Vikan - 03.06.1965, Blaðsíða 11

heima hjá sér, þegar lífið er svona
ólgandi og spennandi á torginu.
Þannig eru ítalir; þeir þrífast ekki
einir sér, meðal þeirra eru það
meiri sannindi en nokkursstaðar, að
maður er manns gaman.
En meðan gamanið heldur áfram
að dafna á torgunum, þá draga
hæðirnar yfir sig síðdegismóðuna
og verða dularfullar úti í fjarskan-
um, þar sem borgin Flórens á að
vera, ef kortið segir satt. Dular-
fyllri en móðan bláa eru þó þeir
leyndardómar, sem réðu því endur
fyrir löngu, að heilar þjóðir tóku
sig upp úr fornri og fastri búsetu
og héldu út í óvissuna til að leita
betri landa, eða guð má vita hvers
það fólk var yfirhöfuð að leita.
Etrúrskar voru ein slíkra þjóða og
eftir því sem ég bezt veit, þá dreg-
ur héraðið Toscana nafn af þeim.
Þeir eru af óþekktum uppruna og
töluðu mál, sem enn í dag er hrein-
asta ráðgáta. Aðeins eitt er nokk-
urnveginn víst; Þetta var heil þjóð.
Á leið um Toscana og
Umbríu er farið um
slóðir hinna fornu Etr-
úrska og komið á merk-
isstaði eins og Florens,
Pisa og Assissi þarsem
menn eins og Galileo,
Michelangelo og
heilagur Frans ólu ald-
ur sinn.
Gamalt málverk at torginu Piazza della Signoria í Florcnce, sem sýnir þegar
munkurinn Savonarola var brenndur á báli árið 1498.
sem kom um langan veg einhvers-
staðar úr austri og fann enga eirð
í sínum beinum fyrr en birtust þær
Ijúfu hæðir ( Toscana. Þar settust
Etrúrskar að um það bil átta hundr-
uð árum fyrir fæðingu Krists og
lögðu brátt undir sig mestalla Mið-
Ítalíu, allt suður til Rómar.
Gamlar arfsagnir herma, að
Etrúrskarnir hafi verið austan úr
Litlu-Asíu og vísindamenn styðja yf-
irleitt þá kenningu. Samkvæmt arf-
sögnunum lentu þeir ( mannraunum
ekki alllitlum á leiðinni og þoldu
bæði hungur og hrakfarir. Þá hafði
Pósléttan að vísu verið byggð mönn-
um í allt að 25 þúsund ár, svo
mannaferðir voru ekkert nýnæmi á
þeim slóðum. Um það vitna upp-
grafnar fornminjar. En nokkru á
undan Etrúrskunum kom önnur þjóð
aðv(fandi norðan um Alpafjöll og
treysti byggð s(na sunnan fjalla
með þvf að byggja þorp á staur-
um úti ( vötnum og síðar einhvers-
konar stauraþorp á þurru landi eft-
ir því sem sunnar kom og vötn
þraut. Er hald manna, að þar
hafi komið forfeður hinna fornu
Lígúríumanna og Latína, sem urðu
frumbyggjar á skaganum ásamt
með Etrúrskum.
Nema hvað Etrúrskarnir tóku
þeim langt fram í menningu og
tækni; þeir byggðu ekki á staurum,
heldur heilar borgir víggirtar og
þær úr steini. Þeir lögðu vatns-
leiðslur, líklega fyrstir manna, og
þeir byggðu skolpræsi. Borgir þeirra
risu á víð og dreif f hæðum Tosc-
ana og suður í Úmbríu. Meðan Róm-
verjar voru aðeins fáir og frum-
stæðir bændur, stóð eitt háþróð-
asta menningarríki þess tíma svo
sem eitt til tvö hundruð kdómetra
þaðan. Etrúrskar voru fremur lág-
ir menn og riðvaxnir, höfuðstórir og
rauðbirknir, og konur þóttu þar af-
burða fagrar. Þeir bjuggu við
höfðingjaveldi og atorka þeirra og
framfarir byggðust á þrælahaldi.
Prjálsir menn undu sér hinsvegar
mest við kappleiki margskonar og
bardaga, eða nautnir og veizlu-
höld. Þeir skertu hvorki hár sitt
né skegg. Allt var með fremur
grimmúðugu sniði, því Etrúrskar
sáu ýmsar hættur samfara því að
láta menninguna komast of langt
frá stigi villimennskunnar. Trúar-
brögð þeirra ýttu líka undir það.
Þeir höfðu átrúnað á marga guði,
suma svo heilaga, að ekki mátti
nefna nafn þeirra upphátt og mann-
fórnir voru tíðar. Þeir óttuðust jafn-
vel dauðann meira en vitað er um
að nokkur þjóð hafi gert; ræktuðu
beinlínis þann ótta með sér og
gerðu hrollvekjandi myndir af djöfl-
um marghöfðuðum og kvikindum,
sem áttu að taka við mannssálinni.
Trúin á víti var ríkasti þátturinn í
guðfræði þeirra.
En merkilegt er það og athyglis-
vert, að líkt og forn-Egyptar, lögðu
Etrúrskar enn meiri rækt við gröf
sína tilvonandi en dvalarstaðinn (
lifanda lífi. Gefur það ef til vill
vísbendingu um austrænan uppruna
þeirra. En í stað þess að Egyptar
hrúguðu með sér í gröfina hverju
því sem talið var að menn þyrftu
með í lífsbaráttunni hérna megin
grafar, þá töldu Etrúrskar nægilegt
að fá myndir af öllum sínum áhöld-
um og amboðum ( gröfina. Svo til
allt, sem vitað er um þessa merki-
legu þjóð, hefur fundizt í gröfum.
En ríkidæmi grafarinnar var í sam-
ræmi við þessa heims auðlegð: Fá-
tækir menn og þrælar áttu þess
ekki kost að fá listamenn og bygg-
ingameistara til þess að byggja dýr
grafhýsi. Auðmenn skáru hinsvegar
ekki við nögl, þegar til þess kom
að byggja sér grafhýsi. Þar gat að
líta á veggjum málverk af hinum
látna með fjölskyldunni og við all-
ar þær skemmtanir, sem hann vildi
ógjarna fara á mis. Þar hafði hann
haglega uppdregin öll þau áhöld,
sem hann hugsanlega mundi þurfa
hinum megin og svo framvegis.
Etrúskarnir eru líklega fyrsta
munaðarþjóð í Evrópu. Þeir stund-
uðu málmvinnslu og eru höfundar
atríumhússins, sem Rómverjar tóku
s(ðan eftir þeim og enn ( dag þyk-
ir fullboðlegt byggingarlag fyrir
auðkýfinga. Þeir voru að mörgu
leyti frábærir listamenn og margar
bronsstyttur þeirra eru gersemar.
Samt var list þeirra stíliseruð og
einföld í sniðum svo sem oft hef-
ur orðið hjá ungum menningarþjóð-
um. Hún var arkaisk, svipað og sú
list, er kennd er við Arkadíu hjá
Forn-Grikkjum, nema hvað hún varð
aldrei klassisk eins og sú grfska.
Eitt annað styður tilgátuna um
austrænan uppruna Etrúrskanna:
Þeir höfðu innýflaspár mjög ( há-
vegum, sérstaklega þótti þeim lif-
ur úr skepnum girnileg til spádóma
og hafa þeir meira að segja lát-
ið eftir sig eftirlíkingar úr bronsi
af lifur, sem sýnir, hvernig þeir
spáðu. En síðar rann þessi sérstæða
menning saman við önnur áhrif,
þegar Rómverjar bræddu þetta sam-
an. Lengi áttu Rómverjar ( útistöð-
um við Etrúrskaborgirnar eftir að
þeir komu sínum harðsnúna her á
laggirnar. Þá lifðu þessir verðandi
drottnarar heimsins við fábrotna
lifnaðarhætti og mikinn aga og það
var haft að orðspori, hvað mun-
aður manna væri mikill norður í
löndum Etrúrska. Reyndar hafði
etrúrskur ævintýramaður lagt und-
ir sig Rómaborg árið 618 fyrir fæð-
ingu Krists eftir því sem sagnir
herma, og síðan stýrðu þeir Róma-
borg hundrað ár. En þegar framm í
sótti, máttu þeir ekki við aga og
óbilandi heimkynnatryggð Rómverj-
anna, sem alltaf höfðu sigur á end-
anum. Þessar þjóðir runnu saman í
eina og síðast er þess getið, að
Rómverjar höfðu gjarna ( sinni
þjónustu listamenn og bygginga-
meistara af Etrúrskastofni.
Víst er um það, að lengi lifir (
kolunum, en líklega veit nú eng-
inn með vissu, hvort þeir stórsnill-
ingar listarinnar, sem fæddust í
Skakki turninn hailast meir og
og bráðum kemur að því að hann fell-**®““““ji'í‘'sj£
ur, et ekkert verður gert. En Pisa-
búar óttast að ferðamenn hætti að
koma til að sjá hann, et tryggilega
verði gengið frá því, að hann geti
ekki fallið.
Toscanahéraði á 15. öld og gerðu
garðinn frægan, hafa ef til vill
verið afkomendur hinna fornu Etr-
úrska.
Florence. Hún er brún og gul
yfir að sjá af torgi Michelangelos
og sker sig vel frá bláum en þó
nálægum fjallahring. Hún er göm-
ul og snjáð og þær byggingar sem
hæst ber, eru afreksverk löngu lið-
inna alda. Kannski er það einmitt
vegna þess, að Florence hefur á
sér nokkurn helgiblæ,- hún er borg
goðsögunnar, vafin ( dýrðarljóma
löngu liðinna tíða, þegar vagga
Endurreisnarinnar, Renaicancins,
stóð þar. Síðan hefur Flórence fyrst
og fremst verið borg listanna og
myndlistarinnar fyrst og fremst.
Ennþá eru ungir menn skólaðir í
myndlist ( afgömlum og virðuleg- I
VIKAN 22. tbl. U