Vikan - 17.11.1966, Blaðsíða 10

Allt fram streymir endalaust
ár og dagar líða.
Nú er komið hrímkalt haust
horfin sumarblíða.
Kristján Fjallaskáld.
Þar sem ég sit við gluggann minn í Skipholtinu blas-
ir við tiltölulega ósnortinn reitur frá þessari menn-
ingarmiðstöð sem Bílasmiðjan er nú orðin og allt
vestur til Sigfúsar í Heklu. Einn morgun var hrím
yfir öllu og heiðríkja. Klappimar sem ennþá standa
þarna óáreittar voru gráar af hrími og punturinn
hafði fengið þennan hörgula lit sem hann fær undir
veturinn. Ég minnist þess ekki, að þetta útsýni hafi
nokkru sinni verið eins fallegt eins og það var þenn-
an morgun.
Haustið á sína fegurð. Kannski er fegurð þess mik-
ilfenglegust allra árstíða, að minnsta kosti er hún
litríkust. Mig hefur oft furðað á því, hvað fegurð
haustsins hefur lítið verið lofsungin í ljóðlistinni.
tími til að vera bjartsýnn og yrkja. Þegar Tómas Guðmundsson hefur dásamað vor-
ið í einu af ljóðum sínum og innt að því að mennirnir verði viðmótsþýðir, veröld-
in hitni, óvihir beri byrðar hvers annars og bankarnir keppist um það að lána, þá
fyllist hann bölmóði, þegar hann minnist á haustið í lok kvæðisins:
En sumir halda að hausti aftur
þá hætta telpur og grös að spretta,
og mennirnir verða vondir að nýju,
og víxlarnir falla og blöðin detta.
Ekki veit ég hvort menn verða verri með haustinu en ella og víst er um það
að víxlarnir falla allan ársins hring, jafnvel á fegurstu vordögum. Hitt er lögmál
sem ekki er gott að ráða við, að blöðin falla af okkar fáu og fátæklegu trjám. En
allt er þetta fegurst í fallinu ef svo mætti segja; víðirinn, lyngið, fjalldrapinn og
laufið af birkikjarrinu. Það rúmast jafnvel í einni lyngkló eða föllnu haustlaufi
heil litasinfónía um haustið. Einnig í því stóra allt um kring: Rauðbrúnar heiðar,
hrím á mosa, fyrstu snjóar haustsins:
Sumri hallar hausta fer
heyrið snjallir ýtar:
Hafa fjallahnjúkarnir
húfur mjallahvítar.

_____________________________________________/
En það er til skýring á því; skáldin hafa gjarnan lit-
ið haustið táknrænum augum og fremur haft í huga
hvað það boðar. Það má segja, að nútímaskáldin hafi
þó gert þá uppgötvun, að haustið er ekki síður lyriskt
viðfangsefni en vorið. Málararnir hafa aftur á móti
manna bezt kunnað að meta þessa árstíð og kannske
hafa þeir átt sinn þátt í því að opna augu fólksins fyr-
ir þeirri sérstöku stemmningu í náttúrunni, sem aldr-
ei verður nema á haustin.
Ég held að skáld og fegurðardýrkendur fyrri tíma
hafi litið öðrum augum á haustið en við gerum nú;
kannski tóku menn ekki eftir fegurðinni vegna þess
að vetrarkvíðinn blandaðist tilhugsuninni. f kveðskap
íslendinga úir og grúir af vísum og ljóðum um vorið.
Það virðist hafa átt yfir að búa þeirri fegurð, sem
allir gátu verið sammála um eða var það vegna fyr-
irheitsins um sumarið, að mönnum fannst vorið svona
fallegt. Vorið góða grænt og hlýtt, hefur lengi sett
menn í sérstaka stemmningu á íslandi, en þegar svif-
ur að haustið og svalviðrið gnýr, var sannarlega ekki
10 VIKAN 46 tbl-
Ég held að mér þyki þetta fallegra en sjálft vorið en nú ber þess að gæta, að
við lítum á þetta nokkurnveginn hlutlaust, án vetrarkvíða ,nema náttúrlega þeir
sem búa við hitaveituna.
Þau fáu íslenzku skáld af eldri kynslóðinni, sem fannst það þess virði að gera
haustið að yrkisefni, sáu þar lítið annað en ömurleikann uppmálaðan, dauða og
dimmar nætur. Grímur Thomsen var að jafnaði ekki rómantískur lyrikker og
þegar hann yrkir um haustið, þá heldur hann sínum kaldhamraða tóni, en þó er
einhver viðkvæmur strengur í kvæðinu, sem er ekki venjulegur hjá Grími. Jafn-
vel þótt hann byggi við betri húsakynni en alþýða manna gerði í þá daga, setur
að honum hroll við tilhugsunina um haustið:
Lengir nóttu, lúta höfði blóm
laufið titrar fölt á háum reinum
vindur hvíslar ömurlegum róm
illri fregn að kvíðnum skógargreinum,
greinar segja fugli og fuglinn þagnar.
í brjósti mannsins haustar einnig að,
upp af hrelldu hjarta gleðin flýgur,
en vetrarmjöll í daggardropa stað
á dökkan lokk og' mjúkan þögul hnígur
og æsku blómin öll af kinnum deyja.
Stefán frá Hvítadal er rómantískari en Grímur og honum lætur svo vel að yrkja
um vorið, um sólþýða vinda sem blása, en þegar haustar þá kemur upp í honum
kvíði bóndans sem óttast að heyin þrjóti og erfitt geti orðið að þreyja þorrann og
góuna:
Haustið nálgast, hríð og vetrar rosinn,
senn er ekki sólarvon,
senn er áin frosin.
í allra bezta lagi gátu menn ort um haustið í tregablöndnum tón:
Syngur lóa suðrí mó
sætt um dáin blóm. —
En Benedikt Gröndal var ekki bóndi, átti ekki afkomu sína undir harðindunum
og gat leyft sér hlutleysi í skáldlegu mati sínu á haustinu. Sumir hafa tekið kuldan-
um með karlmennsku og ort um hann sem hverja aðra staðreynd, án trega, án eft-
irsjár eftir vori og sumri.
Kuldinn bítur kinnar manns.
Kólnar jarðar fræið.
Ekki er heitur andinn hans
eftir sólarlagið.
Fæst gömlu skáldanna komu auga á fegurð
haustsins, en haustið í Ijóðum þeirra er tákn-
rænt fyrir myrkur og kulda, fallvaltleika og dauða.
Yngri skáldin líta nokkuð öðrum augum á haust-
ið og yrkja án bölsýni um kvaklausa kyrrð og lyng
rautt af hausti. - Gísli Sigurðsson tók saman.