Vikan - 04.03.1965, Blaðsíða 45

komur sínar þangað að ráði.
Olli þar mestu um, aS margir
héldu aS eitt stórt og mikiS meg-
inland væri til lengst suSur í
Kyrrahafi, og voru þáverandi
stórveldi öll jafn fús til aS slá
cign sinni á þaS. Bretar, Frakkar
og Spánverjar gerSu út hvern
leiSangurinn á fætur öSrum í
leit að þessu ímyndaSa megin-
landi, sem þeir auðvitaS fundu
ekki, en í staS þess óteljandi
undurfagrar eyjar með álíka
fallegum og gestrisnum ibúum.
í slóS landkönnuSanna komu
svo hvalveiSimenn og farand-
kaupmenn; voru þeir síSar-
nefndu sérstaklega á höttunum
eftir sandelviði, sem nóg er af
á eyjunum og okurverð fékkst
fyrir í Kína.
Sem nærri má geta, var þarna
töluvert um misjafna sauði i
mörgu fé, enda spilltust siSir
hinna innfæddu undrafljótt við
þessar gestakomur. Þegar pólý-
nesískar konur uþpgötvuðu, að
hvitir menn voru fúsir til að
borga fyrir að sofa hjá þeim,
voru þær ekki seinar á sér að
hagnýta sér þá möguleika, oft-
ast meS vitund og vilja eigin-
manna sinna, þær er giftar voru.
UrSu þá eyjar þær, sem mest
voru heimsóttar af Evrópumönn-
um, fljótlega að einmn allsherj-
ar hóruhúsum og lastabælum.
Þá fluttu gestirnir brennivín til
eyjanna, en fyrir því voru Pólý-
nesar mjög veikir, eins og títt
cr um margar svokallaðar frum-
stæðar þjóðir Þeir færðu eyja-
búum einnig byssur, livað varð
til að gera skærur þeirra og inn-
byrðis styrjaldir hálfu blóSugri
en áður. HroSalegastar verkanir
horfðu þó kynsjúkdómarnir, sem
fyrir daga Evrópumanna voru
óþekktir á eyjunum, en breidd-
ust nú út um þær eins og eldur
i sinu. Jafnvel tiltölulega mein-
lausar farsóttir sem gestirnir
báru með sér, svo sem inflúensa,
strádrápu þessi áður heilbrigðu
náttúrubörn.
MeS smáþjóðum þykir það
jafnan fint að apa sem mest upp
af siðum jieirra stærri, og hvað
þaS snerti voru Pólýnesar engin
undantekning. Hinum fornu
siSareglum og tabúum var nú
sem óðast kastaS fyrir borð, en
eftir bestu getu reynt að semja
sig að siSum og þó cinkum ósið-
um útlendinganna. Einkum voru
höfðingjarnir ötulir hvaS þetta
snerti. RéSu þeir stundum til
sin evrópska ævintýramenn, sem
kenndu striSsmönnum þeirra
nýtízku vopnaburð og herjuSu
siðan á nágrannana og lögðu
undir sig lönd þeirra. AfleiS-
ingin af þessu varð ægilegur
mannfellir, þannig að á liálfri
öld fækkaði íbúum eyjanna um
niu tíundu hluta. Versta útreið
fengu Tahiti, Markgreifaeyjar og
Havaí, enda vöndu Vesturlanda-
menn mest komur sinar til þess-
ara eyja.
En þegar ringulreiðin og
stjórnleysið var hvað verst, komu
fyrstu kristniboðarnir til eyj-
anna. Hátterni þeirra vakti mikla
furðu meðal hinna innfæddu,
sem af fyrri lcynnum sínum við
Vesturlandamenn höfðu gert því
skóna, að þeir væru allir fylli-
raftar, nautnabelgir og glæpa-
menn. Sérstaka undrun vakti
það, hve frábitnir guSsmenn
þessir voru öllum nánum sam-
skiptum við konur. En þessutan
voru þeir duglegir handverks-
menn, tónmenntaSir vel og lag-
hentir við lækningar. Auk þess
voru þeir yfirleitt fórnfúsir
menn, og réttsýnir og jók það
mjög á vinsældir þeirra með
Pólýnesum, sem vanari voru
allt öSrum manngerSum vestan
úr löndum. Þá höfðu trúboS-
arnir vit á þvi að leggja álierzlu
á að ná sem flestum liöfðingj-
anna á sitt band þegar i upphafi.
Þetta ásamt fleiru olli þvi, að
þeim tókst á ótrúlega skömmum
tíma að turna nær öllum Pólý-
nesum, að undanskildum íbúun-
um á Markgreifaeyjum og Páska-
ey.
En ekki leið á löngu áður en
málin tóku á ný að snúast til
verri vegar. Ekki er að efa að
aumingja kristniboðarnir gengu
að starfi sínu í bestu meiningu,
en því miður voru þeir flestir
þröngsýnir og menntunarsnauð-
ir ofstækismenn og alls ófærir
um aS líta á aðstæður samfélags,
sem var svo gcrólikt þeirra eig-
in, með jafnvel minnsta skiln-
ingi. Til þess að þeir innfæddu
ættu auðveldara með kirkjusókn,
reyndu þeir að láta þá flytja
saman i allstór þorp, sem oft
voru allfjarri fiskimiðum og
ræktarlöndum. UrSu foreldr-
arnir því að vera fjarverandi
langtimum saman við fæSuöfl-
un en börnin voru skilin eftir
í þorpinu og losnuðu þannig
meir og meir úr tengslum við
fjölskylduna. Þá var troðið upp
á þá innfæddu evrópskum lögum
og þeir jafnvel neyddir til að
klæðast jakkafötum og síðpils-
um eftir ensku púrítanamunstri.
Blátt bann var lagt viS opin-
berum ástaleikjum, danshátíð-
um, kynmökum utan hjónabands
og fjölkvæni. TrúboSarnir gengu
meira að segja svo langt að
banna kvenfólki að ganga með
blóm í hárinu, og á svipaðan
hátt ömuðust þeir við íþróttum
eins og lianaati, sundi, köfun,
stultugangi og mörgum öðrum,
sem þeir innfæddu höfðu iðkað
frá alda öðli. „Ég kenndi stúlk-
unum að það væri syndsamlegt
að sýna á sér brjóstin, og að
sama máli gengdi ef karlmenn
gengju buxnalausir,“ segir trú-
boðinn i Rcgni Somersets Maug-
liams, en í þeirri sögu bregður
liinn frægi rithöfundur upp eft-
irminnilegri mynd af þessum
þéttheimsku og formyrkvuðu of-
stækismönnum, sem þegar til
lengdar lét urðu Pólýnesum litlu
meiri heillasending en sprútt-
salar þeir og sandelbraskarar,
er ruddu þeim brautina.
Nú til dags þykir fínt að tala
illa um stjórn Evrópumanna á
nýlendum þeim, er þeir lögðu
undir sig meðan það var siður,
en einni þjóð að minnsta kosti
bjargaði kólonialisminn frá tor-
timingu: Pólýnesum. í þann
mund og þeir voru orðnir svo
leiðir á trúboðunum, að þeir
voru í þann veginn að hella sér
aftur út i spillinguna, sem ríkt
hafði fyrir komu Kristsmanna,
tóku nýlenduveldin að kasta eign
sinni á eyjarnar. ÞaS hófst 1842,
er Frakkar hremmdu Tahiti, en
lauk 1900, er ÞjóSverjar kræktu
sér i Samoaeyjar. Önnur riki,
sem hlut áttu að skiptingu Pólý-
nesiu, voru Bretland, Bandarík-
in og Chile. Aðeins eitt sjálf-
stætt pólýnesískt riki var þá
eftir: Tonga, sem að vísu stend-
ur enn undir brezkri vernd.
Með nýlendustjórninni lauk
þvi tímabili óstjórnar og úrkynj-
unar, sem ríkt liafði undanfarna
áratugi. Verzlun blómgaðist og
pólýnesískt kópra var goldið
liáu verði á heimsmarkaSnum.
Komið var á skólaskyldu og
skólar byggðir, þar sem nemend-
ur lærðu bæði munnleg fræði
og verkleg. Sjúkrahús voru
byggð, læknar sendir til eyjanna
og sjúkdómum bægt frá. Fólkinu
tók að fjölga á ný og nú er svo
komið, að á einstaka eyjum er
þéttbýlið aftur orðið vandamál.
Það sem mestu máli skiptir er
þó það, að svo er að sjá að Pólý-
nesar séu nú búnir að ná menn-
ingarlegri fótfestu á ný, með
því að samlaga fornmenningu
sina þe'irri evrópsku eftir þvi
sem föng eru á.
Trúboðar eru nú aftur farnir
að leita til eyjanna og þar sem
þeir eru stórum betur upplýstir
en fyrirrennarar þeirra, hafa
þeir náð töluverSum áhrifum.
Þó mun allur þorri Pólýnesa vart
kristinn mikið meira en aS nafni,
en þó varla að mun ókristnari
en flestir nútimamenn á Vest-
urlöndum.
Svo sem fyrr er sagt, liafa
þessir léttlyndu Suðurhafseying-
ar nú lagt niður mikið af sið-
um feðra sinna, svo sem eigin-
kvennalán, nektardans og opin-
bera ástarleiki og afmeyjanir.
En hinir fornu hættir eru þó
livergi nærri alveg liórfnir, og
ennþá stingur hin jákvæða af-
staða Pójýnesanna til kynlífsins
mjög í stúf við það, sem algeng-
VIKAN 9. tbl.