Vikan - 07.10.1965, Page 17

'A

aðurinn tók til máls.
— Ég ætla að segja
þér frá móður minni..
Ég lokaði augunum í
heitu rökkri sumar-
kvöldsins í Hong Kong. Ég hafði
verið sendur þangað í sérstökum
tilgangi. En hann var sá, að leita
sannra fregna af körlum og kon-
um, sem höfðu sloppið út fyrir
Jandamæri hins kínverska meg-
inlands. Maður þessi hafði neit-
að að koma inn til mín, nema
dimmt væri inni. Hann kærði sig
ekki um að ég sæi framan í sig,
einungis að ég heyrði rödd sína
og orðin, er hann segði frá.
Og þau hættu að vera mann-
leg orð, röddin var ekki lengur
mannleg raust. Þau voru tæki,
er brá upp fyrir mér nýju ljósi,
skerandi björtu Ijósi dagsins í
dag, minnisstæðri mynd. Mitt
eigið ímyndunarafl, örvað af
þessu tæki, skóp bakgrunninn —
hið liðna. Sveitaþorp á bökkum
Yangtze fljótsins, og hversu oft
hafði ég séð slík þorp, hvert um
sig eins og þyrping húsa með
múrsteinsveggjum og þökum úr
tígulsteini, þess konar hús sem
einkenna miðbik Kína. Milli
hinna fátæklegri húsa við þorps-
götuna gat að líta hlið, sem lá
að afgirtu svæði. Innan þessa
afgirta svæðis lá garður landeig-
andans, sem var auðugur á mæli-
kvarða þorpsbúanna, átti ef til
vill tuttugu ekrur lands, sem
sennilega var tuttugu sinnum
meira land en hver einstakur
þorpsbúi átti. Þetta land hafði
faðir hans átt og hann átti meira
en þessa landareign. Hann átti
einnig hjákonu, ef til vill fleiri
en eina, en þó alltjend eina.
— Hún vgr móðir mín, sagði
röddin í myrkrinu.
Æ, það var gamla sagan. Hún
var móðir hans. Fyrr á tímum
höfðu tengslin milli móður og
sonar verið mjög náin meðal
Kínverja. Ungir hermenn, piltar
úr sveitaþorpum, sem höfðu ver-
ið gripnir upp á götunni, ryk-
ugri en kyrrlátri, og síðan
þröngvað í herþjónustu, voru
vanir að kveina eftir mæðrum
sínum: — Wo-tih Ma! Wo-tih
Ma“! Þegar þeir biðu dauðans í
orrahríðum byltingarinnar, hróp-
uðu þeir hástöfum á mæður sín-
ar. A götum Pekingborgar heyrði
ég eitt sinn, þegar stúdentar
höfðu gert uppreisn gegn yfir-
herstjóra borgarinnar og verið
skotnir niður af hermönnum,
hvernig þeir hrópuðu á mæður
sínar.
— Ég átti bróður“, sagði rödd-
in í myrkrinu. „Hann dó fimm
vetra gamall. Það var, áður en
ég fæddist. Móður minni hafði
þótt vænna um hann en henni
þótti nokkurn tíma um mig. Ég
veit það vegna þess, að hún sá
aldrei barn á hans aldri, lítinn
dreng, svo að hún færi ekki að
lokka hann inn til sín og gefa
honum sætindi. En mig fæddi
hún, þegar hún var orðin rosk-
in kona. Hún var rúmlega fer-
tug, þegar hún átti mig, og það
var smánarlegt fyrir hana að
fæða börn á þeim aldri. Hún
barðist fyrir mér eins fyrir það.
Hún knúði föður minn til að sýna
mér eins gott atlæti og börnun-
um sem hann átti með eiginkonu
sinni. Hún lét honum ekki gleym-
ast, að hver sem hún svo var,
þá var ég holdtekinn sonur hans.
Ég man að hún var mér góð.
Og ég stend alla ævi í skuld
við hana.
Röddin þagnaði, þögnin virtist
mjög löng. en kannske varaði
hún aðeins rúma mínútu.
— En svo komu þeir þessir
nýju. Faðir minn var ákærður
—- sem landeigandi — af land-
setum sínum. Þeir hefðu átt að
muna allt, sem hann hafði fyrir
þá gert, hvernig hann haf'ði gef-
ið þeim sinn hlut, þegar uppsker-
an var léleg, hvernig hann hafði
hjálpað þeim til að útkljá deil-
ur sín á milli. En þegar meðlim-
ir Flokksins tóku við yfirstjóm
þorpsins, varð það verkefni
þeirra að kenna fólki að hata.
Ef leiðuliðarnir heimtuðu ekki
landsdrottinn sinn hálshöggvinn,
var þeim sjálfum refsað. Svo að
jarðeigandinn hlaut að deyja,
hvað sem það kostaði. Hin nýja
skipan varð að komast á, var
okkur sagt. Faðir minn var
hengdur upp á fingrunum í háa
drekatréð í húsagarðinum okkar
og síðan fleginn lifandi. Við, fjöl-
skylda hans, vorum neydd til að
horf a á þetta. Síðan var f j ölskylda
okkar leyst upp, hálfbræðrum
mínum og skylduliði þeirra
tvístrað sínu í hverja áttina.
Konan mín, ég og móðir mín,
við urðum að hírast í moldar-
kofa, sem var aðeins ein vistar-
vera, kytru, sem áður hafði til-
heyrt hliðverðinum okkar. Ég
fékk atvinnu sem bókhaldari hjá
samvinnufélaginu, þar sem ég
hafði hlotið nokkra menntun.
Þeir kölluðu það samvinnufélög
fyrst í stað, áður en kommúnum-
ar komu til sögunnar. Ég varð
einnig að vinna klukkustundum
saman daglega við að grafa fyrir
stólpum á árbakkanum undir
brúna miklu, sem átti að byggja.
Þú manst eftir borgunum, sem
liggja þar hvor á móti annarri
við Wu Nan?
— Ég man það, svaraði ég.
Jafnvel á þeim tímum dreymdi
menn um brú, er tengdi þessar
tvær borgir saman. Það varð að-
eins draumur einn. Áin er mjög
breið og straumhörð þarna.
— Hún er breið og straum-
þung, samsinnti röddin. Og jarð-
vegurinn á árbökkunum er leir-
borinn og á þurrkatímanum var
hann grjótharður. Ég hafði aldr-
ei lent í slíkum þrældómi áður.
Konan mín vann með mér. Hún
hafði heldur aldrei unnið þannig
fyrr. Á kvöldin vorum við svo
örþreytt að við töluðumst naum-
ast við. Og allan liðlangan dag-
inn var móðir mín alein heima.
Hún gat ekki skilið, hvernig
komið var. Eftir að hún hafði
horft upp á föður minn deyja,
varð hún aldrei söm kona. Hugs-
ún hennar hafði óskýrzt, eins og
þegar tært vatn gruggast.
— Ég skil, sagði ég. Orðin, sem
röddin hafði viðhaft voru „hwen,
t‘ou hwen liao“ — sljóvgað
minni, trufluð hugsun.
Röddin hélt áfram, kyrrlát,
mild, þolinmóð. — Vandamál
okkar var fæðan. Við höfðum
ekki nóg að borða. Þar sem móð-
ir mín var hætt að geta unnið,
fékk hún engan matvælaskammt.
Þess vegna urðum við hjónin að
láta hana hafa af okkar eigin
skammti. Það var ekki nægilegt.
Við vorum sísvöng, og móðir mín
skildi ekki, hvers vegna hún
varð að vera svöng. Hún átti til
að segja við okkur: — Gætuð
þið ekki keypt svolítinn bita af
svínsfleski handa mér“? Hún
hafði vanizt góðri fæðu, svína-
kjöti eða fiski hvern dag og eins
miklu af hrísgrjónum og hún
hafði lyst á. Nú sáum við ekki
framar slíkt góðgæti, og flesk
fengum við ekki nema einu sinni
í mánuði og þá aðeins ofurlítið
bragð. Við vorum vön að gefa
henni það, en hún var jafn-
svöng eftir sem áður og kenndi
okkur um það. Við gátum ekki
komið henni í skilning um það
að við höfðum ekki annan mat
en þann sem okkur var úthlut-
að. — Hvers vegna kaupum við
ekki grís? spurði hún. — Við
gætum alið hann og étið hann
sjálf, þegar hann væri orðinn
feitur. Hér áður var það vel
hægt.
— Mér er kunnugt um það,
sagði ég. — Hver bóndi átti sinn
eiginn grís á þeim dögum og
kjúklinga og ef til vill vatna-
vísund ellegar uxa.
— Allt þetta hefur verið tek-
ið af okkur, sagði röddin. — Við
eigum að skipta með okkur,
skiljið þér, en það þýðir að við
fáum ekki neitt. Við fáum ekki
einu sinni launin okkar óskert.
Sumu er haldið eftir, það er lagt
fyrir, er okkur sagt, en við vit-
um ekki hvar. Jafnvel bændurn-
ir, leiguliðar okkar fyrrverandi,
sem væntu sér svo mikils, eftir
að landeigendurnir voru drepnir,
fá ekkert. Kommúnan tók það
litla sem þeir áttu, og þeir fengu
ekkert í staðinn.
Röddin snöggþagnaði, og ég
heyrði hósta. — Þú skilur að ég
er ekki að kvarta.
•— Ég skil það, svaraði ég.
Röddin hélt áfram. — Til hvers
væri að kvarta? Við getum að-
eins beygt okkur líkt og reyr-
inn fyrir storminum. Við getum
aðeins beðið þess að storminn
lægi, svo að við fáum aftur reist
okkur við.
— Storminn mun lægja, sagði
ég. — Haltu áfram með söguna
þína. Ég vil ekki að þú verðir
tekinn hérna.
— Það kom að því, sagði rödd-
in, — að jafnvel kofinn var tek-
inn af okkur.
Aftur varð löng þögn, og þeg-
ar röddin heyrðist á ný, var hún
lægri og hreimurinn enn dapur-
legri. — Ég skal vera alveg
hreinskilinn. Hefði kofinn ekki
verið tekinn af okkur, veit ég
ekki, hvað við hefðum gert. Ég
varð að vera gætinn. Ég lá und-
ir grun, af því að ég var sonur
jarðeiganda. Synir smábændá og
leiguliða eru þjálfaðir í kornm-
únisma og falið eftirlit. Komm-
únismi er allt og sumt sem þeir
hafa hugmynd um. Þeir læra
ekkert annað. Ég er ekki að á-
lasa þeim fyrir það. Einnig þeir
eru hjálparvana. En hefði ég
misstigið mig smávægilega,
mundi það hafa kostað mig líf-
ið. Og móðir mín, sem orðin var
gömul og skildi ekkert, stofnaði
mér í sífellda hættu. Þegar við
vorum ekki heima og einhver
ungur liðsforingi kom til þess
að njósna um okkur, tók hún
honum sem gesti, eins og hún
mundi hafa gert áður fyrr, og
hún tók þessa ögn af tei, sem
vð áttum, og bjó til te handa
honum, ellegar hún bætti vatni
á hrísgrjónin, sem konan mín
hafði tekið frá handa okkur í
matinn þennan dag, og bjó til
velling handa gestinum. Ég var
því grunaður um að draga und-
an. Við vorum hugstola, konan
mín og ég. Það má vel vera, að
hefði þannig gengið áfram, þá
hefðum við ekki gáð okkar, held-
ur fyrirkomið móður minni, ekki
af grimmd, heldur aðeins til að
bjarga okkur öllum. Við hefðum
Framhald á bls. 41.
vikan 40. tw. -yj