Vikan - 08.01.1970, Blaðsíða 18

HANN OPNADI
NORDA USTURLEIDINA
um þjóðemissinnum, sem unnu þá
sem kappsamlegast að því að hefja
finnska tungu til vegs og virðingar,
en höfðu jafnframt ýmigust á
sænskunni, sem til þessa hafði ver-
ið eina tunga mennta og menning-
ar í landinu.
Nordenskiöld var Svíi í húð og
hár og fór hvergi dult með, og um
síðir hafði hann með óvarkárum
ummælum safnað að höfði sér
slíkum eldsglóðum að honum var
illa vært í landinu. Flutti hann þá
til Svíþjóðar, sem uppfrá því varð
föðurland hans. Þar hélt hann áfram
samskonar störfum og rannsóknum
og hann hafði hafið í Finnlandi. Þau
áhugamál urðu smámsaman til að
vekja áhuga hans á heimskauta-
löndunum og rannsóknum á þeim.
Hann fór í nokkra leiðangra til
Svalbarða og Vestur-Grænlands, og
síðan dróst athygli hans að Norð-
austurleiðinni, sem varð vettvang-
ur hans mesta afreks.
Árið 1875 fór Nordenskiöld
ásamt fleiri náttúrufræðingum á
litlu veiðiskipi allt austur að mynni
Jenisei-fljóts og heim aftur land-
veginn, með viðkomu í Jenisejsk,
Jekaterínborg, Moskvu og Péturs-
borg. Nordenskiöld gerði sér vonir
um að geta opnað þarna nýja sigl-
ingaleið og fór aðra ferð á sömu
slóðir þegar árið eftir. Þessa tvo
leiðangra austur á Síberíustrandir
má skoða sem undanrásir þess síð-
asta og mesta.
Sá leiðangur var farinn árið
1878—80 með tvö hundruð níutíu
og þriggja smálesta skipi að nafni
Vega, og kostnaðinn greiddu sam-
eiginlega sænska ríkið, Oskar
Svíakonungur og nokkrir ríkismenn.
Lagt var af stað frá Tromsö í Norð-
ur-Noregi tuttugasta og fyrsta júlí
1878. Allt gekk greiðlega lengi
framan af. Vega komst klakklaust
austur yfir Barentshaf og kom að
landi við Kabaróvó, við sundið milli
meginlandsins og eyjarinnar
Vaígatsj. Skammt þar suðuraf eru
nyrstu ásar Uralfjalla, sem skipta
löndum með Evrópu og Asíu. Þarna
hittu þeir Nordenskiöld og hans
menn allmarga Samóéda, en sú þjóð
stundar hreindýrahjarðmennsku líkt
og Lappar og talar tungu í ætt við
finnsku og ungversku. Þeir flakka
með hreina sína um stór svæði af
túndrunum beggja megin Uralfjalla
og býr varla nokkur þjóð við meiri
kulda og ís, nema ef til vill Eski-
móar.
Samóédar tóku Nordenskiöld
forkunnarvel og sýndu honum með-
al annars helgidóm sinn á Vaígatsj.
Var hann á lítilli hæð, er reis upp
úr túndrunni, og höfðu landsmenn
blótað þar guðum sínum hausum ís-
bjarna. Frá Vaígatsj var svo haldið
áfram austur yfir Karahaf, sem er
á milli Novaja Semlja og Norð-
landseyja að austan. Farið var nærri
ströndinni, sem oftast sást í suðri.
Það var síberska túndran, slétt og
jöfn og þakin mosa og skán. Vél
skipsins, sjötíu hestöfl, var sett í
gang þegar brjótast þurfti gegnum
ís.
Veðráttan var ákaflega umhleyp-
ingasöm ,stormur og þoka til skipt-
is. Þokuna var skipsverjum verr við
en nokkuð annáð, því að þeir voru
hræddir um að í henni kynni Vega
að stíma á jaka. Þá var enginn rad-
ar til, svo að augun urðu að duga.
í þrjátíu metra hæð í einu siglu-
trénu var tunna, sem menn stóðu í
til skiptis og skyggndust um eftir
jökum. Ef skyggni var gott, gat
vörður séð ellefu sjómílur, en
skyggnið var sjaldan gott. Upp í
tunnuna var farið eftir mjóum
stiga með trérimlum, og var það
ferðalag engin skemmtun þegar
hvasst var af norðvestan.
Þann nítjánda ágúst höfðu menn
landsýn af Tjeljúskínhöfða, nyrsta
odda meginlands Asíu. Upp á það
var haldið með því að hverjum
manni á skipinu var gefin flaska af
púnsi. Þeir sáu ekkert kvikt þarna
nema stóran ísbjörn, og hann drápu
þeir.
En ennþá voru þeir ekki nema
hálfnaðir að Beringssundi eða
varla það. Þegar austar dró, á leið-
inni yfir það haf sem síðan er
kennt við Nordenskiöld, varð þess
greinilega vart að veturinn nálg-
aðist. Fuglarnir voru á suðurleið,
veðrin versnuðu og borgarísjakarn-
ir skullu saman með óheillavænlegu
braki. Skipverjar fylltust vaxandi
kvíða. Takmark þeirra var að ná
Beringssundi áður en ísinn teppti
ferð skipsins, en vonin um það
dvínaði stöðugt.
Tuttugasta og sjötta september
stóð Vega svo föst í ísnum við norð-
urströnd Tjúktséraskaga, sem er
austasti hluti Síberíu og einn eyði-
legasti hluti landsins. Minnstu mun-
aði að skipið ynni kappsiglinguna
við ísinn. Hefði það náð á þennan
stað aðeins fimm klukkutímum fyrr,
hefði það sloppið til Beringssunds.
En nú var ekki um annað að gera
en biða þess að ísinn leysti — eft-
ir tíu mánuði.
T|úktsérar nefnist einn sá þjóð-
flokkur er býr á þessum slóðum,
og stunda sumir þeirra hreindýra-
búskap líkt og Samóédar, en aðrir
veiðiskap með ströndum fram.
Tjúktsérar og aðrir þjóðflokkar þar
um slóðir tala tungumál, sem mál-
fræðingar flestir flokka sér og kalla
ýmsum nöfnum, paleó-mongólsk,
paleó-síbersk, hýperbóreönsk. Sum-
ir ætla að tunga Eskimóa sé í ætt
við mál þessi. Tjúktsérar þeir er með
ströndum lifa búa í jarðhúsum og
fara í skinnbátum. Eitt þorp þeirra
var nálægt þar sem þeir Norden-
skiöld frusu fastir. Skipverjar komu
sér vel við þorpsbúa og heimsóttu
þá annað veifið, og var þá yfirleitt
boðið í mat. Mataræði Tjúktséra virf-
ist þeim staðgott, en fremur ein-
hæft og réttirnir ekki mjög lystilega
framreiddir. Forrétturinn var alltaf
ríflegur skammtur af hráum, frosn-
um fiski, sem borinn var fram á
trédiskum, síðan kom stykki af
frosnu selspiki og í deser var fros-
ið selkjöt.
Biðin í ísnum var á margan hátt
óskemmtileg. Vel gat hugsast að ör-
lög Vegu yrðu svipuð og annarra
skipa við hliðstæðar kringumstæður,
að fsjakarnir klemmdu skipið saman
á milli sín. Heimskautsnóttin, sem
varði fleiri mánuði, skall yfir, upþ-
lýst af norðurljósum sem slógu ís-
inn hinum ævintýralegustu litbrigð-
um. Kuldinn komst niður í fjörutíu
og sjö stig. Mennirnir unnu baki
brotnu; þeir voru hræddir um að
annars myndu þeir geggjast í ein-
semd þessa ískalda myrkurs, sem
engan enda virtist ætla að taka.
I júníbyrjun fór ísinn að þiðna,
og smátt og smátt varð jakabreiðan
að auðu hafi. Átjánda júlí kom vind-
ur á norðaustan, og þá voru sett
upp segl á Vegu. Tuttugasta júlí náði
skipið Beringssundi og sigldi í fríðu
leiði út á Kyrrahaf. Þar með hafði
Norðausturleiðin verið farin í fyrsta
sinn.
Vega hleypti af skotum til hátíða-
brigða og fáninn var dreginn að
húni. Áfram var haldið til Japan,
suður fyrir Asíu og gegnum Mið-
jarðarhafið. í Svíþjóð var leiðangr-
inum tekið með gífurlegum fagnað-
arlátum.
Nordenskiöld dó 1901. Þá hafði
hann farið fleiri heimskautaleið-
angra til viðbótar, þar á meðal einn
til Austur-Grænlands. En fyrst og
fremst er hans minnst sem manns-
ins, sem fyrstur fór Norðausturleið-
ina. Sú leið er nú fjölfarin af sovésk-
um ísbrjótum, sem flytja fólk og
varning milli hafna allar götur frá
Múrmansk austur að Beringshafi.
dþ.
18 VIKAN 2- tbl-