Vikan - 18.11.1965, Blaðsíða 27
segja okkur eitthvað um þessar nýju stefnur, en Atli er eins
og kunnugt er mikill óhugamaður um nútímatónlist.
— Þú álítur náttúrlega, Atli, að við séum langt á eftir
tímanum í tónlist.
— Já, það er ekki beinlínis hægt að segja, að [slending-
ar fylgist vel með tímanum í þessum efnum. Fólkið hérna
er ekki nógu forvitið um það, sem er að gerast í tónlistar-
heiminum erlendis, og þess vegna hafa ýmsar nýjar stefn-
ur ekki borizt hingað, og alltof lítið hefur verið gert að
því að kynna nútímatónlist, eins og til dæmis elektróník
fyrir íslendingum.
— Hvaða kosti hefur þessi elektrónfk fram yfir annað?
Mér finnst hún bæði Ijót og út í hött.
— Það er bara vegna þess að þú þekkir alltof lítið af
henni, en hún hefur marga góða kosti. Tónskáld, sem sem-
ur píanóverk, túlkar yfirleitt ekki sína eigin tónlist, það
kemur í hlut einhvers flytjanda, sem hefur mannlegan smekk
og mannlegar tilfinningar. Tónskáld, sem fæst við elektróník
þarf ekki að taka tillit til neins flytjanda, það semur fyrir
vél og vélin er nautheimsk, svo að tónskáldið verður sjálft
að taka fram hvert smáatriði, og það liggur í augum uppi
að fóðra þarf vélar á allt annan hátt en mannlegar mann-
eskjur. Annars er elektróníkin í aðalatriðum ekki svo mjög
frábrugðin hljóðfæramúsik, í báðum tilfellum kemur til hæð,
blær og styrkleiki, en munurinn á þessu tvennu er bara sá,
að elektrónfkin er saman fyrir vél en ekki fyrir venjulegt
hljóðfæri.
— Heldur þú, að elektróníkin eigi lengi eftir að halda
velli?
— Það er ég alveg sannfærður um, en hún mun ekki
ryðja öðru í burtu, enda hefur það aldrei verið ætlunin,
þarna var bara verið að reyna nýjar leiðir. Hins vegar á
elektróníkin áreiðanlega eftir að batna. Það er ekki enn
farið að búa til vélar, sem eingöngu eru ætlaðar sem flutn-
ingstæki fyrir elektrónfska tónlist, þessar vélar, sem við
erum að semja fyrir eru yfirleitt ætlaðar sem mælitæki eða
eitthvað í þeim dúr. Hins vegar er ekkert hægt að gera við
venjulegt hljóðfæri annað en að leika á það. Ef þú átt til
dæmis fiðlu og getur ekki leikið á hana, er hún þér algjör-
lega gagnlaus. En það hljóta að fara að koma á markað-
inn vélar, sem aðeins eru miðaðar við tónlistarflutning og
um leið hlýtur öll aðstaða til að semja elektróník að fara
batnandi.
— Er það satt, að víða erlendis sé fólk farið að taka
þessa elektróník sem gjaldgenga list?
— Skilningur fólks á elektrónískri tónlist fer ört vaxandi.
Hún er upprunnin í Köln, og fyrst, þegar hún var flutt þar
í tóileikasölum, urðu áheyrendur gripnir skelfingu, því að
ískurhljóðið minnti þá illilega á sprengjur og loftvarnarflaut-
ur heimsstyrjaldarinnar síðari. Með tímanum hvarf þessi
ótti og fólk fór að venjast þessu, og smám saman hefur
áhugi og skilningur almennings í Þýzkalandi aukizt að mun.
Þar í landi er því þannig varið, að fyrir hverja elektróníska
tónleika eru haldin undirbúningskvöld, þar sem kunnáttu-
maður um elektróníska tónlist skýrir ýmislegt fyrir væntan-
legum áheyrendum, og á þetta fyrirkomulagt sjálfsagt rfkan
þátt í þessum vaxandi áhuga.
— A ég að trúa því, að þér finnist jafnmikið til um elek-
tróník og tónlist eftir gömlu meistarana svo sem Bach og
Beethoven?
— Hvort sem þú trúir því eða ekki, er ég jafnhrifinn af
ýmsu í elektróník og því bezta í rómantíkinni, en elektróník-
in er náttúrulega misjöfn að gæðum eins og rómantíska tón-
listin.
— Segðu mér eitthvað frá þessum Kóreumanni, sem stóð
upp hjá Musica Nova og orsakaði þetta margumrædda
hneyksli.
— Eg kynntist þessum manni í Darmstadt í Þýzkalandi,
þar sem hann kom fram með ýmsar kúnstir, og höfðu marg-
ir þar mikinn áhuga á því, sem hann var að gera. Þetta
varð til þess, að við fengum hann hingað til að leika hér
listir sínar, og gerði hann það. En afleiðingin varð sú, að
alls konar fólk, sérstaklega kerlingar, rauk upp til handa
og fóta og hellti sér yfir mann með óbótaskömmum. Ég
skil ekki svona viðbrögð. Fólk, sem kaupir sig inn á kon-
sert fyrir fimmtíu kall og verður óánægt, á bara að láta
þar við sitja eða ganga út. Það er engin ástæða til að verða
ofsareiður og sleppa sér hreint og beint eins og þær gerðu
þarna sumar, blessaðar kerlingarnar. Þær sögðu, að með
þessum kúnstum hefði maðurinn brotið f bága við almennt
velsæmi. Ef svo hefur verið, hefur það kannski verið eðli-
legt, að fólk hafi orðið hneykslað, en hefur fólk almennt
efni á því að hneykslast? Er almenningur yfirleitt svo hrein-
lífur og saklaus, að hann megi við því að hneykslast og
reiðast, þótt honum finnist eitthvað ósiðlegt?
— Það er náttúrlega tvennt ólík+ að vera óhreinlífur og
það að fara að sýna alls konar ógeðslegheit uppi á senu
frammi fyrir fullu húsi af fólki.
— Nei, nei, það stendur í biblíunni, að það sé ekkert
betra að drýja synd í laumi og í hugrenningum heldur en
opinberlega. Ég skal segja þér eina sögu um Kóreumann-
inn. Einu sinni stóð hann úti á götu í Þýzkalandi og kastaði
grjónum út um allt. Þá kom að honum einhver háttsettur
embættismaður, akandi í bíl og sagði: „Hvernig dirfist
þér að kasta grjónum út um hvippinn og hvappinn, meðan
helmingur mannkynsins sveltur". Þá sagði Kóreumaðurinn:
„Þér getið trútt um talað, sem akið f bfl, sem kostar tfu
þúsund mörk". Ég segi það enn og aftur, ef fólk telur sig
hafa efni á því að hneykslast og telja um fyrir öðrum, er
ekki nema sjálfsagt og eðlilegt að það geri það. En hefur
fólk efni á því? Ég er stórefins um það.
— En það er þó ekki hægt að kalla þetta tónlist, sem
Kóreumaðurinn bar á borð fyrir saklausan almúgann?
— Jú, að vissu leyti er þetta tónlist.
— Eru þá engin skil milli þess, sem er tónlist og þess sem
ekki er tónlist?
— Það er mjög erfitt að greina á milli tónlistar og ekki
tónlistar, að mínu áliti eru engin glögg skil þar á milli.
Sumum finnst eitt vera tónlist, enda þótt öðrum þurfi ekki
endilega að finnast það.
— Heldur þú ekki, að þessar öfgastefnur í tónlist eigi eitt-
hvað skylt við ýmsar öfgastefnur í öðrum listgreinum eða
bókmenntum?
— Jú, ég hugsa að svo sé. Tónlistarmenn eru oft og tfð-
um mjög vel að sér f bókmenntum og kunnugir öðrum list-
greinum og fylgjast vel með því, sem er að gerast á þeim
sviðum, svo að ekki er ólíklegt, að einhver tengsl séu þarna
á milli.
— Hvernig er með tónskáld nú til dags, gera þau ekkert
af því að semja í svipuðum dúr og gömlu meistararnir?
— Það er alltaf verið að semja tónlist í gamla stílnum
og mörg ung tónskáld reyna miskunnarlaust að stæla gömlu
meistarana, til dæmis Bach, en þau geta bara ekki náð
sama anda. Við erum svo háð umhverfinu, að allt, sem við
gerum, hlýtur að vera í samræmi við það. Á átjándu öld-
inni óku menn í hestvögnum og skrifuðu með fjaðrapenn-
um við kertaljós, sem sagt, allt ákaflega rómantískt og
fallegt og tónlistin frá þessum tíma er líka ákaflega róman-
tísk og falleg. En hver maður er barn síns tíma, og nú eru
tfmarnir orðnir gjörbreyttir frá því sem þeir voru á átjándu
og nítjándu öld, nú eru allir að flýta sér og enginn má vera
að því að hugsa um rómantík. Þú getur nú rétt ímyndað þér,
hvort samin verður angurblíð tónlist í anda Mozarts árið
2200, þegar menn eru farnir að búa í kúlum, aka um á
loftbílum og éta bara vítamín. Tímarnir breytast og menn-
irnir með, ég er viss um, að ef Bach væri uppi núna, mundi
hann semja elektróníska tónlist.
— Þú ert auðvitað alveg sannfærður um, að barnabörn
okkar, sem nú erum á unga aldri, geti metið þessar hæst-
móðins stefnur í tónlist.
— Það geta þau áreiðanlega, og það gætuð þið líka, ef
þið fengjuð næg tækifæri til að hlusta, en það fáið þið
bara ekki. Til dæmis heyrist hér aldrei neitt eftir snillinga
eins og Schönberg og Bachhausen. Það sem þarf að gera, er
að kynna nútfmatónlist fyrir íslendingum miklu meira en
gert hefur verið. Fólk þarf auðvitað sinn tíma til að melta
það, sem borið er á borð fyrir það, og það er ekkert undar-
legt, þótt menn verði ekkert yfir sig hrifnir af elektróník í
fyrsta sinn, sem þeir heyra hana. Þegar Stravinski kom fyrst
fram með sína tónlist, þóttu það einhver mestu konsert-
hneyksli sögunnar. Þetta var árið 1910, og nú er Stravinski
viðurkenndur snillingur um allan heim. Annars er það mjög
misjafnt, hversu langan tíma það tekur hinar ýmsu tón-
listarstefnur, að falla í kramið hjá fjöldanum. Stundum hríf-
ast allir eins og skot, en oftar er það, sem fólk þarf að
venjast þessu, og yfirleitt er þetta svo með allt annað.
— Semur þú eingöngu elektrónísk verk, Atli?
Framhald á bls. 40.
VIKAN 46. tbl. 27