Vikan - 31.03.1977, Page 48

að tilvísan Odds Eyjólfésonar skólaráðsmanns,
bókarkveri af skólapiltum í Skálholti, hvar í
voru 237 galdrastafir og tákn. Hann vildi ekki,
að hátt færi, trúlega af ótta við illan orðróm
eða jafnvel brennur. Ekki verður hér spáð um
afleiðingarnar. Talið er víst, að kveri þessu hafi
verið brennt. Ólíklegt er, að svo gáfaður og
gætinn maður, hámenntaður sem Brynjólfur
biskup var, hafi trúað á galdra eða önnur þau
máttarvöld, sem samrýmdust ekki skynsarr.-
legri kenningu.
En hvað sem kennt var af stólnum var forn-
eskjan röm og fór ekki ætíð í manngreinarálit.
Trúin á anda og völvur er víst eldri en sagnir ná
til. Sjálfur Sál konungur féll í þá freistni að leita
til konu í Endór, sem hafði þjónustuanda, þrátt
fyrir að hann ,,hafði gjört alla þá menn
landræka, er höfðu þjónustuanda svo og alla
spásagnamenn." (1. Samúelsbók, 28.)
Gerð galdrastafa er sú iðja, sem mikið var
stunduð, og höfðu táknin margvíslega
merkingu og eiginleika. Heimildum ber þó ekki
saman um gerð þeirra og notkun, sem ekki er
von, þegar litið er til alls þess fjölda, sem í
gangi var. Líklegt er, að myndir þær hinar
fyrstu hafi sprottið upp úr rúnum og táknletri,
en þróast svo sem nokkurs konar alþýðulist
fyrr á öldum og með vaxandi galdratrú orðið æ
fyrirferðarmeir. Mikil vandkvæði gátu orðið á
með útvegun hinna réttu efna í staf. Auðvitað
voru stafirnir eftir því kröftugri, sem efnin til
þeirra voru torfengnari. Get ég ekki látið hjá
líða að vitna til einnar ;perlu íslenskra
bókmennta, það er þegar Jón Þeófílusson
sagði nafna sínum Hreggviðssyni, hvernig búa
ætti til vindgapa, er þeir voru samvista í
þrælakistunni á Bessastöðum. Formúlan er á
þess leið: „Vindgapi er letraður með hrafns-
galli á mórautt hundtíkarskinn holdrosamegin
og borið síðan ofaní blóð úr'svörtum fressketti,
sem óspjölluð mey hefur skorið á háls við fullu
tungli." (H.K.L., íslandsklukkan). Ekki verða
raktar hér orðræður þeirra nafna frekar, enda
hverjum og einum aðgengilegar, sem vill.
Draugatrú er jafnháð göldrum og þeir henni.
T.d. voru menn ófúsir að vaka yfir líkum
galdramanna, enda urðu afturgöngur þeirra
rammari, sem þeir höfðu kunnað meira fyrir sér
í lifanda lífi. Þó er eins og þjóðsagan hyllist til
að láta lífsmáttinn sigra myrkraöflin, og skal
hér tilfærð ein slík:
,,SKEMMTILEGT ER MYRKRIÐ"
í fyrndinni og allt til vorra daga var það
landssiður að vaka yfir líkum, og var það oftast
gjört við Ijós, ef nótt var eigi albjört. Einu sinni
dó galdramaöur nokkur, forn í skapi og illur
viðureignar; vil'du fáir verða til að vaka yfir liki
hans. Þó fékkst maður til þess, sem var
hraustmenni mikið og fullhugi að því skapi.
Fórst honum vel að vaka. Nóttina áður en átti
að kistuleggja, slokknaði Ijósið litlu fyrr en
dagur rann. Reis þá líkið upp og mælti:
„Skemmtilegt er myrkrið." Vökumaður svarar:
,,Þess nýtur þú ekki." Kvað hann þá stöku
þessa:
„Alskínamdi er nú fold,
út er runnin gríma.
Það var kerti, en þú ert mold,
og þegiðu einhvern tíma."
Síðan hljóp hann á líkið og braut það á bak
48VIKAN 13. TBL.
aftur. Var það síðan kyrrt það sem eftir var
nætur." (J.Á. Þjóðs.)
Þannig fléttast saman galdramannasögur og
draugasögur.
Þótt draugar væru oftast uppvakningar eða
afturgöngur látins fólks, tíðkuðust þó á
Austurlandi svokallaðir meðaladraugar, og er
m.a. til skilmerkileg ævisaga eins slíks, ,,Eyja-
selsmóra", eftir Halldór Pétursson, og vísast til
hennar þeim, sem vita vilja skil þeirrar
tegundar. Þar voru vísindin komin til
sögunnar.
Meining þessarar greinar er að gera nokkur
skil íslenskum galdrastöfum og meðferð þeirra,
þar eð almenningur á ekki svo greiðan aðgang
að þeim upplýsingum sem skyldi. Lúmskan
grun hef ég um, að ýmsir hefðu gaman af að
skoða þá og lesa, þótt ekki sé þar með farið að
mæla svartagaldri bót. Verður þó að fara fljótt
yfir sögu, því að táknin eru svo mörg, að engin
leið er að gera þeim skil í stuttu máli.
I. Táknið heitir „Galdrahöll". Galdrahöll
þessa notaði gamalt fólk við kukl sitt og dró
hana upp á húð holdrosamegin." Rúnirnar