Vikan - 23.10.1975, Blaðsíða 26

ég held gagnrýnin sé best komin
án þeirra.
- Oft sér maður á prenti, að
fólk er að hnýta í gagnrýnendur
og segir sem svo: Ég hef minn
smekk, og ég læt engan segja
mér, hvað ég á að lesa og hvað
ekki. Þarna er á ferðinni ákaf-
lega mikill og mjög algengur
misskilningur. Fólk heldur
nefnilega, að það hafi verið svo
frjálst, þegar það var að móta
þennan smekk sinn og áttar sig
ekki á, að í raun og veru voru
það ótal þsettir, sem bjuggu
hann til fyrir það - heimilin,
sem það ólst upp á, ísl^nsku-
kennarinn þess, bókakosturinn,
sem það náði til og svo framveg-
is. Gagnrýnendur hafa líka haft
sitt að segja, einhver ákveðin
félagsleg eða pólitísk tilviljun,
sem réði því, að fólk las þetta
blað eða tímarit' en ekki hitt.
Ef menn gera sér grein fyrir því,
að smekkur þeirra er ekki eitt-
hvað, sem þeir hafa tekið sig til
og skapað sjálfir af eigin ramm-
leik, eiga þeir auðveldara með
að gera sér grein fyrir því til
hvers þeir geta ætlast af gagn-
rýnanda.
- Það er eðlilegt, að lesendur
hvers blaðs ætiist til þess af blaði
sínu, að í því sé fjallað um allt,
sem einhverju máli skiptir.
Höfuðverkur gagnrýnandans
verður þá sá, að hann getur tæp-
ast haft áhuga á öllum þeim
bókum, sem út koma. Bækur
eru svo misjafnar sem tilefni til
áð skrifa um - og fer alls ekki
eftir því, hver gæði þeirra eru.
Það getur verið feiknalega gam-
an að skrifa um reyfara og reyna
til'dæmis að gera sér grein fyrir
því, hver er sérstaða hins íslenska
reyfara. Einkenni reyfarans er
yfirleitt það alls staðar í heimin-
um, að hánn er yfirfullur af æsi-
legur atburðum, en á Islandi er
hægt að skrifa vinsæla reyfara,
þar sem eiginlega ekkert gerist.
Það er líka gaman að velta því
fyrir sér, hvers vegna erótxk í
íslenskum bókmenntum er l.s.g.
(lof sé guði) öðru vísi en annars
staðar tíðkast. Klámbylgjan er
að vísu til staðar hér í nokkrum
mánaðarritum, en hvers vegna
skrifa íslenskir höfundar ekki
„djarfar” bækur undir nafni?
öendanlega margt slíkt getur
verið skemmtilegt viðfangsefni,
og fólk. veltir þessum - hlutum
meira fyrir sér en áður var.
Þegar ég var í menntaskóla, var
iðkuð firnaleg persónudýrkun I
menningarlífi rétt eins og póli-
tík. Nokkur stór nöfn hér heima
skiptu máli, og svo eltust menn
við fáeipar stórstjörnur annars
staðar. Nú er algengara, að fólki
frjálslynd - sig til og reyna að
komast að því, hvað olli þessum
efnahagsörðugleikum í raun og
veru. Bandaríkjamenn vildu
vinstri stjórn í Chile feiga, og við
athugun kemur fljótt á daginn,
að stjórn Allende fékk enga
fyrirgreiðslu hjá alþjóðabankan-
um og alþjóðagjaldeyrissjóðn-
um, en bandaríkjamenn hafa
tögl og hagldir í þeim stofnun-
um báðum. Tiltölulega fáir að-
ilar geta ráðið verði á kopar.
Chile er helsta koparframleiðslu-
land heimsins, og þegar stjórn
Allende tekur við þar, lækkar
koparverðið þvert ofan í alla
skynsemi, þegar verð á hráefn-
um fer hækkandi í heiminum.
Eftir valdatöku herforingjanna
hækkar hins vegar koparverðið
snarlega. í Chile fékk aðeins
ein stofnun bandaríska aðstoð í
tíð Allendestjórnarinnar - semsé
herinn - sá sami her og hrifsaði
völdin úr höndum Allende.
Chile er langt fjallaland, þar
sem lítið er um járnbrautir. Eig-
endur vöruflutningabifreiða
gegna því ákaflega miklu hlut-
verki í atvinnullfi landsins og
hafa það í huga, að í hverju til-
viki vantar svo og -svo mik-ið í
hana. Einkum geta fréttastofur
verið varhugaverðar á viðkvæm-
um stundum.
- Áður en herinn í Chile gerði
uppreisn á sínum tíma og steypti
Allende, bárust okkur stöðugt
fréttir þess efnis, að allt væri í
megnasta ólestri I landinu, verð-
bólgan væri óskapleg, allt logaði
í verkföllum og vöruþurrð væri
mikil, enda var tónninn I mörgu
því, sem barst frá fréttastofum,
þegar uppreisnin var gerð, á þá
leið, að Allende og menn hans
í alþýðufylkingunni hefðu ekki
átt betra skilið. Þegar menn
fara seinna að tína saman efni
í yfirlitsgreinar um atburðina í
Chile, kemur á daginn, að í
þessar fréttir vantaði mjög mikið
af þýðingarmiklum upplýsing-
um. Á sinum tima mátti einna
helst skilja það af fréttum, að
efnahagsörðugleikarnir stöfuðu
af því, að vinstri sinnar - sósíal-
istar, vinstri kratar og kommún-
istar - gætu aldrei stjórnað efna-
hagsmálum. Síðar taka einstakir
blaðamenn - við vinstri blöð og
Árni og Olga dóttir hans.
finnist allavega framleiðsla verð-
ugt rannsóknarefni - ekki ein-
ungis góður skáldskapur, heldur
einnig lélegur skáldskapur og
kannski leirburður sérstaklega.
Að mínu viti er þetta rétt við-
*horf, því að sé til dæmis verið
að fjalla um Halldór Laxness,
verður um leið að hafa í huga,
hvað þjóðin er að lesa um leið og
verk hans. Menn verða að átta
sig á hvað í þvl felst, að á útláns-
skrám bókasafna er Guðrún frá
Lundi ætíð efst, síðan Halldór
Laxness og svo Ármann Kr.
Einarsson.
- Auk gagnrýninnar hefur þú
skrifaÖ töluvert um erlend mál-
efni og þá í formi eins konar
fréttaskýringa. Telur þú, að
okkur sé óheett að treysta þeim
erlendum fréttum, sem við fá-
um t fjölmiðlum hér?
- Þessari spurningu er ekki
auðsvarað. Sjálfsagt eru fréttir
af stjórnarkreppu í Danmörk,
svo dæmi sé tekið, nokkuð áreið-
anlegar, og I flestum tilfellum er
kannski óhætt að treysta frétt-
inni sjálfri, en ætíð verður að
26 VIKAN 43. TBL.