Vikan - 23.01.1975, Blaðsíða 16

Stella: ....vinnu-
dagurinn hér er
eins óskaplega
langur og fram
kom i myndinni frá
Grindavik og hann
eyðileggur löngun-
ina til að fræðast,
til að skoða og til að
sjá...
vinna 1 frystihúsi áriö 1946, var
meira en helmings munur á kaupi
karla og kvenna við sömu störf
þar. Nú á að heita, að sömu laun
séu greidd fyrir sömu vinnu, en
samt gætir alltaf tilhneigingar til
þess að hafa karlmenn einum
taxta ofar.
Berglind: Þarna er náttúrlega
fariö i kringum lögin, þvf að laga-
lega er ekki hægt að segja, að
misrétti sé i þjóðfélaginu, þvi að
jafn aðgangur er tryggður til
til þess að konur verði fullkomnir
jafnokar karlmanna á Islandi, úr
þvi að þær hafa sömu möguleika
til menntunar, sé að vinna bug á
vanmáttarkennd kvenna, þeirri
trú, að karlmaðurinn sé þeim eitt-
hvað fremri.
Trausti: En hafa konur jafn-
rétti til náms? Hvar á gift kona og
móðir, sem ætlar til dæmis að
stunda iðnnám, að koma barni
sinu fyrir?
Berglind: Hún á að hafa sama
aðgang að barnaheimilum eins og
karlmaður.
Agnes: Hér fá aðeins börn ein-
stæðra foreldra inni á barna-
heimilum. Barnaheimilin eru
meira að segja svo fá, að þau
rúma ekki einu sinni þann hóp.
Hvar eiga öll hin börnin að vera?
Og ekki bara börn fimm ára og
þaðan af yngri. Hugsið ykk'ur öll
börnin á aldrinum sex til tólf ára,
Jón: ..Það eru
áreiðanlega menn
af öllum stéttum og
hvarvetna af land-
inu við háskóla-
nám...
hjónin, enda vinnum við oftast
oæði til klukkan sjö á kvöldin, og
þá veitir ekkert af þvi, að við tök-
um bæði til hendinni, þegar heim
kemur, ef kvöldið á að endast til
þess að ljúka störfunum.
Trausti:Hvaö hefur þú að segja
okkur um meriningarneysluna i
sveitunum, Jón?
Jón: Hún er sjálfsagt einstak-
lingsbundin þar eins og annars
staðar, eni strjálbýlinu eru ýmis
vandkvæði á félagslegri þjónustu,
sem ekki þekkjast i þéttbýlinu og
stafar það m.a. af fjarlægð milli
fólks og mörgu fleiru, sem erfið-
leikum veldur. Til dæmis má
benda á, að simaþjónustunni er
mjög ábótavant, þvi að mörg
byggöarlög hafa ekki slma-
þjónustu, nema hluta úr sólar-
hringnum.
Freyr: ...Staða
konunnar raskað-
ist, þegar fram-
leiðsluhættir
breyttust og hún
verður að berjast
fyrir nýjum rétt-
indum I samræmi
við það...
Berglind: Mig langar til að
minnast frekar á menntun I dreif-
býli annars vegar og þéttbýli hins
vegar, vegna þess að ég þekki all-
vel til I sjávarþorpi úti á landi.
Þar eru meöaltekjur á hverja
fjölskyldu töluvert hærri en hér i
Reykjavik, en þar viröist almennt
ekki vera fyrir hendi skilningur á
gildi menntunar. í þessu þorpi
var nýlega settur á stofn fjórði
bekkur gagnfræðaskóla, en það er
samt langt frá þvf, að allir ung-
íingar ljúki þar gagnfræðaprófi.
Þetta held ég, að stafi fyrst og
fremst af þvl, að skilning á gildi
menntunar skortir, en hvorki af
þvl, aö fólk hafi ekki efni á skóla-
göngu né þaö hafi ekki hæfileika
til náms.
Agnes: Þú talar um skilning.
Þaö er erfitt að rifa sig upp úr
sinni félagslegu stööu.
Berglind: Kann rétt að vera, en
Jón minntist á, aö aöstöðumunur
dreifbýlisbúa og þéttbýlisbúa til
náms hefur minnkaö og með
sjónvarpi og öðrum slíkum fjöl-
miölum ætti aö vera auðvelt að
höföa til þessa fólks og benda þvi
á gildi menntunar.
Agnes: Þá verður sjónvarpið
náttúrlega að gera eitthvað, til
þess.
Berglind: Sérstaklega finnst
mér munur á hugsunarhætti
kvenna hér á þéttbýlissvæöinu og
kvenna úti á landi, ég tala nú ekki
um kvenna til sveita. (Jti á landi
viröast konur fyrst og fremst lita
á sitt hlutverk sem móður og hús-
móöur og stefna ekki að lang-
skólanámi, vegna þess aö þær
hyggjast ekki vinna utan heimilis,
nema I tvö til þrjú ár, þangaö til
þær eru giftar. Þetta kemur með-
al annars fram I skólasókn I hús-
mæöraskólum, þar sem yfirgnæf-
andi meirihluti nemenda er ugg-
laust af landsbyggðinni.
Jón: Húsmæðraskólarnir eru
nú margir illa sóttir.
Agnes: Aðstaða kvenna til
náms er bara svo miklu erfiðari
en karla eins og hefur sýnt sig,
þar sem svo miklu færri konur
hafa lengst af stundaö langskóla-
nám. Kannski hefur þetta færst
eitthvað I jafnræðisátt, en samt
er enn mjög áberandi, hve marg-
ar konur hætta námi, beinlínis
vegna þess að þær giftast og eign-
ast börn.
Berglind: Er það ekki aðallega
vegna þess, að ef hjón eru bæði i
námi, hættir hún frekar en hann,
ef annað þarf að vinna?
Agnes:Einmitt. Það er orðiö að
eins konar hefð, og þvi miður
finnst mörgum konum sjálfsagt,
að þær viki fyrir karlmönnum.
Þar meö er þó ekki öll sagan sögö,
þvl að ef hann fer að vinna svo aö
hún geti lokið sinu námi, geta þau
átt von á þvi, að hún fái að loknu
námi miklu lægri laun en hann
heföi hann lokiö sínu fyrst.
Jón: Ekki fyrir sömu vinnu.
Kennarar fá til dæmis sömu laun,
hvort þeir eru karlar eða konur.
Agnes: Þess vegna eru flestir
kennarar við barnaskóla konur.
Starfiö er illa launað. Karlmaður
getur ekki séö fyrir fjölskyldu af
kennaralaunum. Karlmenn eru
teknir fram yfir konur á vinnu-
markaðinum, svo aðþær verða að
láta sér nægja verr launuð störf.
Auglýsingar eftir fólki I vinnu eru
næg staöfesting á þessu.
Berglind: Já, þær eru ágætt
dæmi um kynskiptinguna: Stúlka
óskast til afgreiöslustarfa...
Agnes: .... og karlmaöur til
verslunarstjórastarfa.
Stella: Þegar ég byrjaöi aö
Agnes ....efnalltið
fólk á alls staðar
undir högg að
sækja, einnig hvað
snertir nám....
bcrglind: Til dæmis getur ekki
verið sérstaklega erfitt aö gerast
útgerðarmaður, þegar langmest-
ur hluti stofnkostnaðarins er lán-
aður.
náms og karl og kona eiga að fá
sömu laun fyrir sama starf.
Freyr: Þaö er tryggður eigna-
réttur á framleiðslutækjum og
þar með er tryggt misrétti I þjóö-
félaginu.
Berglind: Ég állt, að ekki sé'
ráðlegt aö draga þetta inn I um-
ræöurnar, því að ég tel okkur ekki
komast að neinni niðurstööu með
þvl að skipta islendingum I
annars vegar þá, sem eitthvað
eiga, og hins vegar þá, sem eru
eignalausir.
Freyr: Ekki þá, sem eiga eitt-
hvað! Það er um eignarétt á
framleiðslutækjunum að ræða.
Stella: Það verður nú erfitt að
komast aö niöurstööu, án þess að
minnast á peninga. Þetta snýst
fyrst og síðast um þá.
Berglind: Mig langar til aö
vfkja aftur aö kvenfrelsisbarátt-
unni. Ég tel, að eini möguleikinn
sem ganga sjálfala með lykil um
hálsinn. Þetta er ægilegt
ófremdarástand.
Berglind: Háskólastúdentar
hafa tryggt sér rúm fyrir
ákveðinn fjölda barna á barna
heimilum Sumargjafar og engu
máli skiptir, hvort faðirinn eða
móðirin eru I námi, þegar sótt er
um.
Trausti: Jú, jú, það eru forrétt-
indi háskólastúdenta.
Stella: Þaö er óneitanlega svo-
Htið til I þvl, sem einhver sagði
um þetta: Stúdentar þurfa aldrei
að flytja af lóðinni eftir að þeir
eru komnir I háskólann.
Berglind: En hafa karlmenn
yfirleitt bara nokkurn áhuga á þvi
að gera konum sínum kleift að
stunda nám, eða vinna úti, ef þess
er ekki fjárhagslega þörf fyrir
heimiliö?
Freyr: Ég geri ráð fyrir þvi, að
I hverju hamingjusömu hjóna-
bandi hafi maðurinn áhuga á þvi,
að konan hans sé ánægö. Er ekki
auk þess tómt mál að tala um,
hvort karlmaðurinn vill það eða
ekki?
Stella: Það á vitaskuld ekki aö
skipta neinu máli.
Berglind: Til þess að konur geti
farið út að vinna, þarf fleiri
barnaheimili. Það er hlutverk
borgar- og bæjaryfirvalda að sjá
um að reisa og reka barnaheimili,
og hér I Reykjavík er það
áreiöanlega skipaö karlmönnum
aö miklum meirihluta.
Freyr: Það er ekki karlmanria-
sjónarmiðið, sem ræður. Ef ég
má vitna I orð eins af fulltrúum
borgarstjórnarmeirihlutans, þá
eru þau á þann veg, aö ekki sé
eölilegt, að hið opinbera geri
barnaheimili ódýr, vegna þess að
það getur ruglað verömæta- og
veröskyn fólks. Fólk verður að
borga þaö fyrir vöruna, sem hún
kostar, eða vera án hennar ella.
16 VIKAN 4.TBL.
Stella: Auðvitað verða konur
frekar að vinna utan heimilis ef
þær eiga mörg börn, þvi að það er
bókstaflega ekki hægt að draga
fram lifið af eins manns kaupi.
ég get ekki skilið annað en það sé
fullkomið starf að ala upp eigin
börn, þegar þau eru orðin þetta
mörg.
Agnes: Þá komum við að öðru
atriði: Faðirinn þarf að hafa ansi
mikið kaup til þess að sjá öllum
þessum hóp farborða#og það ræð-
ur oft miklu um útivinnu kvenna,
að tekjur manna þeirra nægja
hreinlega ekki fyrir nauðþurftum.
Ég get ekki imyndað mér, að all-
ar útivinnandi konur vinni utan
Stella: ...Það verð-
ur nú erfitt að kom-
ast að niðurstöðu
án þess að minnast
á peninga. Þetta
snýst fyrst og sið-
ast um þá...
heimilis af áhuga einum saman.
Til þess að komast af verða þær
að fara út að vinna, oft érfiða
vinnu fyrir smánarkaup.
Stella: Auðvitað verða konur
frekar að vinna utan heimilis, ef
þær eiga mörg börn, þvi að það er
bókstaflega ekki hægt að draga
fram lifið með mörg börn af eins
manns kaupi.
Kreyr: Já, þær tara út til að
vinna fyrir salti I grautinn. Fólk
verður að vinna meðan það stend-
ur á fótunum — öðru visi kemst
það ekki af.
Trausti: Flest langskólagengið
fólk hefur það háar tekjur, að það
þarf ekki að leggja á sig nærri
eins mikla vinnu og þeir, sem
lægri liafa launin. Finnst ykkur
það eðlilegt?
Berglind: Nei, það finnst mér
alls ekki, þvi að námsmenn njóta
námsstyrkja og námslána með
svo góðum kjörum, að þau má
næstum kalla gjöf. Ég get ekki
tekið undir þann málflutning há-
skólamanna, að þeim beri miklu
hærri laun en iðnaðarmönnum og
verkamönnum, vegna þess að
þeir séu svo lengi að vinna upp
launin, sem þessar stéttir hafa
haft á meðan þeir voru við nám.
Jón: Þeir virðast ekki meta
gildi námsins fyrir þá sjálfa.
Stella: Háskólastúdentar njóta
lika fleiri frlðinda en lánanna. Til
dæmis skattfriðinda.
Trausti: Lítur verkafólk náms-
menn hornauga fyrir þessar sak-
ir?
Berglind: ...Ég á
bágt með að trúa
þvi, að verkamenn
finni samkennd
með stúdentum i
kjarabaráttu
þeirra...
ef markaðskerfi liins frjálsa
markaðar á að standast. Þessi er
staðreyndin, ekki að hér ráði
karlmenn og skepnur. Það er út i
bláinn að lita á pólitiskar aðgerðir
manna og rekstur barna-
heimila flokkast vitaskuld undir
pólitiskar aðgerðir — eftir þvi,
hvort þeir eru góðmenni eða ill-
menni Efnahagsleg sjónarmið
liggja alltaf til grundvallar póli-
tlskum aðgerðum. Borgar-
stjórnarmeirihlutinn i Reykjavík
telur ekki eðlilegt, að hið opinbera
beri kostnað af rekstri barna-
heimila, heldur þeir, sem þurfa á
þeim að halda, verkamenn, ein-
stæðir foreldrar og námsmenn.
Stella : Eigi að síður er þetta nú
karlmannaþjóðfélag og hefur
alltaf verið og það kemur meðal
annars fram i fóstureyðingalög-
gjöfinni.
Jón: Þið teljið ákaflega mikil-
vægt, að konum sé gert klejft að
vinna utan heimilis. En þið teljið
þó ekki starfið, sem unnið er á
heimilunpm, litils virði? Er það
ekki ábyrgðarmesta starfið i
þjóðfélaginu að ala upp komandi
kynslóð?
Berglind: Ég trúi því ekki, að
faðir vilji missa af þvi að ala upp
barnið sitt.
Agnes: Hvaða vit er i þvi, að i
hverri blokk sé ef til vill ein kona
með eitt barn á hverri hæð? Það
er ekki fullt starf að ala upp barn,
og heimilisstörf eru ekki það erfið
nú, að þau geti talist dagsverk
fullfriskrar konu.
Jón: Mér finnst eigi að síður, að
Berglind : Égtrúi þvl ekki, að lað-
ir vilji missa af því að ala upp
barnið sitt.
ekki megi gera of litið úr gildi
þessa starfs.
Freyr: Það er ekki verið að
gera litið úr starfinu, heldur kon-
unni með þvi að binda hana við
verk, sem fullnægja alls ekki
starfsþreki hennar. Fyrir fimm-
tiu árum varð annar aðilinn á
heimilinu að vera heima, þvi að
heimilisstarfið var meira en eins
manns verk. Framleiðsluhættirn-
ir hafa breyst og heimilisstörfin
eru ekki lengur eins yfirgripsmik-
il. Viðhöfum erft gamalt skipulag
og konur verða að sprengja af sér
þetta helsi bændaþjóðfélagsins og
koma fram sem jafnréttisaðili á
nýjum og breyttum vinnumark-
aði.
Stella :Svo lætur alls ekki öllum
konum að vera heima. Margar
konur hafa ekki minnsta áhuga á
heimilisstörfum, og þá ættu þau
alveg eins að geta dæmst á karl-
manninn.
Agnes: Almenningsálitið verð-
ur að breytast. Ef það væri annað,
gætu karlmenn alveg eins verið
heima hluta úr degi og gert heim-
ilisverkin.
Berglind:Ég held, að fækkun
barnsfæðinga hljóti að skipta
miklu máli hvað allt þetta mál
snertir. Það er afskaplega sterkt
vopn hjá konunni, hve auðvelt er
að takmarka barnsfæðingar I
dag. Ef kona á fimm börn eða
fleiri nú á timum, hlýtur hún að
ætla sér að stunda heimilis- og
uppeldisstörf einvörðungu, þvi að
Stella: Kannski þykir okkur
stundum nóg um lánakröfur
þeirra, en fæst okkar lita náms-
menn beint hornauga. Það er svo
margt verkafólk, sem á sína I
skólum og vill gera allt til þess að
koma þeim i stéttirnar, sem eru
betur settar I þjóðfélaginu.
Trausti: Vill það þá frekar
koma börnunum sinum I betur
settar stéttir en eyða stéttamun-
inum?
Stella: Þvi vil ég ekki halda
fram, en þjóðskipulagið er þann-
ig, að fólk verður að reyna að
klóra I bakkann.
Freyr: Mér dettur i hug póli-
tlskt framlag iðnnema i 1. mai-
göngunni siðustu, þegar þeir
stilltu hugmynd sinni um þjóðfé-
lagshópa upp á vagn, sem þeir
drógu i göngunni. Þeir settu
menntamenn með pipuhatta I
efsta sætið og sjálfa sig i neðsta
sætið. Þessa stéttaskilgreiningu á
ég erfitt með að viðurkenna sem
rétta.
Jón: Háskólamenntaður maður
telur sig eiga rétt á miklu hærri
launum en iðnnemi. Að þvi leyti
er þetta rétt röðun.
Freyr: Háskólamenntað fólk
hefur fyrst og fremst notað að-
stöðu sina til þess að vinna fyrir
lifibrauðj sinu á skikkanlegum
vinnutlma, á meðan verkafólk
verður að þræla heilu og hálfu sól-
arhringana til þess að komast
sæmiiega af. Þessar andstæður
hafa svo verið notaðar til þess að
reyna að slá ryki i augun á verka-
fólki. Þvi hefur verið barið inn i
Jón: ...Vitanlega
þurfum við að
reyna að jafna að-
stöðuna, en ég held
það verði ekki gert
með þvi að etja
stétt gegn stétt...
höfuðið á verkafólki með ótrúlega
góðum árangri, að þarna séu
meginandstæðurnar i þjóðfélag-
inu. Verkamenn og eigendur
fýrirtækja verði að snúa bökum
saman I baráttunni gegn mennta-
mannaskrilnum. Þessar andstæð-
ur hafa verið búnar til til þess að
fela hinar raunverulegu andstæð-
ur...
Stella: ...sem eru verkafólkið
og braskararnir, útgerðarmenn-
irnir, sem engan skatt borga, og
þar fram eftir götunum. Sumir
útgerðarmenn reka meira að
segja taprekstur á kostnað hins
opinbera.
Freyr: Eigendur fyrirtækjanna
eru hinir raunverulegu andstæð-
ingar verkamanna, ekki mennta-
menn.
Jón: Telur þú, að um leið og
sjómaðurinn eignast hlut I bátn-
um sinum og verslunarmaðurinn
fer að afgreiða eigin vöru, sé liann
orðinn arðræningi?
Freyr: Hafi hann fólk I þjónustu
sinni og hagnist á vinnu þess, þá
er hann aröræningi.
4.TBL. VIKAN 17