Vikan - 03.06.1965, Blaðsíða 12

Sumarauki í Suðurlöndum
Stiklað milli staða
Heilagur Frans frá Assissi eins og Giotto hefur málað hann á vegg í Santa
Croce kirkjunni í Florence.
um stofnunum og listamenn koma
þangað um hálfan hnöttinn í eins-
konur pílagrímsför til að sjá verk
Endurreisnarmeistaranna, bæði
byggingaverk, höggmyndir og mál-
verk.
Að þessu sinni hafði ég ekki
tíma til að koma í Uffizzi safnið,
en ég gekk um sali Pitti-safnsins
og sá maddonnur Rafaels, kónga
og hefðarfólk Velasques ásamt
fjöldanum öllum af öðrum skilirí-
um eftir Tintoretto, Titan, Giotto,
Girlandaio og fleiri sem ég hirði
ekki að nefna. Stundum finnst mér
þessi stóru söfn vera einskonar
kirkjugarðar menningarinnar og þar
er ekki margt að finna, sem raun-
verulega hróflar við tilfinningunum.
Einu áhrifin er þreyta í fótunum,
sem aldrei bregzt. Ég kýs fremur
að leita uppi söfn, þar sem verk
nútímalistamanna eru sýnd, en það
mundi víst vera talin höfuðsynd
að gista Florence án þess að líta
inn í eitthvert af hinum feiknarlegu
safnhúsum borgarinnar.
Þeir sem gerðu garðinn frægast-
an hér eru án efa þeir Michelangelo
og Leonardo da Vinci, báðir fæddir
í þorpum í nágrenni Florence, ann-
ar árið 1452 hinn árið 1475. Enda
þótt þeir störfuðu miklu víðar en
í Florence, er hún samt fyrst
og fremst þeirra borg og það er
andi þeirra sem þar svífur yfir
vötnunum.
Þeim þykir svo vænt um fortíð-
ina og gömlu húsin í Florence, að
þau eru látin standa þótt þau séu
komin að fótum fram. En sum, sem
byggð voru á Sturlungaöld, láta
engin ellimörk á sér sjá önnur en
byggingarstílinn. Þannig er til dæm-
is Gamla Höllin, ein höfuðbygging
borgarinnar og fyrrum aðsetur
Medici-ættarinnar, einhverra auð-
ugustu manna á Italíu, sem skrifa
má að talsverðu leyti fyrir þeirri
þíðu, sem varð í listum og menn-
ingarmálum á Endurreisnarskeiðinu.
Raunar voru tvær voldugar ættir
í Florence og byggðust auðævi
þeirra á „ávöxtum sparifjár á vin-
sælan og öruggan hátt". Hin ættin
hét Pitti. Þeir Medicimenn og Pitti-
menn gátu aldrei á sátts höfði set-
ið, en það lagaðist allt, þegar Pitti-
æftin varð gjaldþrota, því þá fluttu
Medicimenn úr Gömlu höllinni og
yfir í Pitti-höllina, sem nú er not-
uð fyrir listasafn og hlýtur að hafa
verið alveg einstaklega óyndisleg-
ur mannabústaður.
Það er alkunnugt, að auður komst
mjög á fáar hendur á íslandi eftir
Svarta dauða 1402. Talsvert löngu
áður hafði drepsóttin geysað á ítal-
íu og einhverra hluta vegna
strádrapst fólk í Florence svo ann-
arsstaðar voru ekki dæmi um slík-
an mannfelli. Líkt og síðar á Islandi,
varð veruleg röskun á efnahag;
þeir fáu eftirlifandi erfðu ef til vill
nokkra tugi af húseignum. Þannig
hófst auður þeirra Medici manna.
En þeir voru að mörgu leyti stór-
merkir menn; börn Endurreisnar-
innar eins og listamennirnir, sem
þeir söfnuðu í kringum sig með
miklu örlæti og hvöttu til dáða.
Mestur þeirra allra var Lorenzo
„hinn mikilfenglegi" eins og hann
var kallaður; einskonar Ragnar í
Smára þar f Florence, velgjörða-
maður listamanna.
Samt áttu þessir frjóangar hins
nýja tíma í harðri baráttu við mið-
aldaleifarnar, sem birtust helzt fyr-
ir mátt kirkjunnar í líki ofstækis-
fullra predikara. Frægastur þeirra
er munkurinn Girolamo Savonarola,
lætapostula, að hann var brennd-
ur á báli á torginu framan við
Gömlu höllinaí Florence. Hann hef-
ur verið kallaður „Síðasti miðalda-
maðurinn".
En fyrsti Endurreisnarmaðurinn,
formaður endurvakningarinnar, er
liklega skáldið Dante, sem fæddist
í Florence nokkrum árum áður en
Islendingar gengu Noregskonungi
á hönd með Gamla sáttmála. Þeg-
ar hann var níu ára gamall,
sá hann meyna Beatrice, sem var
jafn gömul, og þar kviknaði ódauð-
leg ást. Að vísu sá skáldið ekki
ástmey sína fyrr en hún var orð-
in átján ára og litlu síðar var hún
öðrum manni gefin. En það breytti
engu fyrir Dante. Hann hélt áfram
að yrkja ódauðleg ástarljóð til
Beatrice og jafnvel löngu eftir að
hann var sjálfur kvæntur annari
konu og búinn að eignast fjölda
barna með henni. Fyrst orti hann
Etrúrskarnir, sem réöu löcum og lofum um miöbik Ítalíu áöur en Rómverjar
komu til skjalanna, voru merkileg menningarþjóð og hafa látið eftir sig gull-
falleg listaverk. Hér cr leirmynd af tiginbornum Etrúrska ásamt konu sinni.
Myndin fannst í gröf þeirra og er líklega síöan um 600 fyrir Krist.
ofstækisfullur með afbrigðum og
ugglaust geðveikur. Hann var ekki
barn síns tíma, heldur miðaldanna
og rannsóknarréttarins og þeirrar
skoðanakúgunnar, sem kirkjuvaldið
hélt uppi í álfunni á sama tíma
og íslendingasögur voru skráðar
hér norður í höfum. Savonarola
hélt dómsdagspredikanir og lofaði
þeim eilífri vist í víti, sem sýndu af
sér vott af heilbrigðri lífsgleði.
Menn máttu helzt ekki brosa, hvað
þá að sækja skemmtanir. Nú átti
sá gamli í neðra talsverðu fylgi
að fagna þrátt fyrir endurvakningu
og nýjan hugsunarhátt og Savonar-
ola tókst svo á stundum að hræða
fólk, að það gekk um götur borg-
arinnar sem í leiðslu og miður sfn
af ótta við þá vist, sem munkurinn
hafði lofað því í nafni almættis-
ins. En þannig lauk lífi þessa mein-
á latinu að hætti menntamanna, en
markaði síðar tímamót með því að
yrkja á „Hinu lifandi tungutaki al-
þýðunnar" eins og Sigríður frá Vík.
Með því gerði hann mállýzku Tos-
cana að bókmenntamáli Itala.
Dante var svo sem ekki einn um
rómantízkar tilfinningar í þessum
þolgóða flokki. Skáldið Petrarca
varð bergnuminn af Láru nokkurri,
giftri konu, en hann gerði sér títt
við hana engu að síður. Hún var
kona dyggðum prýdd og gaf skáld-
inu ekkert færi á sér. Aftur á móti
ól hún bónda sínum tólf börn. Á
sama tíma hafði Petrarca komið
saman samtals 207 eldheitum ást-
arljóðum til Láru, en enn í dag eru
taldar einhverjar mestu Ijóðperlur
ítalskrar tungu.
Það mætti nefna marga fleiri af-
Framhald á bls. 24.
VIKAN 22. tbl.