið hafi dáið af rjúpu þann
vetur. Snjóskriður gerðu vlða skaða,
og þetta ár fækkaði nautgripum
frá Vaðlaheiði austur og suður um
Þingeyjar- og Múlasýslur um 471
grip, hrossum um 849, en fé um
47.087.
1825—1827 VORU einnig vond
ár. Hið óvenjulegasta á þeim árum
var ísrek árið 1826, sem hrannað-
ist upp og fyllti sundið milli Vest-
mannaeyja og lands, en það mun
ekki oft hafa gerzt. Þessi (s kom
6. maí og stóð til 9. júnf.
SÍÐAN VAR hlé til 1835, en þá
komu enn tvö ár slsem. Fyrri vet-
urinn varð ekki komizt milli bæja
fyrir fannfergi, og í fjórum kirkj-
um norður ( Reykjadal varð messu-
fall 9 sunnudaga ( röð, þvf eng-
inn komst til kirkju. Undir Eyja-
fjöllum fækkaði kúm um 200, en
fé um 1000. Þerrisleysi var um
sumarið, og fyrst á árinu 1836
harðnaði alvarlega á ný. Heyleysi
var nú enn bagalegra en oft áður,
og þóttist sá heppinn, sem komst
yfir hestburð af heyi fyrir eina
spesíu, en kýrverð, sem um vorið
komst upp ( 12 eða 16 spesíur,
féll nú niður í 3—4 spestur. Sumir
gáfu meira að segja fé með kúm
sínum, til að ekki þyrfti að skera
þær. Þá var kúm beitt út á sinuna
um leið og leysti jörð. Þeir sem
byrjuðu snemma að slá, náðu nokkr-
um heyjum, en svo gekk ( rosa
og síðast ( ágúst fór að hríða á
ný. 24. nóvember gerði sltkt stór-
viðri á Rangárvölium og Landi, að
tún, hagar og skógar á 32 býlum
eyðilögðust af sandfoki, en sandur-
inn lamdist svo ( gærur fjárins, að
það gat varla skjögrað um, fyrr
en sandurinn hafði verið barinn úr
ullinni. Malarsteinar hnöttóttir, sem
rokið bar með sér, vógu 120 grömm
og sumir meira. Sama veður vann
vond spell á Norður- og Vestur-
landi, og um miðjan desember tók
snjóflóð bœinn Norðureyri ( Súg-
andafirði, og fórust 6, en fjórum
varð bjargað.
NÆSTI VONDI kafli var árin
1854 til 1860, að undanteknu ár-
inu 1856, sem var svo blíður vet-
ur, að „menn vissu vart, að vetur
væri." Á einum sólarhring 1854,
14,—15. marz, var talið að týnzt
hefðl 1100 fjár ( Húnavatns- og
Skagafjarðarsýslum. Næsti vetur
var svo frostharður sunnanlands,
að hestís var á Þjórsá og Hvttá (
Ölfusi fram undir sumarmál, og
Breiðafjörður var allur meira og
minna lagður. 21. janúar gerði
mannskaðabyl á Vesturlandi og
urðu margir úti. 1858 urðu Bárð-
dælingar, sem voru á leið til Akur-
eyrar með sláturfé, að skera það
allt ( Fnjóskadal, þv( þeir komust
hvorki fram né aftur fyrir ófærð.
1859 var oft nefndur Álftabani. Þá
var svo mikið frost, að Breiðasund
milli Hrappseyjar og Yxneyjar
leysti ekki fyrr en 8. maí. Þá
skömmu síðar var mæld þykkt eins
jakans, og reyndist hann 40 álnir,
að þv( er sagt er, eða 24 metrar.
Þetta var lagnaðarís og höfðu
straumar oft gengið yfir hann og
síðan snjóað (, en svo kökkfraus allt
saman. Á útmánuðunum var farið
með æki á (sum frá Fáskrúðsfirði
fyrir Vattarnestanga inn á Eskifjörð,
en ísinn á Fáskrúðsfirði var svo
sléttur, að hann var án hindrunar
hiaupinn fram og aftur á skautum
og leggjum. 1860 var svo snjóugt
( Njarðvík við Borgarfjörð eystra,
að eikkert lifði þar af hörkuna kvikt
nema menn og hundar.
ENN VARÐ harka 1865—1869.
Aðfaranótt 5. marz 1866 buldi ofsa-
legt norðanveður yfir Suðurland,
en þegar slotaði, 7. marz — sama
ár, þó — gaf að líta óvanalega
sjón frá Reykjavík: Allt var !si hul-
ið langt út fyrir eyjar og upp á
Kjalarnes, yfir Skerjafjörð, Hafnar-
fjörð og lengst út á Flóa, suður og
vestur fyrir Keilisnes. Hvalfjörður
var allur lagður, og var gengið frá
Hvammsvík til Reykjavtkur og milli
allra eyja, en bátar voru dregnir
á ísi frá Þyrli til Hvammsvíkur (
Kjós. í Gaulverjabæ urðu 3 menn
úti ( þessu veðri, 1 ( Krýsuvík, og
ýmsir skaðar urðu á kvikum og
dauðum verðmætum á svæðinu öllu
frá Þjórsá suður, vestur og norð-
Framhald á bls. 39.
vikan 9, tbl.
VIKAN 9. tbl. JQ