Vikan - 23.02.1967, Blaðsíða 57

VI-TO ER NÝ GERÐ AF SVEFNSÓFASETTI,
sem er einkaleyfisframleiðsla
frá Noregi. VI-TO er tveggja
manna rúm að nottunni
og glæsilegt sófaseft á daginn
einn af frægustu mönnum
franska byltingartímans og lik-
lega illræmdastur þeirra allra,
að Robespierre einum undan-
teknum. Hann gaf út blað, sem
hann kallaði L‘Ami du Peuple —
Lýðvininn — og hafði það gífur-
lega útbreiðslu og áhrif að því
skapi. f blaði þessu tók Marat
málstað fjöldans, öreiganna í
borgunum. Hann elskaði verka-
lýðinn og með greinum sínum
átti hann drjúgan þátt í að
vekja hann til stéttarmeðvitund-
ar. Hann vildi útvega verka-
mönnunum brauð og vinnu og
skipta með þeim auðæfum hinna
ríku. Hann vildi frelsa þá og
fórna sér fyrir þá, ef þess þyrfti
með. Að líkindum hefur hann lit-
ið á sig sem einskonar Messías
nýrra tíma.
Enginn var Marats jafningi við
að túlka hatur, tortryggni og
ástríður múgsins. „Ég er reiði
fólksins, réttlát reiði þess,“ sagði
hann einu sinni. En hann var
ekki síður harðorður þegar hon-
um þótti við þurfa að átelja múg-
inn fyrir barnaskap hans, létt-
ýðgi og auðtryggni.
Margir hafa fordæmt Marat
sem viðurstyggilegan blóðhund,
en svo einfalt er málið ekki.
Hann var að vísu grimmur og
miskunnarlaus, en hann var það
aðeins þegar hann taldi það nauð-
synlegt, fólksins og byltingarinn-
ar vegna. Ekkert bendir til að
hann hafi myrt morðanna vegna.
Hann kunni heldur ekki að hræð-
ast og skrifaði æfinlega það, sem
hann taldi þurfa að skrifa, alveg
án tillits til þess, hvort von var á
góðum eða slæmum undirtektum.
Járnhörð stefnufesta hans og ó-
geð á hverskyns málamiðlunar-
lausnum leiddu til þess, að hann
var að jafnaði vinafár.
Marat bjó á Cordelier-svæðinu
í París, en það hverfi varð um
tíma gróðrarstía róttækustu
hreyfinganna í stjórnmálum
landsins. „Ég stíg þar ekki fæti
án þess að finna til trúarlegrar
hrifningar,“ sagði Camille Des-
moulins, einn byltingafélaga
Marats. Þar bar líka mikið á
manni að nafni Danton, sem
fljótlega varð helsti forystumað-
urinn í hverfinu.
Þeir félagar deildu hart á kon-
ungshjónin, sem þeir sökuðu um
að standa í samsærismakki við
Austurríkiskeisara og landflótta
aðalsmenn. Það var ekki fjarri
öllum sanni, því í júní 1791 flúðu
konungur og drottning frá París
áleiðis til landamæranna. Munu
þau hafa fyrirhugað að koma sér
upp álitlegum her erlendis og ná
síðan með ofbeldi þeim völdum,
sem þau og aðallinn höfðu misst.
Þau voru handsömuð áður en
þau kæmust alla leið og flutt
aftur til Parísar.
Þetta gerði að engu þá litlu
samúð, sem konungshjónin til
þessa höfðu notið meðal almenn-
ings. Nú voru þau skoðuð fjand-
menn byltingarinnar og land-
ráðafólk. Marat og fleiri róttækir
menn heimtuðu að konungur
væri settur af og lýðveldi stofn-
að, en það höfðu hinir fyrri hæg-
fara byltingarleiðtogar alls ekki
hugsað sér. Þeir höfðu talið
nægja að breyta þinginu úr
stéttaþingi í fulltrúaþing, sem
síðar var breytt í löggjafarsam-
kundu, og draga úr einveldi kon-
ungs. En nú voru svo hógværar
raddir harðlega fordæmdar. Mar-
at sagði meira að segja, að vel
færi á því að staursetia alla hæg-
fara byltingarmenn lifandi. Með-
al hinna róttækari fór nú líka
fyrst fyrir alvöru að bera á nýj-
um leiðtoga, sem hét Robes-
pierre.
Meðal hinna harðskeyttari
byltingarmanna tók nú mest að
gæta tveggja flokka, er nefndust
jakobínar og gírondínar. Hinir
síðarnefndu voru hugsjóna- og
menntamenn utan af landi, og
ekki allfáir af aðals- og borgara-
ættum. Jakobínar studdust hins-
vegar fyrst og fremst við almúg-
ann í París. Helztu leiðtogar gír-
ondína voru þau Madame Ro-
land, Brissot og Vergniaud, en
jakobína þeir Danton, Robes-
pierre og Marat, þótt hinn síðast-
nefndi hefði alltaf nokkra sér-
stöðu og rækist aldrei vel í
flokki.
Fyrst eftir flóttatilraun kon-
ungs réðu gírondínar mestu. Þeir
vildu koma á lýðveldi og hefja
stríð gegn óvinum byltingarinnar
utanlands og gera hana að heims-
byltingu. Þá var kveðinn Marsil-
íubragur, sem síðan hefur verið
þjóðsöngur Frakka. Stríðið var
hafið, en það gekk heldur illa
fyrir Frökkum framan af. Þegar
fréttirnar um ósigrana bárust til
Parísar, kom berserksgangur á
borgarmúginn. Stjórn gírondína
varð að segja af sér, jakobínar
undir stjórn Dantons tóku völdin
í borginni og 10. ágúst gerði fólk-
ið áhlaup á Tulerie-höllina, þar
sem konungur sat í stofufangelsi.
Hinir svissnesku varðmenn kon-
ungs, sem hopuðu ekki um fet,
voru strádrepnir og höllin rænd
og rupluð. Konungshjónin sjálf
voru flutt í dýflissu.
Þá er komið að september-
morðunum svokölluðu. Borgar-
stjóm sú, er Danton hafði komið
á fót, hin svokallaða „nýja
kommúna" hafði látið fangelsa
fiölda manns, sem grunaðir voru
um andbyltingarlegar tilhneig-
ingar. Þar á meðal voru ættingj-
ar aðalsmanna, sem flúið höfðu
land, prestar, sem neitað höfðu
að sverja ríkinu trúnaðareið —
það var eitt af nýmælum bylting-
arinnar — og menn, sem barizt
höfðu gegn liði kommúnunnar
þegar áhlaupið var gert á Tul-
erie-höll.. En þegar það spurðist
að herir Austurríkismanna og
Prússa ættu aðeins tvö hundruð
kílómetra ófarna til Parísar,
þóttu jafnvel fangelsin ekki nógu
öruggur geymslustaður fyrir þá
menn, sem talið var að myndu
við fyrsta bezta tækifæri reka
rýtinginn í bakið á hinum nýju
valdamönnum landsins. Fyrstu
dagana í september 1792 ruddist
því múgur manns inn í fangelsin
og myrti eitthvað um tólf hundr-
uð fanga, að talið er. Marat er
sagður hafa hvatt manna mest til
þessa blóðbaðs og staðið fyrir
því. Honum hefur verið eitthvað
svipað í hug og sr. Jóni Björns-
syni og Kristjáni skrifara tvö
hundruð og fimmtíu árum fyrr:
Öxin og jörðin geyma þá bezt.
20. sept. 1792 var því lýst yfir
að Frakkland væri lýðveldi, en
Lúðvík konungur mátti eftir það
aðeins kallast borgari Capet, eft-
ir forföður konungsættarinnar.
Skömmu síðar var hann ákærður
fyrir föðurlandssvik, fund'nn
sekur og hálshöggvinn. Múgur-
inn steig dans kringum högg-
stokkinn, er blóð hans flaut, og
söng Marsilíubrag. En hinum
hax-ðsnúnu og ofstækisfullu jak-
obínum dugði alls ekki að losna
við tákn hins gamla afturhalds;
þeir vildu líka koma í hel gírond-
ínum, sem að þeirra áliti voi'u
hálfvolgir og lélegir byltingar-
menn. Og snemma í júní 1793
voru helztu leiðtogar gírondína
handteknir. Völdin í landinu
8. tbi. VIKAN 57