Vikan - 18.01.1968, Blaðsíða 27

r
HIIGSAD Á LEIOINNIHEIM ]
v________________________J
EFTIR
DAG ÞORLEIFSSON
SIJMIR andansmenn verða
að bráð þeim örlögum að
öllu fleiri kannist við þá
af munnmælum og brönd-
urum en kunna skil á hugverk-
um þeirra. Einn þeirra er að lík-
indum Ezra Pound. Þegar hann
einhverju sinni kom til Parísar,
fór hann undir eins upp í Eiffel-
turninn og þaðan varð honum
ekki þokað meðan hann stóð
við hjá Fransmönnum. Að sjálf-
sögðu snjóaði óðara á fund stór-
skáldsins smáskáldum, blaða-
mönnum og menningarvitum;
þeir nálguðust spámann sinn af
þeirri nærgætni er óttablandinni
lotningu fylgir og fálmuðu fyr-
ir sér með hátíðlega framborn-
um hálfhikandi spurningum:
hvað það væri nú sem héldi
meistaranum einmitt á þessum
stað, hjá mannvirki því, sem ef
til vill burtséð frá Notre Dame
og Svartaskóla er kunnast af
því skarti sem heimsborgin við
Signu prjálar. Þeir áttu vitaskuld
von á einhverju delfísku, marg-
ræðu svari, af því tagi er talið
er sæma þeim vitringum er vita
hvað nýs er í mörgum heimi
sem meðalmenni þekkja enga
leið til, en Pound gegndi tóm-
lega: Nú þetta er eini staður-
inn í allri París þar sem maður
sér ekki þennan andskotans
turn.
Ef svo skyldi fara á komandi
árum að Reykvíkingar almennt
drægju lærdóm af dæmi Pounds,
ættu prestar Hallgrímssóknar
varla að þurfa að kvarta um
slaka messusókn, gagnstætt öðr-
um sálnahirðum þjóðkirkjunnar
sem mega þakka fyrir að fá inn
svo sem hálfa tylft gamalmenna
nema þegar fermt er. Þótt turn
hins umdeilda hofs á Skóla-
vörðuholtinu sé ennþá ekki kom-
inn í fulla hæð, þá hafa augun
ekki frið fyrir honum hvar sem
maður er staddur í Reykjavík
og nágrenni, svo fremi að bjart
sé; fyrr voru kunnust kennileiti
reykvísks sjóndeildarhrings
Esjan, sem er orðið okkur nokk-
urskonar helgafell eða Fúsijama,
svo að engum stjórnmálaflokki
20 VIKAN 3- tw'
þýðir að biðla til borgarbúa í
kosningum nema hann hæli
þessu fjalli meira en öðru há-
lendi; Akrafjall og Skarðsheiði
eins og fjólubláir draumar og
síðast en ekki síst Snæfells-
jökull, sem á mörgum kyrru-
morgni sést í fagurri bláma-
birtu hanga milli himins og jarð-
ar, líkt og hof með hvolfþaki
úr hvítum marmara sem borið
er uppi af súlum svo mjóum, að
þær sjást ekki berum augum úr
fjarlægð, eins og þær sem héldu
uppi hengigörðum Babýlonar.
Nú tranar sér fram fyrir allt
þetta og fleira turninn nýi,
hrikalegur drangfingur sem rís
móti himni í nauðgandi ógn og
minnir einna helzt á tröllaukinn
fallos á japanskri klámmynd.
Ég man eftir flissljúfum smá-
meyjum sem roðnuðu af skyld-
ugri kvenlegri feimni er þær
flettu í Kamasútru eða Kærlig-
hedens Billedbog; lokuðu síðan
bókinni. En í þessu tilfelli verð-
ur engu lokað. Mér kæmi ekki á
óvart þótt einhverjum sannheið-
arlegum manni, sem gert hefði
fegurðina sér að guði, manni
með smekk Harðar Ágústssonar
og geðsmuni Thors Vilhjálms-
sonar, yrði það á að tryllast og
st.inga úr sér augun einhverntíma
þegar þetta höfuðminnismerki
íslenzkrar heimatkúnstar lenti í
sjónlínunni er hann vildi horfa
vestur á Jökulinn. Það væri vit-
ið meira en að grilla sig í bensíni
út af abstraksjónum á borð við
frelsi eins og búddanunnur gera
stundum í Víetnam.
T DAG er veður gott aldrei
þessu vant um þetta leyti
árs. súld og þoka sem á litinn
minnir á verksmiðjureyk, hlýtt
og logn; það varð ekki bjart um
hádegið. Þetta er viðkunnanleg
tíð vegna þess að hún skiptir um
svip á borginni, bregður á hana
afslappandi dul sem fífldjörf
augnabliksskynjun hvíslar lokk-
andi að verði kannski eilíf. Og
turninn mikli sem reistur er
undir því heyrinkunna kjörorði
þjóðernislegrar forheimskunnar:
Heima er bezt, sést ekki langt að
frekar en annað; væri ekki rauða
týran efst á honum gleymdi
maður líklega að hann væri til.
Þetta ljós er þarna kannski af
nærgætni við flugvélar og ann-
að sem flýgur, þó varla engla,
því þeir hljóta að hafa vit á að
halda sig fjær þessum drang,
sem er varla mjög ólíkur bjarg-
inu, sem jafnvel Guðmundur
góði heyktist á að vígja.
Það fer heldur lítið fyrir aum-
ingja Leifi, þegar litið er til hans
um öxl þegar gengið er af holt-
inu niður á Skólavörðustíginn og
heiðnaberg þetta gnæfir á bak
við hann í þokunni eins og æfa-
reitt rauðeygt og eineygt sjó-
skrímsli, sem risið hefur upp úr
Atlantshafinu og elt víkinginn
hingað upp á holtið til að gleypa
hann fyrir þá ósvífni að dirfast
að bjóða byrginn því sama hafi
og finna nýja heimsálfu.
‘C'N ÞAÐ ER ástæðulaust að
gera Leif að neinu hitamáli,
þótt svo latneskir hávaðabelgir
og Kólumbusardýrkendur megi
ekki heyra svo á hann minnzt
að þeir tæti ekki í sundur landa-
bréf og rífi sig til blóðs á skall-
anum með tilheyrandi handapati
og andlitsfettum, sem eru aðall
þess kynstofns. Vínlandsfararn-
ir íslenzku stóðu að vísu í engu
að baki öðrum þeirrar tíðar
Skandínövum hvað snerti áræði
og siglingatækni, en hugmynda-
flug þeirra hefur greinilega ekki
verið í samræmi við dugnaðinn.
Annars hefðu þeir trúlega haft
rænu á að færa sig um set frá
heimskautahólmum þeim tveim-
ur, er þeir höfðu þá nýskeð num-
ið, til víngróinna sólarlanda,
þar sem hirtir hlupu í hjörðum
um stórskóga og flyðrur byltust
í fjöruborðinu og ekki voru aðr-
ir til varnar en Indíánar sem
börðu grjóti. Þá hefðum við í dag
glaðst við heitin Markland og
Vínland á landabréfum, þar sem
nú stendur Nova Scotia og New-
foundland. En því fálmi og al-
vöruleysi, sem einkenndi Vín-
landsferðir norrænna manna,
verður bezt lýst með grínvísum
nokkrum kunnum, sem stúdent-
ar syngja. Þar er því lýst er Leif-
ur gengur á land í Vesturálfu,
hreifur vel af koníaki, en stýri-
maður hans, Þjóðverjinn Tyrk-
ir, kannast undireins við þann
ókennilega við, er sprettur á
þvísa landi, því „suður þar sem
rennur Rín“, veit hann til þess
að dýrar veigar fást úr jurt
þessari.
Var auðvitað ekki við annað
komandi en Tyrkir léti hina
langþyrstu sæfara njóta kunn-
áttu sinnar og lagaði þeim mjöð
úr þrúgum. Og svo bráðir voru
þeir til drykkjarins að
Tyrkir hafði varla við
við að láta í keraldið.
En allt á sér takmörk, og
bragnum lýkur með þessum lín-
um, sem gætu verið dæmi uppá
gæfuleysi það, er fylgdi landa-
fundinum:
þegar uppskeruna þraut
þeir til Grænlands héldu
á braut.
Þegar til þessa verður hugsað,
fer varla hjá því að manni virð-
ist Leifur litli kafna heldur bet-
ur undir viðurnefni sínu. Þá
verður Kólumbus að teljast öllu
heppnari, þótt svo að hann héldi
sig alla ævi hafa fundið allt ann-
að land en hann fann, svo að
maður minnist ekki á sýfilisinn,
sem menn hans urðu sér úti um
hjá einhverjum Indíánakerling-
um, eða konkistadórana, sem
gereyddu mannlífi og menningu
í mörgum þjóðlöndum.
Já, það er ástæðulaust að
mikla Leif fyrir sér. Og ekki
stækkar hann við þessa síðustu
stuðlabergsupphækkun á holtið.
Víkjum þá enn að guðshúsi
þessu, því mesta er gert hefur
verið á íslandi.
CAGT HEFUR verið að sumir’
^ mestu byggingaj öfrar sög-
unnar svo sem faraóar þeir er
pýramídana hlóðu eða konung-
arnir í Kambódíu sem byggðu
Angkor Vat, hafi verið haldnir
stórmennskubrjálæði — megal-
ómaníu. Einnig hefur verið full-
yrt að aldrei séu reist veglegri
guðshús en á guðleysistímum.
Benda má á renessansinn ítalska
þessu til sönnunar. Þá voru páf-
ar og kardínálar orðnir heiðnir
að því marki að þeir héldu frill-
ur í tugatali og hétu á Seif og
Appollón í stólræðum. Þá var
Péturskirkjan, dýrlegasta must-
eri kaþólsks dóms, byggð fyrir
fé, sem vélað var út úr alþýðu
með bellibrögðum á borð við af-
látssölu. Það þai’f sterk bein til
að þola góða daga, og líklega
hefði þetta góðæri riðið kristn-
inni að fullu, ef Lúther, Kalvín
og fleiri svartagallsrausarar sem
sáu djöfla í hverju horni, hefðu
ekki fundið upp á því að veitast
að jarli Jesúsar í Róm. Á svip-
aðan hátt hefur saga kristins
dóms á íslandi verið. Forfeður
okkar veittu honum ekki við-
töku af frjálsum vilja, frekar en
flestar aðrar þjóðir, er játast hafa
Gyðingakónginum unga, sam-
anber Þorstein Erlingsson, sem
með sárbitrum söknuði minnist
örlaga hinnar klassísku forn-
menningar, iistarinnar grísku,
sem lá
...... svívirt og særð
hjá Seifi og Appolló dauðum.
Síðan fylgir skáldið sigurför
krossins norður á bóginn af sí-
minnkandi hrifningu:
Og næst var svo krossinn með
nauðung og þraut
að norrænu þjóðunum borinn,
og svipan og morðvopnin
brutu honum braut
og blóðug og mörg voru sporin.
Og Ásum í Hliðskjálfi ólgaði
blóð,
þá austræna skrímslið þeir sáu
er suður um valinn það svaml-
andi óð,
þar saxnesku hetjurnar lágu.
OG ÞAÐ FÓR með íslend-
inga eins og fleiri; efna-
legir hagsmunir máttu sín of
mikils með þeim til að þeir gætu
■ virt að vettugi vilja þess ofstæk-
isfulla trúníðings, er þá hafði ris-
ið til ríkis fyrir austan haf og
brotið Norðmenn til hlýðni við
Krist hinn austræna, með því
að færa árnaðarmenn heiðins
siðar bundna í flæðisker eða láta
glóðarker koma á kvið þeim
nakinn. En kristnir urðu hér-
landsmenn þó varla svo heitið
gæti, enda eftir skilin í lands-
lögum sú stórgáfulega klásúla
að heimilt væri mönnum að éta
hross og blóta á laun, atriði sem
sýnir hversu miklu frjálslyndari
og meiri lýðræðissinnar menn
Óðins voru en menn Krists.
Sjálfsagt hafa hárir Þórsvinir
á borð við Runólf í Dal, sem
gamall hlaut að geifla á salti
særingamanna hins nýja siðar,
þeirra er klíngdu hringlum og
rauluðu latneskar töfraþulur á
helgasta stað þessa heiðna lýð-
ræðisríkis, hætt er við að þeir
hafi litið á nýmæli þessi svip-
uðum augum og Hrærekur á
Heiðmörk, sem Guðmundur á
Sandi kveður um:
Heiðninnar son á hindurvitna-
kenning,
horfði með augum spekimennsku
sinnar.
En forfeður okkar fengu að
blóta á laun, lof sé Óðni, án þess
að vera augnastungnir og tungu-
togaðir svo sem löngum hefur
þótt kristilegast að fara að við
þá er svo breyttu. Merkast laun-
blóta þeirra var framleiðsla
handrita okkar víðfrægra um
forn minni þjóðar og kynstofns
á sama tíma og aðrir Norður-
landamenn kepptust um að
gleyma menningu sinni, tungu og
þjóðerni og forþýzkast. Það var
ekki fyrr en grimmdarstórleik-
ur náttúrunnar og maðkamjöl
kóngsþræla höfðu drepið úr
mörfjöndum dug að því marki,
að minnstu munaði að þeir yrðu
álíka úti og frændur þeirra
Grænlendingar, að þeir kristnuð-
ust að ráði. Svo langt gekk
kristindómur íslendinga þá, að
þeir voru langt komnir með að
éta ofan í sig fyrrnefnd laun-
blót, þegar Árni Magnússon kom
blaðskellandi og sleit út úr þeim
síðustu skinnsnifsin.
Heilagur Tertúllían rökstuddi
helztu atriði trúar sinnar með
bví að þau væru fjarstæða.
Framhald á næstu síðu.
3. tbi. VIKAN 27