Vikan - 12.08.1965, Qupperneq 23
vatnsheldur heldur, þá má segja að voðinn sé vís.
Og svo hefst uppblásturinn?
— Já, hann hefur hafizt efst á heiðum uppi og
á hæðum og hólum, þar sem landið þornar fyrst
og mest er áveðurs. Þaðan hefur hann síðan
breiðzt út, þannig að rofbarð myndazt við sárið,
en barðið þykknar stöðugt vegna þess að mold
og sandur blæs upp á það, unz það ofþornar
sjálft og blæs upp lengra inn á gróðurlendið,
svo að þannig er um nokkurs konar keðjuverkun
að ræða. Jafnvel mýrlendi getur blásið upp á
þennan hátt.
Hefur þessi þróun alltaf verið þannig?
— Já, að mínu áliti, en hægt og bítandi fyrst í
stað, en hún hefur aukizt stórlega með landnám-
inu. Landið hefur verið alfriðað, en forfeður vorir
hjuggu skógana og létu búsmalann ganga sjálfala.
Þessi skyndilega breyting hefur örugglega átt drjúg-
an þátt í að auka þessa óheillavænlegu þróun.
Ennfremur virðist uppblásturinn hafa aukizt á síðari
öldum að minnsta kosti niður við og í byggð.
Hvernig getið þið þekkt þróunina? Ekki hafið
þið gamlar athuganir að styðjast við?
— Nei, ekki nema samtöl við eldri menn og
munnmæli. En við getum mælt áfokshraðann milli
þekktra öskulaga og fundið þannig hvað uppblást-
urinn hefur verið mikill á ýmsum tímum, svo er
öskulagarannsóknum dr. Sigurðar Þórarinssonar
fyrir að þakka. Þarna í Haukadalsheiðinni eru
það fyrst og fremst þekkt öskulög frá Heklu, sem
hægt er að styðjast við. Það yngsta er frá 1766,
en það elzta er aftur á móti um 6600 ára gamalt.
Auk þessara þekktu öskulaga finnast þarna nokkur
fleiri öskulög í eldri jarðlögum. Það er óvíst, hvað-
an þau eru upprunnin, en ef til vill gætu einhver
þeirra verið ættuð frá gosstöðvum á svæðinu suð-
vestur af Langjökli, þó að þar hafi sennilega mest
verið um hraungos að ræða. Til dæmis er Uthlíð-
arhraun um það bil 3600 ára gamalt, en það nær
inn á rannsóknarsvæðið.
I hverju eru annars rannsóknir þínar fyrst og
fremst fólgnar?
— Meðal annars með því að mæla jarðvegs-
snið, þar sem gróðurtorfur eru eftir, og reikna síð-
an út, hve ört hefur fokið á gróðurlendið til að
gera sér arein fyrir, hvernig uppblásturinn hefur
þróazt stig af stigi. Ennfremur með rannsóknum
á eðlisfræðilegum eiginleikum jarðvegsins, t. d.
með mælingum á kornstærð hans og samsetningu
til að þekkja betur viðnámsþol hans gegn vatni
og vindi.
Hvenær hefur svo uppblástur byrjað að ráði á
þessum slóðum?
— Ja, samkvæmt Jarðabók Arna Magnússonar
og Páls Vídalíns: „er sandur farinn að ganga á
Haukadalsheiði norðanverða." Nú má Haukadals-
heiði heita örfoka land. Mér virðist þó líklegra,
að þá þegar hafi verið all mikill uppblástur á heið-
inni, en það var 1709, sem Jarðabókin var samin.
Mikið land hefur þá verið orðið örfoka norðan
og austan Fars, en svo heitir Tungufljótið uppi á
heiðinni.
Er þarna um mikið landssvæði að ræða?
— Já, sem dæmi um það má þar til nefna, að
á Haukadalsheiði eða nánar tiltekið á svæðinu
sunnan og vestan Fars, vestur að Brekknafjall-
garði og Kálfstindi og niður á brúna ofan við
Haukadal eru um 6500 hektarar algerlega örfoka.
Þetta væri gott sumarbeitiland fyrir 4000—4500
lambær, ef það væri gróið, eins og það hefur
verið áður. Þetta svæði er að mestu heimalönd,
en svo er öll afréttin norð-austan við Farið.
En eru ekki fleiri orsakir fyrir sandfoki á þess-
um slóðum?
— Jú/ vissulega. Þarna er mjög hvassviðrasamt,
sérstaklega eru norðaustan veðrin hættuleg.
VIDTAL:
SIGRÚN EGILSON
Á hverju ári eru gróðursettar tugþús-
undir af trjáplöntum í Haukadal, þar
sem skilyrði eru betri en víðast sunnan-
lands að minnsta kosti. En skammt
fyrir innan, á Haukadalsheiði og flák-
unum þar fyrir innan, er landið örfoka
eyðimörk og uppblásturinn heldur
áfram. Sandgræðslan hefur hafið mynd-
arlegt átak til að stöðva landeyðing-
una og nú í sumar fékk Guttormur
Sigurbjörnsson, sem nýlega hefur lokið
jarðfræðinámi, styrk til að rannsaka
orsakir landeyðingar á þessu svæði.
Hann segir nánar frá því í viðtali við
Vikuna.
HANN
RANNSAKAR
ORSAKIB
EYÐILEGGING-
ARINNAR
Guttormur Sigurbjörnsson. Hann hefur
fengið styrk úr raunvísindasjóði til að
rannsaka orsakir sandfoksins á Hauka-
dalsheiði.
Einnig má þar til nefna, að Langjökull gekk
mikið fram á síðari öldum, en hefur síðan gengið
mjög hratt til baka á þessari öld. Þegar jökull-
inn gekk fram stíflaði hann farveg Farsins úr
Hagavatni, svo að það hefur örugglega runnið
á þrem mismunandi stöðum úr vatninu. Við
þessar breytingar á jöklinum færð-
ist Hagavatn úr stað og lá sunn-
ar og hærra en nú. Vegna breyt-
inga á jöklinum og mismunandi
afrennslis frá Hagavatni urðu þarna
Framhald á bls. 34.
SéS yflr Hagavatn og Langjökul úr lofti. Til hægri er vestasti hluti Jarlhettanna. Á myndinni
sést hvar Farið rennur úr vatninu, cn niðri í byggð hcitir Farið Tungufljót. Við jökulhlaupið
mikla, 1939, rauf Farið sér nýja leið gcgnum fjallgarðinn, scm girðir af vatnið.
VIKAN 32. tbl. 23