Vikan - 25.03.1965, Blaðsíða 40

I
MÚLALUNDUR
MÚLALUNDUR
m
Annáll 20. aldarinnar
Framliald af bls. 10.
snjall í meðferð tækja og talna.
Hann átti stórmikinn þátt í tilorðn-
ingu þess fyrirbrigðis, er við köll-
um fjöldaframleiðslu, varð skapari
bílaaldarinnar og skipti um svip á
andliti bandarísku þjóðarinnar.
Ford hefur á sinn hátt haft nærri
eins byltingarkennd áhrif á ver-
öldina og Lenín. Hann varð fyrstur
bandarískra stórframleiðenda til að
tileinka sér þá hugmynd, að með
því að hafa vörurnar fremur ódýr-
ar, þá seldi maður og græddi meira,
en ekki minna. Einnig hækkaði hann
laun verkamanna sinna á þeirri
forsendu, að því meiri peninga
sem neytendur hefðu milli handa,
því meira myndu þeir kaupa. Sú
kenning þótti kaupsýslumönnum
þeirra tíma heldur álfaleg, en hún
gerði Ford einn ríkasta mann í
heimi. Aðeins þeir elztu í hópi okk-
ar núlifandi manna muna það uppi-
stand, sem varð 1914 er Ford lét
það boð út ganga, að hann myndi
greiða fimm dollara kaup fyrir átta
stunda vinnudag í, staðinn fyrir
tæplega hálfan þriðja dollar fyrir
níu stundir, eins og þá var algengt.
Hann hafði ekki háar hugmyndir
um söguna, en átti þó ekki svo lít-
inn þátt í að skapa hana. Hann dó
1947.
i Porbandar í Indlandi fæddist
1869 maður að nafni Mohandas
Karamchand Gandhi, líka þekktur
undir virðingaheitinu Mahatma. A
þessum stórbrotna manni voru
margar hliðar; hann var óvenju-
legur gáfnagarpur; dýrlingur en
jafnframt í röð helztu frumkvöðla
í stjórnmálum. Siðferðileg og and-
leg orka hans og sú geislun góð-
mennskunnar, sem lagði út frá
visnum líkama hans, voru áhrifa-
mikil vopn í höndum hans í bar-
áttunni fyrir því höfuðmarkmiði, er
hann hafði sett sér — frelsi hins
fjölmenna og víðlenda Indlands —
en hin óvenjulega kænska hans
kom einnig að góðu gagn í þeim
tilgangi. Indland varð frjálst þann
fimmtánda ágúst 1947, og má
skoða þann dag einn hinn stærsta
á öldinni. Sjálfur var Mahatma
myrtur 1948 af einum þeirra er
hann hafði frelsað.
I austurr.'ska þorpinu Braunau-
am-lnn fceddist 1889 maður að
nafni Adolf Hit’er. Þessi ómeðfæri-
legi og afvegaleidid litli maður er
ef til v i 11 afkastamesti morðingi
sögunnar. Hann tendraði þann loga,
er varð að alheimsbáli í annarri
heimsstyrjöldinni, og er þar að
auki ábyrgur fyrir morðum um það
bil sex milljóna Gyðinga. Hitler
var persónugervingur þeirra afla
tveggja, sem sett hafa mestan svip
á stjórnmál aldarínnar — þjóðernis-
stefnu og sósíalisma. Sósíalisminn
hans var að vísu bara plat — beita
fyrir múginn. Veldi hans náði einu
sinni frá norðurheimskautsbaugn-
um í Noregi að borgarhliðum Stalín-
grad, frá eggjum Pýreneaf jalla
austur í Kákasus. Þegar ógnarveldi
hans hafði verið malað mélinu
smærra, framdi hann sjálfsmorð á
heldur óvirðulegan máta. Það
gerðist í Berlín 1945.
I Blenheimhöll í Oxfordskíri í
Englandi fæddist árið 1874 maður
að nafni Winston Leonard Spencer
Churchill, sem nú er nýlátinn. Um
engan mann verður sagt með meiri
sanni, að hann hafi bjargað heilli
þjóð. Meira að segja má með réttu
halda því fram, að Churchill hafi
bjargað heilum heimi, heiminum
okkar. Hann hratt nazistunum af
höndum sér í orrustunni um Bret-
land, þegar hann var forsætisráð-
herra, mesti maður í þeirri stöðu
á stríðstímum. Hann var ótrúlega
fjölhæft ofurmenni; gat sér góðan
orðstír sem hermaður, þingmaður,
málflytjandi, listmálari, múrari,
spámaður og sagnfræðingur. Sum-
ar hugmynda hans voru — og eru
— úreltar, en hinum hetjulega þætti
hans í sögu okkar tíma verður aldr-
ei gleymt.
Árið 1882 fæddist í Hyde Park,
New York-riki, maður að nafni
Franklin Delano Roosevelt. Rétt
fyrir fertugt varð hann máttlaus í
báðum fótum, en varð engu að
síður fjórum sinnum forseti Banda-
UH AICUHEYHI A ÍSLANDI, LÁTTU
LA EKKI BHEGÐAST AÐ HSIMBÍKJA
uig:
ríkjanna, vísaði þjóð sinni leið út
úr hroðalegustu kreppu í sögu
hennar og var leiðtogi hennar í
annarri heimsstyrjöldinni. Hann dó
1945 og er enn mjög umdeildur.
Ahrifamesta verk hans var auð-
vitað stefna sú er nefnd hefur ver-
ið New Deal og hafði í för með
sér víðtækar félagslegar umbætur,
sem ekki aðeins björguðu Banda-
ríkjunum úr krumlum kreppunnar
á fjórða tugi aldarinnar heldur
breyttu hagkerfi þeirra verulega
og leiddu til þess, að ríkisstjórnir
um veröld víða tóku nú upp aukið
eftirlit með efnahagsmálum landa
sinna og gerðu velferðarríkið að
markmiði.
Alla þessa má telja meðal þeirra
umbrotamanna, sem mestu hafa
ráðið um myndun anda og ásýnd-
ar okkar tíma.
Þessi 65 ár, sem liðin eru af
tuttugustu öldinni, hafa ekki síður
verið auðug af viðburðum en at-
kvæðamiklu fólki. Þar á meðal
má nefna mikla leiðangra til land-
könnunar (Robert Peary komst á
nyrðri pólinn og Roald Amundsen
VIKAN 12. tbl.