Vikan - 02.12.1965, Blaðsíða 24

Það var á jólaföstu 1926.
Þorpið kúrði eyðilegt og grátt við
litlu höfnina sfna. En það var ekki
ysinn né annríkið við þá höfn. Uti
í slyddumuggunni á legunni lá flóa-
báturinn f vetrarlægi, dottaði þar
og ruggaði og mundi ekki verða
hreyfður fyrr en á útmánuðum.
Uppi í Tröllavogi fúnuðu hinar
gömlu fiskiskútur verzlunarinnar. Sú
var tíðin, að þær brunuðu inn á
litlu höfnina fyrir þöndum seglum
og röskir sjómenn fer|uðu f land
bát eftir bát af saltfiski. Allt sum-
arið var kvenfólkið og landmenn-
irnir önnum kafið við að verka og
þurrka fiskinn. Það var líf og fjör
— aurar í vösum og úttekt í búð-
inni. Vetrarforði á heimilunum,
fiskæti í hjalli, kjöt í tunnu. — En
sú tíð var liðin og hennar sá eng-
an stað. Verðbreytingar og nýir við-
skiptahættir höfðu feykt um koll
velmegun þessa litla þorps í um-
rótinu eftir styrjöldina.
Eiginlega skildi fólkið ekki af
hverju þessi ósköp voru yfir það
komin. Til að sjá var allt eins og
það hafði verið frá alda öðli, fjöll-
in, flóinn, fiskimiðin, túnblettirnir,
fiskireitirnir. Og þarna voru hús-
in, allt var kyrrt á sínum stað, jafn-
vel stóra pakkhúsið, sem nú var
galtómt, og salthúsið, sem líka var
næstum tómt. Nei, fólkið skildi ekki
orsakir þess að það var farið að
eiga bágt. Hér hafði fólk aldrei
átt bágt, svo lengi, sem menn
vissu. Jafnvel ekki í Móðuharðind-
unum. Jafnvel ekki þegar siglingin
brást ár eftir ár fyrr á tímum. Var
von, að fólk skildi þetta? Nei, það
var engin von. En það var að læra
ný, undarleg orð. Kreppa, verð-
hrun, atvinnuleysi, hétu þau. Og
Fólkið notaði þessi dularfullu orð
sins og nokkurskonar gönguprik til
þess að pota sér út úr þessu myrka
völundarhúsi skilningsleysisins. En
það hjálpaði ósköp lítið. Þessi dul-
arfullu orð voru fundin upp ein-
hversstaðar langt úti í löndum, þar
sem mestallur djöfulskapur heims-
ins átti upptök sín — ef ekki allur.
En það var eitt, sem fólkið skildi
— og þurfti engin dularfull orð til
að útskýra það. Það skildi, að það
átti bágt, og að það hafði áður
átt betri daga. Og veturinn lagðist
á hugina með tvöföldum þunga og
það grúfði dapurleiki og áhyggja
í litlu húsunum, sem ekki höfðu séð
málningu árum saman.
Og nú fóru jólin í hönd. En það
var þá heldur tilhlökkunarefni! Nú
var ekki lengur í það hús að vernda
að fara til gamla kaupmannsins,
orna sér vel í hlýrri og rúmgóðri
búðinni, taka svo út flík á krakk-
ana, hveiti, sykur og rúsínur í jóla-
baksturinn og slifsi handa konunni
til að bera við kirkjuna á jóladag.
Taka þetta bara rétt eins og mað-
ur ætti það, út á eftirstöðvar af
sumarhlutnum, eða þá upp á von-
ina í væntanlegum vertfðarhlut á
skútunum. Nei, ónei — það var ekki
í það hús að verngja. Gamli kaup-
maðurinn átti engar skútur leng-
ur, hann átti enga kramvöru í búð-
inni sinni, engar rúsínur og engan
sykur. Hann var öllu rúinn, eins
og skúturnar hans, sem voru að
fúna ( fjörunni á kostnað bankans.
Og þessi kaupfélagsómynd, sem
þeir voru að basla með kennarinn
og oddvitinn og bændurnir í eyjun-
um. Það var bezt að nefna það
ekki. Það var ekki svo beysið! Það
átti engar skútur, engan bát. Það
átti ekki neitt handa neinum, nema
bændunum, sem höfðu innlegg, ull
og selskinn og æðardún á vorin
og sláturfé á haustin. Og já, þeim
var ekki vorkunn, körlunum þeim.
Og svo náttúrlega nóg handa
launamönnunum. Þeir þurftuekkiað
kvíða, fremur en vant var, prest-
urinn, stöðvarstjórinn og læknirinn.
Það var einhver munur að hafa
landssjóðinn til að moða úr, og
geta gengið sparibúinn upp á hvern
dag! Svona var hugsað í litlu hús-
unum í þorpinu, þar sem ekkert
var til neins. En svona var hugsað
án allrar öfundar og beiskju. Það
var svo sem engin nýlunda, að
mannfólkinu væri mismunað. Það
hafði lengst af svo til gengið í
veröldinni — mundi líklega lengst
af gera það, ef hún var sjálfri
sér lík. Og karlarnir tóku í nefið
og buðu hver öðrum korn, ef þeir
áttu þá einhverja vitund eftir f
pontunni. Og konurnar bogruðu yf-
ir eldavélinni sinni og reyndu að
fá glóð í hálfblauta þaraþönglana
með ofurlítilli ögn af kolum, —
sem vitanlega varð að spara. Ein-
hvern veginn varð að velgja mat-
inn, á meðan eitthvað var til að
láta í pottinn. Já, á meðan það
var. — Þetta var þorpið, sem for-
sjónin hafði úthlutað mér sem
verkahring, nývigðum presti. Ég
hafði komið þangað í fardögum
um vorið.
II
Jólaföstudagarnir silast áfram
svipþungir, stuttir og myrkir. Það er
ekki laust við, að mér leiðist. Ann-
ars er það full vægilega til orða
tekið. Það gripu mig köst, þegar
mér leiddist óskaplega. Ég saknaði
skólafélaga og vina, glaðværðar,
samfélags, mannfunda. Að vísu
hafði ég bækur að lesa. Og gott
var það, svo langt, sem það náði.
En mig dreymdi um framhaldsnám,
frelsi, ferðalög, leikhús, konsert-
sali, andríkar viðræður, eggjandi
kynni, glæsilíf hárrar menningar í
stórum borgum. Sem betur fór, var
ég svo viti borinn, að ég minntist
ekki á þessa drauma mína við nokk-
urn mann. Það hefði verið hlegið
að mér. Vesalings fólkið hefði feng-
ið þá áhyggju ofan á aðrar, að
líklega væri presturinn tæplega með
öllum mjalla, vesalingur.
En einhvernveginn varð að fylla
dagana, gasða þá innihaldi og
meiningu. Það voru þarna ungir
drengir, sem þráðu að læra, kom-
o$t í skóla, en gáfu það ekki fyrir
fátæktar sakir. Þeir stóðu í nákvæm-
lega sömu sporum og ég hafði
staðið fyrir tólf árum Því ekki að
kenna þeim? Ég fór að kenna þeim
gagnfræðanám, og það fyllti
marga dauflega stund með rólegri
gleði. Og heimsækja gamla fólkið.
Það var líka þakksamlega þegið.
Stundum gekk ég á fund karlanna,
þar sem þeir voru að dunda við
trillubá.tana sína, eða að gera að
aflanum sfnum, því miður var hann
oftast nær lítill. Þeir höfðu ekki
báta til þess að sækja þann gula
út á djúpmðin, þar sem hann hélt
sig. Og þó kom það fyrir, að þeir
fengu dáfallega spröku. Gömlu,
góðu lúðumiðin þeirra voru ekki
alveg þurrausin. Eða slatta af sæmi-
legum þyrsklingi með einstaka mál-
fiski innan um. Þetta var helzta
björgin með kartöflunum upp úr
litlu görðunum.
Það var gott að tala við þessa
harðgerðu æðrulausu menn. Þeir
kunnu ekki að kvarta og yfir á-
hyggjurnar, sem þeir báru innra
með sér, áttu þeir til að breiða
hrjúfa, orðknappa fyndni. Þegar
hrunið hafði lagt þilskipaútgerðina
í rúst, stóðu þeir augnablik ringl-
aðir, eins og maður, sem fengið
hefur högg. Svo hristu þeir af sér
dofann og vímuna, ypptu öxlum
og fóru að lappa upp á bátkæn-
urnar sínar, rifja upp vinnubrögð
æskuáranna og róa. Yngri menn-
irnir, sem léttari hala áttu að veifa,
kvöddu æskustöðvarnar og leituðu
í aðra staði, þar sem betra var til
fanga. — ,,Hann er farinn suður",
sögðu rosknu mennirnir, — ,,það
fara allir suður, sem geta". Af öll-
um fjórum höfuðáttum veraldarinn-
ar var suður sú eina, sem virtist
búa yfir einhverjum úrlausnum fyr-
ir örbjarga fólk. Aðrar áttir komu
ekki til greina í þorpinu, þær voru
eiginlega ekki til.
Jú, það var gott að tala við
karlana. Þrátt fyrir allt baslið virt-
ust þeir búa yfir einhverju innra
öryggi, jafnvægi, hljóðum krafti,
sem hélt þeim uppréttum á hverju
sem gekk. Veröldin mátti verða
eins vitlaus, ranglát og öfugsnúin,
eins og henni sýndist, það kom
þeim ekki við, nema að vissu marki.
Henni skyldi aldrei slá upp flatri,
þar sem þeir áttu að standa við
keipinn. „Tja, ætli maður verði ekki
að reyna að basla eitthvað", sögðu
þeir. Þeir sögðu það, þegar verzl-
unin fór á höfuðið. Þeir sögðu það,
þegar gráðugt haustbrimið æddi
upp ( varirnar og laskaði bátinn
þeirra. Þeir sögðu það líka, þegar
uppáhaldsána flæddi á einhverju
skerinu, eða næturfrostið eyðilagði
uppskeruna úr kálgarðinum. „Tja,
ætli maður verði ekki að reyna að
basla eitthvað". Þetta var eins og
hálfþunglyndislegt undirspil við allt
þeirra ævistrit. Og stundum hófst
þetta basl þeirra upp í voldugar
hæðir karlmennsku og hetjudáða. —
Ekki nærri alltaf. — Öðru nær. En
þegar það gerðist, var eins og það
PÉTUR8Í
TANGA-
BÚDINNI
Smásaga
eftir
Sr. Sigurð
Einarsson
í Hoiti
Teikning:
Baltasar
Wikan
Jólablað
24 VIKAK 48. tw.