Vikan - 31.03.1977, Side 47

anda
og þrátt fyrir stranga kenningu rétttrúnaöarins
meö eilífan bruna í Helvíti aö fyrirheiti, þótti
mörgum svo, að betra væri að létta sér örlttiö
eymdina í jarðlffinu, þótt með brellum væri, úr
því að neðri vistin væri þeim búin hvort sem
var. Ekki var loku fyrir það skotiö, að með
iðrun og heitum bænum fyrir dánardægur
mætti milda hinn reiða Guö, svo að hreins-
unareldurinn væri látinn duga.
Á 17. öld var fariö að draga mjög úr trúnni á
tröll, enda flest oröin að steini fyrir aðgæslu-
leysi og fávisku. Þeim mun meira líf var (
huldufólki og draugum. Þótt huldufókstrú sé
að mestu liðin undir lok, er ekki örgrannt, að
eitthvert líf leynist með afturgöngum ennþá,
sem að vísu koma nú óllkt kurteislegar fram en
áður fyrr, enda hættar að drepa menn og
fénað og brjála fólk.
Fáfræðin og helvítiskenningin sáu galdra-
trúnni fyrir andlegu fóðri, og þótt undarlegt
megi viröast voru læröir menn í stöku tilfellum
ekki eftirbátar almúgans í bábiljum, og má
sem dæmi nefna jafn vísan mann og séra Björn
í Sauðlauksdal, sem var frumkvöðull í
ræktunarmálum og málvísindum. Þannig var
og um fleiri merkismenn. E.t.v. hafa
sýslumenn í vissum tilfellum dæmt menn á
bálið gegn betri vitund af ótta við kirkjuvaldið
og almenningsálitið, þótt ósannað sé. En því
verður ekki neitað, að svo var farið sumum
hinna ólánssömu galdramanna, sem kæröir
voru, að þeirtrúðu sjálfir á galdramátt sinn, og
aðrir, sem beittirvoru hótunum og pyntingum,
játuð á sig hin svívirðilegustu óhæfuverk, sem
áttu sér enga stoð í veruleika.
Menn fóru með galdur í ýmsum tilgangi, svo
sem til að hrekkja náunga sinn með því að
koma fyrir gripum og fénaði eða valda heimilis-
fóJki heilsutjóni o.s.frv. Þetta voru mestu
skaðræðis galdramenn. Meinlausari voru þeir,
sem reyndu með kukli að komast yfir stúlku,
þótt árangur reyndist ekki ávallt eftir erfiði.
Svo voru einnig til þeir, sem reyndu galdur sér
til ábata. Þannig mætti lengi telja upp hin ýmsu
afbrigði, þó að ekki verði gert hér.
Galdrabrennur fóru sem ægilegur faraldur
um hinn kristna heim, og fóru íslendingar ekki
með öllu varhluta af þeirri plágu. Eigi voru færri
en 23 menn brenndir, þar af ein kona, en sumir
segja 25 manns, þar af líklega 17 að vestan, en
enginn úr austfirðingafjórðungi.
Arnfirðingar og hornstrendingar þóttu
mestir kunnáttumenn á galdur af öllum
landslýð. Er ekki ólíklegt, að einangrun og
tröllskapur landslagsins hafi orðið til að beina
hugum fólks öðru fremur að dularöflum
annarra sviða, þótt ekkert verði um það sagt
með vissu.
Fjölmargar sagnir eru um uppvakningu
drauga, og sendingar voru t förum landshorna
milli og ekki alltaf í góðum tilgangi. Þó kom
það fyrir, að þeir sem best kunnu lag á slíkum
piltum gætu vikið þeim fyrir sig sér til
hagræöis, t.d. látið þá sækja tóbak er þraut,
eða stugga við fé úr túni, svo eitthvað sé
nefnt. En oft fór svo, þegar sendingar voru t
ferðalögum í illum tilgangi, að kunnáttumenn
voru til viðtöku og komu þeim fyrir, eða
mögnuðu þær jafnvel á sendandann meö
hinum verstu afleiðingum. Var ekki að sökum
að spyrja, þegar tveir slyngir galdramenn
áttust við.
Píslarsaga séra Jóns Magnússonar á Eyri er
alkunn og verður ekki rakin hér. Þar kemur
mjög greinilega fram galdraóttinn og öll sú
ímyndun, sem af honum spratt. Einnig mætti
minna á hrakfarir Galdra-Lofts, er hann náði
ekki Rauðskinnu Gottskálks biskups grimma
vegna mistaka féiaga stns, sem hringdi
klukkum Hóladómkirkju of snemma fyrir
hræðslu sakir, enda særirygarnar orönar svo
magnaðar, að ekki var lengur til að standast.
Gráskinnur munu hafa verið til á báðum
biskupsstólunum, en glatast á 17. öld, eða
veriö eyðilagðar af ásettu ráði. Styður að þvt
sú sögn, er Brynjólfur biskup Sveinsson náði.
13. TBL. VIKAN47