Vikan - 27.06.1968, Blaðsíða 22

ÞAR PLÆJA ÞEIR GULL UR JDBP
ingar árið 1000. Segir sagan, að það
hafi verið Ólafur Noregskonungur
Haraldsson, sem fékk þá til að taka
kristni ó leið sinni frá Garðaríki, er
hann flýði þangað undan þegnum
sínum. Er hann síðan verndardýr-
lingur Gotlands, og bar ein hinna
reisulegu kirkna Visbýar hans nafn.
Trúarskipti þessi hafa líklega farið
fram friðsamlega og að samanteknu
ráði hinna vitrustu manna, líkt og
á Alþingi við Öxará á sínum tíma.
„VÉR ERUM ALLIR KONUNGAR"
Næstu aldirnar náði veldi Got-
lands hámarki sínu. Kauphölda.r
þess tróðu þá allar götur norðan
frá íshellu Dumbshafs suður að sól-
steiktum söndum Arabíu; á sand-
steinsbryni eitt, er til er frá þessum
tíma, eru skráð nöfn tveggja manna,
Úlfars og Ormiku, er sant er að
komið hafi til Grikklands, Jerúsal-
em, Serklands og íslands. Enskir
konungar, rússneskir furstar og keis-
arar af heilögu rómversku ríki
þýzkrar þjóðar sömdu þá um verzl-
un og viðskipti við búandmenn á
Gotlandi sem jafningja sína full-
komna. Gotlenska ríkisinnsiglið með
gemsumyndinni, sem á milliríkja-
samkundum naut virðingar á við
Ijón Englands og liljur Frakklands,
er enn varðveitt; að vísu týndist það
á niðurlægingartímum eyjarinnar,
en á átjándu öld hafði prestur einn,
er grúskaði í fornfræði í hjáverkum,
uppi á því í eldhúsi bóndabæjar
nokkurs. Var það þar notað til að
skreyta deig í jólabaksturinn.
„Vér erum allir konungar," svör-
uðu víkingar sendimanni Frakkakon-
ungs, er hann spurði eftir höfðingja.
Orð þessi hefði hver forngerm-
anskur þjóðflokkur getað gert að
sinum, áður en skuggi lénsskipu-
lagsins byrgði honum sól frelsis og
mannréninda. Á Gotlandi voru
hvorki til riddarar eða barúnar,
bændurnir sjálfir voru hin drottn-
andi stétt. Þeir lifðu við slíkan auð
og ve'.sæld, að þess munu naumast
dæmi um nokkra stéttarbræður
þeirra fyrr eða síðar; bjuggu í
m'sulegum bæjarhúsum úr steini,
sem varla gáfu eftir höfðingjasetr-
um aðalsmanna sunnar í álfunni.
Þeir voru gleðimenn miklir, og eru
gotlenzk brullaup og gestaboð
víðfræg enn í dag. Engin sérstök
kaupmannastétt var þá til í land-
inu; hinir burðugu góðbændur önn-
uðust verzlunina sjálfir, líkt og for-
feður þeirra að líkindum höfðu
gert allt frá bronsöld. Búskapinn
heima fyrir önnuðust húsmenn og
vinnufólk, svo og þrælar, sem
landsmenn áttu allra manna auð-
veldast með að afla sér. Stétta-
skipting var því vissulega fyrir
hendi á Gotlandi, en hún var hverf-
andi lítil hjá því sem var í þeim
þrælahúsum, er velflest Evrópuríki
urðu á miðöldum.
Tvær eyþjóðir héldu öðrum leng-
ur á lofti merki hins frjálsa, nor-
ræna anda-. íslendingar og Got-
lendingar. Báðar tóku við kristni
af frjálsum vilja og slógu þannig
vopn úr hendi gírugra herkónga,
er ævinlega voru reiðubúnir að nota
málstað krossins sem átyllu að ræna
heiðnar þjóðir helgustu réttindum.
Báðar skópu á blómaskeiði sínu
menningu, er halda mun nöfnum
þeirra í heiðri um aldir: önnur
Þetta er nú Farfugla heimili.
gerði tungu sína að latínu Norður-
landa og gaf heiminum bókmennt-
ir,sem ekki eiga sinn líka úr ger-
manskri fornöld; hin framdi á sviði
byggingalistar stórvirki, sem eru
fullkomlega sambærileg eða fremri
hliðstæðum afrekum fjölmargra
margfalt stærri þjóða.
Sjórnarskipan Gotlendinga á
þjóðveldistímanum var mjög lík
hinni íslenzku. Lög þeirra, Gutalag-
en (Gotlendingar nefna sig sjálfir
Guta), hafa verið samin í heiðni,
en síðar endurbætt lítils háttar í
samræmi við breytta tíma. Ríkið
var líðræðisríki án verulegs valds
í nokkurri einstakri hönd. Hver
sveit hafði eigin þing, er þingdóm-
ari stýrði, en þing þjóðarinnar allr-
ar, „gutnalting" var stiórn hennar
og fulltrúi út á við. Forseti þess,
landsdómarinn, var æðsti maður
ríkisins. Ekki virðast Gotlendingar
hafa haft neinn ákveðinn þingstað.
VÖLUNDAR AÐ KiRKJUFMÍDUM.
Líkt og íslenzka kirkjan í ka-
þólskri tíð var hin gotlenzka sjálf-
ráð, enda þótt hún að nafni heyrði
undir biskupinn í Linköping. Og
mikil ítök hefur hún haft meðal
þjóðarinnar; það sanna hin mörgu
og glæsilegu musteri, sem niðjar
Þjálfa reistu hinum nýja guði til
dýrðar, á meðan þeim entust aur-
ar og andleg reisn. Af níutíu og
tveimur gotlenzkum sveitakirkjum
er aðeins ein reist síðar en á mið-
öldum. Þær elztu eru taldar reistar
þegar eftir kristnitöku; þær voru
stafkirkjur undir áhrifum frá forn-
um, skandinavískum stíl; i einni
þeirra hafa fundizt drekaskreyting-
ar með sögnina um Sigurð Fáfnis-
bana sem fyrirmynd. Snemma var
farið að byggja úr kalk- og sand-
steini, enda var það efni nærri
hendi. Gætti þá margs konar áhrifa
í skreytingum og arkitektúr; frá
Langbarðalandi, Kænugarði og Býs-
ans. Um miðja tólftu öld tók
franskra áhrifa að gæta; koma þau
einkum fram í tréskurði. Á þrett-
ándu öld urðu þýzk áhrif ofan á.
En þrátt fyrir hin gífurlegu, erlendu
áhrif, sem þessi litla þjóð. 6 þeirri
tíð líklega víðförlust í Evrópu, hlaut
að verða fyrir, hafði hún til að bera
nægilegan frumleika og skapandi
kraft til að móta hið aðfengna efni
að eigin smekk; hin gotlenzka
kirkjulist er í senn ómetanlegur
Biskupssetrið og dómkirkjan.
minnisvarði um menningu miðalda
og Gotlendinga sjálfra. Gotlenzk
séráhrif, berandi vitni auðugu og
lifandi hugmyndaflugi, eru hvar-
vetna auðþekkt í verkum hinna
fornu meistara. Þannig skapaðist
fljótlega í landinu umfangsmikill
listiðnaður, bæði fyrir innlendan og
erlendan markað. Gotlenzkir steirv
höggvarar og byggingameistarar
voru jafnvel fengnir til starfa er-
lendis. Gotland sogaði ekki einung-
is að sér gull hvaðanæva að af
ströndum Eystrasalts, heldur einnig
hina ólíklegustu menningarstrauma
og umskapaði þá í eigin mynd.
Af gotlenzkum byggingameistur-
um og kirkjulistamönnum eru fræg-
astir Bótviður frá Hejnum, er fyrst-
ur byggði turna á kirkjur landsins,
Lafrans frá Eskilhem, er náði mik-
illi fullkomnun í aotneskum «t:l. n-’
óþekktur meistari, er kallaður hef-
ur verið Egypticus, vegna hinna
þungu og tígulegu forma, er ein-
kenna skúlptúr hans. Bæði honum
og öðrum löndum hans, er með
list sinni gerði garðinn frægan,
mætti vel fylgja úr hlaði með loka-
orðum áletrunar, er segir frá got-
lenzkri kirkjubyggingu: „Allt það
fólk, er hér hefur að unnið, bæði
nefnt og ónefnt, yfir það miskunni
sig Guð."
HINRIK LJÓN VIÐ EYSTRASALT
Á tólftu öld dró til þeirra tíðinda,
er urðu undanfari hnignunar og
niðurlægingar Gotlands: sóknar
hinna germönsku þjóða, er byggðu
Norðurlönd og Vestur-Þýzkaland, á
hendur þeim finnsku, baltnesku og
slavnesku þjóðflokkum, er sátu þá
á austur og suðurströndum Eystra-
salts allt frá Torneelfi vestur í Holt-
setaland.
Viðureign þessi átti sér langan
aðdraganda. Á víkingaöld og löngu
þar áður höfðu Eystrasaltsþjóðir
heimsótt hver aðra ýmist í vinsam-
legum eða fjandsamlegum tilgangi;
má í því sambandi nefna átök Dana
og Vinda. Nú lét páfinn það boð út
ganga, að eigi væri síður þóknan-
legt að ryðja krossinum braut með
eldi og sverði f skógum norðurs-
ins en í sjálfu landinu helga,- væri
hverjum sannkristnum riddara
frjálst að hirða líf og eignir sér-
hvers þess heiðingja, er eigi vildi
lúta æðstum sannindum. Þetta var
hinum herskáu Germönum, sem nú
höfðu komið allfastri skipun á ríki
sín og gátu ekki lengur neitt krafta
sinna í vesturvegi, kærkomið tæki-
færi. Hinir slavnesku Vindar, er þá
byggðu mestan hluta núverandi
Austur-Þýzkalands, urðu mjög illa
úti í krossferð þessari. Var þeim að
miklu leyti útrýmt í grimmum styrj-
öldum, en þeir, sem eftir lifðu,
viku ýmist úr landi eða samlöguð-
ust sigurvegurunum. Þjóðverjar
stofnuðu verzlunarborgir á suður-
ströndum Eystrasalts og hófu brátt
harða keppnl við Gotlendinga um
forustu í verzlun og viðskiptum.
Slíkt hafði ekki þurft að óttast af
hálfu hinna frumstæðu fyrirrenn-
ara þeirra. í fyrsta sinn í sögunni
var stórveldi Gotlands ógnað.
Fljótlega hófust ýfingar með
keppinautunum, en þá kom til
skjalanna Hinrik Ijón, er þá var her-
togi Saxa og Bæjara og réð einnia
yfir Lýbiku, er þjóðverjar höfðu
re:st b'rsta borna á ströndum
Eystrasalts og hafði þá og löngum
síðar forustu í verzlun þeirra þar.
Samdi hann við Gotlendinga um
fullkomið verzlunarfrelsi þeim til
handa í öllum sínum löndum, gegn
sams konar réttindum fyrir þýzka
kaupmenn á Gotlandi. Fengu Þjóð-
verjar þá viðskiptaaðstöðu í höfn
nokkurri norðarlega á vesturströnd
landsins. Reis þar fljótlega blóm-
leg verzlunarborg, er nefnd var
Visbý.
Þar eð gnægð er góðra hafna á
Gotlandsströnd, höfðu bændur ekki
séð ástæðu til að binda verzlun
Framhald á bls. 39
22 VIKAN z5 tbl-