Vikan - 13.02.1975, Blaðsíða 31

Greinar um stjörnufræöi. VII
Menn hafa uppgötvaö fleira um
eöli alheimsins á siöustu sextiu
árum en þeir geröu i allri sögu
sinni áöur. Þess vegna er aug-
ljóst, aö margt er litt kannaö og
sennilega enn fleira óþekkt. Viö
vitum ekki, hvaö biöur næstu
kynslóöar að uppgötva.
1 þessum greinum veröur ekki
fjallaö um margt af þvi, sem
menn sjá eöa gera ráö fyrir, aö til
sé úti i geimnum. Ekki veröur
fjallaö um dvergnóvur, keöju-
súpernóvur, bláa eö'a rauða ofur-
risa, rauöa dverga, ýmsar geröir
sveiflustjarna, eða hvernig sólum
er raöáö i svonefnda meginröö.
Hér verður aöeins drepiö á fátt
eitt.
Eitt einkenni visindanna og
mannlegrar hugsunar er nefni-
lega, aö ávallt vakna nýjar
spurningar og ný viöfangsefni,
þegar einhverjum er svaraö. Leit
Birgir Bjarnason tók saman.
mannsins aö skilningi er ekki aö-
eins margbreytileg, heldur einnig
óendanleg. Og gliman viö þaö,
sem veröur ekki fangaö, hlýtur aö
breyta vitund mannsins. Vitund,
sem stendur frammi fyrir lifandi
spurningu, er ekki eins og sú, sem
heldur sig vita, eöa eins og sú,
sem spyr ekki.
Og spurningin um lif annars
staöar en á jöröunni er ein þeirra,
sem margir vildu fá svar viö.
Menn giska á, aö i alheiminum
séu 100 milljarðar stjörnuhvela
meö milljöröum sólna hver. Og
vel getur veriö, aö hvelfingarnar
séu mun fleiri.
Sumum mönnum hefur dottiö i
hug, aö þessi venjúlega sól okkar
sé svo sérstæö, aö hún ein fóstri
þróaö lif i alheiminum. Það eru
litil takmörk fyrir þvi, hvaö viö
teljum okkur mikilvæg.
Nokkrar næstu sólir viö okkar
haggast örlitið. Þetta er ekki
skýrt á annan hátt en þann, aö
Geimþoka i Bogmanninum. Orv-
arnar benda á liklega staöi, þar
sem sólir eru I sköpun. Veröur
þar til vitsmunaiif, er afkomend-
ur jaröar hafa dáiö út i fjarlægri
framtfö?
umhverfis þær gangi plánetur,
sem hafi áhrif á þær meö aö-
dráttarafli sínu. Meira aö segja
er hægt aö reikna út sameiginleg-
an massa þeirra. En þar sem plá-
neturnar sjást ekki, vitum viö
ekkert, hvaö margar snúast um-
hverfis hverja sól, eöa hvort lif-
vænlegt sé á þeim.
En nú er sú skoöun vaxandi
meöal visindamanna, aö flestar
sólir muni hafa plánetur, sem
hafi myndast um leiö og sólirnar
sjálfar. Og þar sem vatn getur
veriö fljótandi og lofttegundir I
andrúmslofti, telja margir
stjörnufræöingar liklegt, aö lif
hafi þróast umhverfis nokkrar
milljónir stjarna innan Vetrar-
brautarinnar. Þeir halda, aö rúm
sé fyrir eitt lifkerfi i hverjum 1500
rúmljósárum.
Bendir eitthvaö til lifs utan
jaröar?
Nýlega hefur sannast, aö flókn-
ar lifrænar sameindir hafa borist
til jarðar meö einni tegund loft-
steina. En flestar þeirra reyndust
ekki á allan hátt eins og sams kon
ar sameindir hér, þannig aö ekki
var hægt aö fullyröa, hvort þær
heföu veriö úr lifveru. Ennfremur
vitum viö ekki um uppruna loft-
steina. En rannsóknir á loftstein-
um styöja tilraunir á rannsóknar-
stofum um aö lifið sé eölilegt
fyrirbæri i náttúrunni, jafnvel ó-
hjákvæmilegt.
Eitt enn styður þaö, aö lifiö sé
eins og innbyggt i alheiminn. í
geimnum milli sólna er alls staö-
ar geimryk, og sums staöar er
þetta ryk þéttara en annars staö-
ar. Þar geta veriö og eru sólir i
sköpun, jafnvel sólkerfi. 1 þessu
ryki hafa fundist, með litrófsat-
hugun (nánar siöar), sameindir,
sem eru uppistaöan i lifrænum
vef. 1968 fannst vatnssameind og
amoniakssameind, 1969 fannst
fjögurra atóma sameind, ’70
fimm og sex atóma sameind, ’71
sjö atóma. Nú eru yfir tuttugu
mismunandi sameindir fundnar.
Sameindir, sem geta siöar oröiö
byggingarefni lifvera, eru þvi
þegar fyrir hendi, áður en hugs-
anlegt sólkerfi veröur til. Og þótt
sólin, sem myndast úr skýinu,
brjóti niöúr þessar sameindir i
nágrenni sinu er ekkert þvi til
fyrirstöðu, aö lif þróist á plánetu,
sem kann aö myndast, og er I
hæfilegri fjarlægö. A plánetu eins
og okkar er einfaldlega ekki hægt
aö hindra þaö aö lif þróist. Marg-
ar sólir i nágrenni okkar „lifa”
100 þúsund milljón árum lengur
en sól okkar, ef plánetur hafa
myndast umhverfis þær hafa þær
nægan tima til aö fæöa af sér há-
þróaö vitsmunalif. Munu afkom-
endur manna einhvern tima i
framtiöinni, ef menn eiga ein-
hverja framtiö, kynnast háþróuö-
um vitundarverum þar?
7. TBL. VIKAN 31