Vikan - 08.02.1979, Blaðsíða 42

Hefur sjónvarp
skað/eg áhrífá
böm?
Það eru ekki nema rétt um 10 ár síðan sjónvarpið hóf innreið sína á næstum
öll heimili á íslandi. Sjónvarpið er sennilega það tómstundagaman, sem flest
börn eiga sameiginlegt, og það er sá fjölmiðill, sem hefur mest áhrif á börn. í
dag er hægt að segja að sjónvarpið sé hluti af daglegu umhverfi barnsins, sá
hluti sem er svo til óháður því í hvaða þjóðfélagsstétt börn eru og hvort þau
búa við góð eða slæm uppvaxtarskilyrði. Þegar búið er að kaupa sjónvarpið
kostar það nefnilega ekkert nema afnotagjaldið. Sjónvarpið getur hins vegar
aukið á mismun á milli barna, þ.e.a.s. þeirra barna sem búa við góð uppvaxtar-
skilyrði og hinna sem hafa verri kjör. Góð uppvaxtarskilyrði er m.a. það að
hafa tíma fyrir börnin, tala við þau um það sem þau sjá og heyra og taka þátt í
reynslu þeirra. Þetta er algengara hjá foreldrum sem búa við efnahagslegt og
félagslegt öryggi en hjá þeim sem ekki njóta slíks. Börn sem búa við þau
skilyrði að foreldrar hafa aldrei tíma, eru þreyttir og óupplagðir, hafa fengið
ágætis barnapíu þar sem sjónvarpið er. Enda eru einu samverustundirnar sem
margar fjölskyldur eiga fyrir framan sjónvarpið.
Hvaða áhrif hefur sjónvarpið á börn? Hvernig verða þau börn sem horfa á
sjónvarp 3-6 tíma að meðaltali á dag? Er það ekki hættulegt fyrir börn að horfa
mikið á sjónvarp? Hvernig verður sjónvarpskynslóðin eftir 10-20 ár?
Börn vilja fá meira af tíma hinna
fujlorflnu
í sambandi við ráðstefnu um barna-
menningu sem var haldin í Noregi haustið
1975 fengu menn þá hugmynd að barnið
sjálft skyldi taka þátt í ráðstefnunni. En
menn höfðu enga trú á þvi að það myndi
þýða neitt að bjóða nokkrum börnum sem
ættu að sitja þarna og segja hinum
fullorðnu eitthvað um hagi sína. Og það
var vitað að þau börn sem hugsanlega
myndu láta skoðanir sínar í ljós gætu ekki
orðið fulltrúar barna almennt. í staðinn
fyrir að bjóða börnum á ráðstefnuna voru
sendir út spurningalistar til 7-800 norskra
barna. Börnin voru m.a. spurð að því hvort
þeim þætti gaman að lesa, hvaða bækur
þau læsu, hvort þau læsu teikni-
myndasögur, hvort þau hlustuðu á útvarp
og sjónvarp, spiluðu plötur, hverju þau
hefðu gaman af og hvað væri leiðinlegt,
hvað þau vildu heyra meira um í sjónvarp-
inu, hvaða myndir og leikrit þau sæju,
hvað þau léku sér og að endingu hvað þau
vildu að fullorðnir gerðu fyrir þau, hvernig
fullorðnir ættu að vera og hvernig þau
vildu að þeirra eigin börn hefðu það í
framtíðinni.
Mönnum fannst rannsóknin sýna
ákaflega eftirtektarverðan hlut og höfðu
ekki búist við honum. Langmestur hluti
barnanna vildi fá meira af TÍMA hinna
fullorðnu. Þeir eiga að hlusta á okkur,
sögðu mörg börn. Þeir eiga að vera með
okkur, fara út að ganga með okkur, leika
við okkur, hafa TÍMA — TlMA —
TÍMA.
Það sem þessi börn gátu gefið hinum
fullorðnu var frásögn af heimilum þar sem
fullorðnir hafa ekki tíma fyrir börn. í
rannsókninni kom tiltölulega sjaldan fram
bein gagnrýni á fullorðið fólk — hluti
barnanna sagði að vísu að þau vildu óska
þess að fullorðnir væru ekki alltaf svona
skapvondir og pirraðir og að þeir ættu ekki
að lemja börn svona mikið. En helst af öllu
óskuðu börnin eftir því að ástandið væri
þannig að fullorðið fólk hefði meiri tíma.
Börn nota mikið af sínum tíma til
að horfa á sjónvarp
Langflestar rannsóknir sem hafa verið
gerðar um sjónvarp eru bandarískar. Flest
bandarisk börn horfa á sjónvarp 4-7
klukkutíma á dag, að meðaltali 6 tíma. Ef
gert er ráð fyrir að bandarísk börn gangi í
skóla 6 tíma, noti einn tíma til að komast í
og úr skóla, sofi 8-9 tíma, þá nota þau
næstum allan þann tíma sem eftir er til að
horfa á sjónvarp. Þau tengsl sem þessi börn
hafa við foreldra sína og félaga verða því
næstum að engu og sjónvarpið verður aðal-
tengiliður þeirra við umheiminn. Það er
augljóst að þegar ástandið er þannig, þá
hefur sjónvarpið geysimikil áhrif á líf og
afstöðu barna.
Bandariskt sjónvarp sýnir mjög mikið af
myndum sem fjalla um ofbeldi, meira en
yfirleitt tíðkast á Norðurlöndum. Það er
vitað að árásargirni barna vex þegar þau
horfa mikið á ofbeldi og það er þess vegna
hægt að ímynda sér hvernig árásargirni
eykst þegar horft er á sjónvarp allt upp í sjö
tíma á dag.
Á íslandi geta börn ekki ennþá horft á
sjónvarp í 6-7 tíma á hverjum degi. En það
er engin ástæða til að ætla að þau gerðu
það ekki ef möguleikinn væri fyrir hendi,
m.a. af þvi að hér er lítið úrval af
tómstundagamni fyrir börn og flestir
íslenskir foreldrar hafa lítinn tíma fyrir
börn sökum mikillar vinnu og húsnæðis-
kaupa.
Eins og kunnugt er, er dagskrá
sjónvarpsins aðallega fyrir fullorðið fólk og
það sem börnum er boðið upp á höfðar oft
á tíðum ekki sérstaklega til þeirra. Litlu
börnin milli 2ja og 4ra ára verða þó einna
mest útundan. Börn horfa því mjög mikið
eða aðallega á efni sem er ætlað fullorðnum
og því er ekki að neita að það efni fjallar þó
nokkuð um ofbeldi.
Er hættulegt fyrir börn að horfa
á sjónvarp?
Þessa spurningu hefur danski sálfræðing-
urinn Annelise Bom fengist mikið við. Hún
hefur rannsakað og skrifað mikið um áhrif
fjölmiðla á börn. Hér á eftir verður lauslega
komið inn á nokkur atriði úr athugunum
hennar. Annelise segir að það sé mikið
talað um skaðleg áhrif sjónvarps vegna þess
ofbeldis sem þar er sýnt. ÞAÐ ER EKKI
ÞAÐ SEM BÖRNIN SJÁ í SJÓNVARP-
IN SEM SKAÐAR ÞAU, HELDUR SÁ
TÍMI SEM ÞAU NOTA TIL ÞESS AÐ
42 Vikan 6. tbl.