Vikan - 29.07.1965, Blaðsíða 20

Aldrei hafa byrðar auðsins verið þyngri en
í dag, né sætleiki hans minni. Einu sinni
lifði ríka fólkið í heimi sér; í dag er eini
munurinn ó margmilljónara og þokkalega
vel stæðum manni með þetta 15 — 25
þúsund dollara ó óri só, að milljónarinn
vinnur meira, hvílist minna, er hlaðinn þyngri
óbyrgð og ó sér hvergi skjól fyrir síglópandi
forvitnisaugum almennings.
Mesti munurinn liggur í hinu síðastnefnda.
Jafnskjótt og blaðið með þessari grein er kom-
ið út, veit ég að pósturinn til mín stígur úr
fimmtíu bréfum ó dag upp í þrjúhundruð, f jögur-
hundruð eða jafnvel þúsund. Einkaritarar mín-
ir fveir verða að vinna eftirvinnu við að fara
í gegnum löng bréf frá ókunnugu fólki, venju-
lega með nærri ólæsilegri rithönd, með ávarp-
inu „Kæri Paul", — svo þau gætu verið frá göml-
um vinum sem maður fyrir löngu síðan hefur
glatað úr augsýn. Sum verða frá sérvitringum,
gjarnan geggjuðum af trúarofstæki, sem hvetja
mig til að gefa auðæfi mín fyrir sálu minni; en
flest þessara bréfa verða frá fólki, sem ein-
faldlega þarf — eða telur sig að minnsta kosti
þurfa — efnahagsaðstoð sjálfs sín vegna eða
fjölskyldna sinna, eða frá ágætlega stæðu fólki,
sem vill fá mig til að leggja eitthvað af mörk-
um til einhverskonar góðgerðastarfsemi, sem
það ber fyrir brjósti. Nokkrir munu, líkt og einn,
sem ég fékk bréf frá nýlega, fara fram á að
ég sendi þeim „eina milljón dollara með svar-
bréfinu, fyrst þér hafið svona mikið af þessu
drasli".
Eg hef fengið allt upp í tvöþúsund bréf á dag.
Það liggur í augum uppi, að ef ég læsi þau
öll, hefði ég ekki tíma til neins annars. Og
yrði fljótlega gjaldþrota, svo fremi ég tæki
eitthvað mark á þeim. Látum svo heita að ég
fengi tvö hundruð bréf daglega, og að í hverju
þeirra væru — miðað við meðaltal — fjárkröfur
upp á fimm hundruð dollara. Þá myndi ég láfa
af hendi hundrað þúsund dollara daglega, svo
fremi ég heyrði bænir allra bréfritaranna.
Eg vil nota tækifærið til að gera það heyrin-
„Hvað á það að þýða að vera að kalla á mig,
strákur? Kalla ég nokkurntíma á þig?"
Góðgerðarforkólfarnir og þeir, sem betlibréf-
in rita, koma upp um svo gagngerða vanþekk-
ingu á undirstöðuatriðum fjármála, að maður
kennir næstum í brjósti um þá. Þeir virðast álíta,
að allur minn auður sé reiðufé, tilbúið til út-
hlutunar hvenær sem er. Það virðist aldrei
hvarfla að þeim að ég, sem athafnamaður í
viðskiptalífinu, fjárfesti peningana mína, eða að
ég keppi í olíuviðskiptum við sum stærstu fyrir-
tæki veraldar. Jafnvel þau fyrirtæki, sem rekin
eru með góðum árangri, verða að taka lán til
meiriháttar framkvæmda, og ekkert fyrirtæki,
hefur nokkru sinni svo ég viti átt lausafé að
ráði aflögu, þótt svo það hefði heppnina með
sér. Hvað heldur blessað fólkið að ég geri?
Eg varð fyrst var við skuggahliðar ríkidæmis-
ins eftir að faðir minn dó. Þá var ég þrjátíu og
sjö ára. Starfsemi föður míns hafði lítið komið
fram í dagsins Ijós, og hann lét eftir sig mikil
auðæfi. Það var minnst á fasteignir hans í blöð-
unum, hversu miklar þær væru. Afleiðingarnar
létu ekki á sér standa. Móðir mín, og ekkja
föður míns, Sarah Catharine Getty, sem þá var
orðin sjötíu og átta ára, fékk hundrað bónorða
frá bláókunnugum mönnum út um allan heim.
Kunningjar, sem aldrei höfðu skipt sér af mér
að ráði, komu nú til mín og sögðu: „Þú ert skyld-
ur þessum ríka olíumanni, sem dó núna um
daginn, er ekki svo"? Þegar ég hafði skýrt mál-
ið, svöruðu þeir: „Þú átt við að hann hafi verið
faðir þinn"? Og um leið tók ég eftir í augum
þeirra geigvænlegum glampa, sem ég hafði
ekki séð fyrr. Stöðugar endurtekningar á þessu
og öðru álíka hafa, geri ég ráð fyrir, gert mig
lítið eitt þreyttan á „gamla vininum", sem heils-
ar upp á mig bara vegna þess — eða svo hélt
ég í fyrstunni — að hann er glaður yfir að sjá
mig. Mér þykir líka gaman að hitta hann, en
ég verð hryggur þegar ég geri mér Ijóst, að
hann langar alls ekkert til að hitta mig: það
sem hann vill er lán. Nú orðið stendur mér orð-
ið slíkur ótti af þessháttar mönnum, að ég ber
samskonar fötum, aka samskonar bílum, og
hafa að öðru leyti svipaða lifnaðarhætti. í sann-
leika sagt hafa flestir margmilljónarar, sem ég
hef kynnst, verið fremur sparsamir hvað per-
sónuleg útgjöld snertir. Ég efast um að margir
þeirra eyði meiru í nýlenduvörur en maður með
tíu þúsund dollara á ári. Lúxusbíllinn var einu
sinni tákn valds og auðæfa. Hann er það ekki
lengur. Né heldur skemmtisnekkjur, einkaflug-
vélar eða ferðir kringum hnöttinn. Lítum á þá
hundruð þúsunda af Bandaríkjamönnum nútím-
ans, sem eiga litlar skemmtisnekkjur (eina sport-
ið, sem varið er í að mínum dómi) eða fljúga
einkaflugvélum eða ferðast kringum hnöttinn.
Það eina, sem þeir ríku eiga nú eftir til að
auglýsa að þeir séu ríkari en aðrir, er listaverka-
söfnun, en viðvíkjandi henni er rétt að taka fram,
að hið sanna verðmæti verksins þarf ekki endi-
lega að vera í samræmi við verðið. Ég get
sannað þetta: bezta myndin, sem ég nokkurn-
tíma hef eignast er eftir Rafael, en hana fékk
ég á útsölu fyrir hundrað og tólf dollara. Fáir
nútímamálarar munu jafnast á við Rafael, en
engu að síður getur lítilfjörleg fjárfesting í mál-
verki aflað manni góðrar myndar, hafi maður
smekk og sé smávegis heppinn. Þeir smekkmenn
á list, sem uppgötvuðu snilligáfu Jacksons Pol-
lock áður en hann varð frægur eignuðust ekki
einungis frábær málverk. Þeim græddist líka
fé.
Þegar ég var drengur, áttu margmilljónarar
geysistórar skemmtisnekkjur, gufuknúðar, með
fjölmennum áhöfnum. Ég átti eina slíka — fram
til ársins 1936. Hún olli mér slíkri fyrirhöfn að
mér fannst ég vera orðinn útgerðarmaður. Ef
ég kaupi mér skemmtisnekkju aftur, þá verður
hún svo lítil að ég get séð um hana sjálfur —
og haft gaman að því. Frá mínum sjónarhóli séð
eru hin risastóru farþegaskip, sem nú fara yfir
úthöfin, langt um þægilegri en hin dýrasta lúx-
ussnekkja, og hvað farþegaþotunum nýju við-
víkur, þá eru þær engu síður þægilegar og þó
töluvert öruggari en íburðarmestu einkaflugvél-
ar.
BILLJÓNERAR
kunnugt, að ég tek þetta ekkert illa upp. Ég
tek þessu eins og hverri annari sjálfsagðri refs-
ingu fyrir það að vera ríkur og frægur. Og ég
er ekki heldur neitt að amast við öllu því veðri,
sem blöðin gera út af mér. Þvert á móti. Svo
lengi ég man, hefur pressan verið ótrúlega
sanngjörn, jafnvel vinsamleg ( minn garð. Og
það er eins með bréfin og blaðaskrifin, þau eru
hluti þess gjalds, sem ég borga fyrir að vera
milljónari. Ég hef andstyggð á ókurteisi, en ég
get ekki svarað öllum þeim bréfum, sem mér
berast, persónulega. Svo að ég á á lager prent-
að svarbréf, sem hefst ofur alúðlega á orðun-
um „Mr. Getty harmar", og einkaritarar mínir
svara oftast með eintökum af því.
En það er ekki þar með sagt að mér sé sama
um alla þá athygli, sem beinist að mér óum-
beðin. Mér gremst hún oft. Líklega er það til-
litsleysi margra góðgerðaforkólfa, sem mest fer
í taugarnar á mér. Það er eins og þetta blessað
fólk geti ómögulega ímyndað sér, að sjálfur
geri ég ef til vill einhverjum gott að eigin frum-
kvæði, í stað þess að gera það í gegnum kunn-
ingja. mína, hvað þá ókunnuga. Þetta minnir
mig á þdð sem Groucho Marx sagði einu sinni,
við strák, sem var eitthvað nærgöngull við hann:
2Q VIKAN 30. tbl.
aldrei á mér peninga svo neinu nemi.
Væri sannfæring mín sú, að með því að gefa
eigur mínar gæti ég haft veruleg áhrif í þá
átt að útrýma fátækt í heiminum, mundi ég á
stundinni gefa 99,5% af öllu sem ég ætti. En
sé litið á málið köldum, hlutlægum augum, sér
maður að slíkt kæmi að litlu gagni. Áhrifarík-
asta góðgerðarstarfsemin er sú að greiða starfs-
fólki sínu vel og skilvíslega. Ef ég gæfi gervall-
ar eigur mínar einhverra góðgerðastofnun,
mundu þær þó koma að meira gagni en í mín-
um höndum? Svarið verður neikvætt. Hversu
vel og réttlátlega sem góðgerðarstofnunin starf-
aði, mundi hún gera það að verkum, að fólkið
færi að líta á penlngana sem sjálfsagða hluti
og hættu að meta gildi þeirra. Jafnframt mundi
slík gjöf frá minni hálfu gera þá mörg þúsund
menn, sem vinna hörðum höndum við fyrirtæki
mín, atvinnulausa.
Aldrei hef ég síður en nú verið sammála þv(
vísi en við". Látum svo heita að maður vinni
sem skrifað hefur verið: „Þeir ríku eru öðru-
sér inn um tuttugu þúsund dollara á ári og ber-
um hann saman við margmilljónara. Þótt við
gefum þeim oft gætur, er beinlínis ómögulegt
að sjá nokkurn verulegan mun. Þeir klæðast
Úr því nú að margmilljónarar verða þannig
að lifa mestanpart eins og annað fólk, ættu
þeir, að mínum dómi, að verða aðnjótandi hlið-
stæðrar nærgætni. Fari ég til læknis, á ekki að
láta mig borga meira en venjulegt er. Gisti ég
á hóteli, á ég aðeins að þurfa að borga venju-
legt gjald fyrir herbergið. Og þegar ég gef þjór-
fé, þá á það ekki að vera meira en hver annar
maður gefur. Það er ruddalegt og ónærgætnis-
legt að gefa háar upphæðir í þjórfé. Það verkar
illa á fólk, sem er ekki eins ríkt og maður sjálf-
ur.
En getur stórríkt fólk lifað eðlilegu lífi? Það
er ekki auðvelt. Hvað mig sjálfan snertir, þá
finnst mér ég oft þurfa að einangra mig til að
vera laus við menn, sem hafa það fyrir at-
vinnu að hengja sig utan í aðra — og ég or orð-
inn geigvænlega sleipur í að þekkja þá úr. Ég
er alltaf fremur tortrygginn gagnvart ókunnug-
um. Ég umgengst aðallega gamla vini sem ég
gerþekki. Þeir eru ekki allir ríkir — en enginn
þeirra er með peninga á heilanum. Fyrir nokkr-
um árum, þegar ég var í París, bjó ég á hóteli,
meðal annars sökum þess, að á hóteli er maður
ekki síður öruggari fyrir ókunnugum en á höfð-
ingjasetri, þar sem heill her af þjónum er manni