Vikan - 14.04.1965, Blaðsíða 24

Sigríður frá Vík hefur
„slegið í gegn“ með
fyrstu skáidsögu sinni.
Hvinur í stráum er án
efa einhver allra vin-
sælasta saga, sem Vik-
an hefur birt. Sýnir það
glöggt, að sjónvarpið
er ekki enn búið að
spilla tilfinningu þjóð-
arinnar fyrir móður-
málinu. Ennþá kann
allur fjöldinn vel að
meta Hið Lifandi
Tungutak Þjóðarinnar,
sem Sigríður frá Vík
hefur á valdi sínu án
þess að hafa nokkru
sinni opnað málfræði
Björns Guðfinnssonar
eða litið í setninga-
fræði. Annars skal les-
endum bent á að lesa
ágætan ritdóm Sigurð-
ar A. Magnússonar,
bókmenntagagnrýn-
anda, sem hefst hér á
síðunni. Sjá einnig
nánari fregnir af Sig-
ríði frá Vík á bls. 50.
bókaútgáfu eftir svosem áratug, og geta þá „spek-
ingarnir" engu um kennt nema s|álfum sér fyrir
bévað framtaksleysið og dundið.
Með hraðvaxandi tækni á öllum sviðum hlýtur
það að teljast eðlileg og siálfsögð þróun, að beitt
verði nýrri og handhægari tækni við að semja
skáldverk. Þetta urðu kerlingarnar skálda fyrstar
til að koma auga á, og þökk sé þeim! Þær hafa af
næmu skyni og eðlisávísun komizt að raun um,
hvað fólk vi11 fá í skáidverki, hvernig set|a eigi
saman sögu, að hún höfði til alþýðu manna og
seþist einsog bítlaplata. Að vísu verður að iáta,
að þessi uppgötvun er ekki að öllu leyti verk ís-
lenzku kerlinganna. Þær hafa erlendar fyrirmyndir,
sem löngu eru orðnar þrautreyndar, en hitt verður
ekki af þeim skafið, að þær hafa aðhæft þessa
gömlu uppgötvun íslenzkum aðstæðum svosem bezt
má verða.
f rauninni eru formúlur kerlinganna tvær, og er
önnur þeirra miklu nær hinni erlendu fyrirmynd.
Þeirri formúlu er beitt við sögur sem gerast í borg
eða þéttbýli. í þessum sögum verður sviðið helzt
að vera siúkrahús, hiúkrunarheimili eða eitthvað
slikt (helzt ekki elliheimili). Söguhetian er venjulega
Sigurður A. Magnússom
' .....
r~
Kerlingabók allra
kerlingabóka
SigríSur Gísladóttir frá Vík: HVINUR
í STRÁUM. Skáldsaga í þremur hlut-
um. Bls. tiltölulega fáar. Útgefandi
VIKAN, Reykjavík 1965.
Orðið „kerlingabækur" fékk af tilviljun á liðnum vetri
nýja og jákvæða merkingu, samhliða þeirri gömlu og
rótgrónu („kreddur", „hjátrú"), og hefur orðið mönnum
tamt síðustu mánuði, enda var ærin ástæða til, þar
sem kerlingabækurnar á síðustu bókakauptíð fylltu heila
tylft og vel það. Stóraukin útgáfa slíkra skáldverka og
ótvíræðar vinsældir á síðustu árum bera því mælskt vitni
að íslenzkur bókmenntasmekkur er stöðugt að batna, og
hlytur það að gleðia þá mörgu og málglöðu bjartsýnis-
menn sem telia veg íslenzkrar menningar aldrei hafa ver-
ið meiri en nú, síðan gullaldarbókmenntirnar voru færðar
í letur. Meðan þjóðin unir sér við nægtabrunna kerling-
anna er lítil hætta á að hún úrkynjist eða afmannist.
Þó sumir hafi verið að fetta fingur útí iðju kerlinganna,
verðúr því ekki neitað að bær qegna þióðnýtu hlutverki,
sem full astæða væri til að verðlauna, og er því hérmeð
beint að hæstvirtu Menntamálaráði, sem hefur gefið út
a.m.k. eina kerlingabók. að stofna til íslenzkra nóbels-
verðlauna um beztu kerlingabókina á ári hverju. Mundi
það án efa örva áhuga íslenzkra húsmæðra og annarra
menningarlegra kerlinga, bæði þeirra sem ganga í pilsum
og buxum.
„Soekingunum", sem hafa verið að amast við afköst-
um kerlinganna, má giarna benda á það, að bær qera
ser Ijosari grein fyrir þeim öflum sem eru að verki I
þjóðfélaginu en þeir andlitlu (eða -lausu) skeggbræður
sem eyða kannski tveimur eða þremur árum í að set|a
saman eina litla skáldsöqu. Þær hlýða hinu algilda og
síverkandi lögmáli um framboð og eftirspurn: eftir því
sem eftirspurnin evkst fjölgar kerlingunum og um leið
vaxa afköst hverrar einstakrar, þannig að þeim verður
hægt verk að setia saman svosem tvær til þrjár skáld-
söaur á ári. Haldiði það sé munur! Með þeim virðingar-
verða dugnaði, sem þær' hafa svnt síðustu árin, verða
þær búnar að leggja undir sig bróðurpartinn af íslenzkri
læknir á spítalanum (í versta tilfelli aðstoðarlækn-
ir), ungur, gjörvilegur, ókvæntur, rómantískur og
heilbrigður í hugsun. Sé læknir ekki tiltækur, verð-
ur söguhetjan í öllu falli að geta sannað á sig ná-
inn skyldleik við lækni. Hinn póllinn í sögunni,
þ.e.a.s. kvenpersónan, á svo helzt að vera hjúkr-
unarkona og dóttir yfirlæknisins, en ef ekki vill
betra, þá a.m.k. læknisdóttir, og í versta tilfelli
sjúklingur, sem ekki er alvarlega veikur. Þessar
sögur eru vitaskuld nútímasögur.
Hinni formúlunni er miklu oftar beitt á íslandi,
enda er hún þjóðlegri og vekur Ijúfar endurminn-
ingar hjá eldri kynslóðinni. Þar er um að ræða
sveitalífssögur, þar sem söguhetjan er gjarna stór-
bóndasonur eða stórbóndadóttir (stundum kemur
það ekki fram fyrr en síðar, afþví þau hafa verið
rangfeðruð). Á baksviðinu í þessum sögum er gjarna
læknir eða prestur eða ( versta tilfelli prestsefni.
Söguefnið er einlægt krákustígar ástarinnar, dálít-
ill skammtur af framhjáhaldi og svo auðvitað rang-
feðruð börn. En í þessum sögum fer lítið fyrir róm-
antík; ástin er hvergi nærri eins háleit og í lækna-
sögunum. Hún heyrir nánast undir líffærafræðina
og er afgreidd án allra útúrdúra eða tilfinninga-
vímu. Hjúin skjótast bara ofaní laut, bakvið hól
eða heysæti, og svo er ekki meira um það. Daglega
lífinu er mjög skilmerkilega lýst: fyrst af öllu eilíf-
ar og endalausar kaffiuppáhellingar og kaffi-
svolgur, þarnæst tíðir reiðtúrar milli bæja eða
í kaupstaðinn. Dálítið fyllirí þegar illa liggur á
karlhetjunni, hálfkveðnar vísur í samræðum og
helzt dálítið af tungutaki úr fornsögunum.
Þannig fær lesandinn Ijóslifandi mynd af íslenzku
sveitalífi einsog það gerðist kringum aldamotin,
því þessar sögur teygja sig sjaldan framyfir fyrri
heimsstyrjöldina. Einn höfuðkostur þessara sagna
er hin greiða frásögn, þær ber fljótt yfir, ekkert
óþarfa grufl og hlaupið yfir erfiðar flækjur,- og '
svo það allra bezta: sögulokin eru ævinlega fyr-
irfram vís: allar einföldu flækjurnar greiddar og
Framhald á bls 45.
24 VIKAN 15. tbl.