Vikan - 22.02.1979, Blaðsíða 26

DALEIDDUR
MADUR FREM-
UR MORÐ
Þarna skálmaði hann um á torginu,
yfirhafnarlaus, með hendur djúpt í buxna-
vösum og uppbrettan jakkakraga til þess að
skýla sér fyrir hvassviðrinu og köldu
regninu. Tennurnar glömruðu í munni
hans. Hann óð um til þess að halda á sér
hita. Á nokkurra sekúndna fresti leit hann
á torgklukkuna og þyngdi æ meir í skapi.
Hér átti bersýnilega ungur maður stefnumót
og ekki þurfti neina sérstaka skarpskyggni
til þess að gera sér ljóst að unnustan var
orðin of sein. Hann varð svipþyngri með
hverju andartaki. Að lokum stóðst hann
ekki lengur mátið og skundaði inn í
símaklefann á torginu og hringdi. Eftir
andartak virtist sú heittelskaða svara, en ef
dæma mátti eftir þeim úrhellisskömmum
sem hún fékk — ávörpuð með fullu nafni
— þá var ástin í verulegri lægð þessa
stundina hjá unga manninum.
Allt í einu smellti einhver fingrum og
ungi maðurinn vaknaði eins og af draumi
og leit undrandi í kringum sig. Stefnumótið
var honum gjörsamlega horfið úr minni,
eins og það hefði aldrei átt sér stað. En
hann starði hálfringlaður fram af sviðinu á
áhorfendaskarann í Austurbæjarbíói, þar
sem hvert sæti var skipað. Siðan leit hann á
mig og dávaldinn, sem stóð hjá honum á
sviðinu.
Dávaldurinn þakkaði honum samstarfið,
sem hinn ungi maður hafði augsýnilega
ekki hugmynd um í hverju hefði legið,
þegar hann gekk aftur til sætis síns í
salnum.
Já, þetta gerðist sem sagt á skemmtun í
Austurbæjarbíói fyrir allmörgum árum,
þar sem danskur dávaldur sýndi listir sínar,
en ég var túlkur hans.
Hann hafði valið fólk úr hópi áhorfenda
í upphafi með því að biðja menn að spenna
greipar fyrir aftan hnakka. Síðan sagði
hann þeim sem það gerðu, að þeir gætu
ekki losað hendurnar (En ég túlkaði
vitanlega orð hans). Sumum tókst þó
viðstöðulaust að losa sig, aðrir áttu bersýni-
lega í allmiklum erfiðleikum með það, og að
lokum varð eftir nokkur hópur, sem sat
algjörlega hjálparvana í þessari sann-
kallaðri sjálfheldu. Þetta fólk gat alls ekki
losað sig, hvernig sem það braust um.
Þegar nokkur tími leið við mikla kátínu
hinna, fóru margir af þessum föngum að
þrútna í framan, en hinir skemmtu sér
konunglega yfir vandræðum þeirra. Og
þannig varð veslings fólkið að dúsa, þangað
til dávaldinum þóknaðist að segja þvi, að
það gæti losað sig.
Úr þessum hópi valdi dávaldurinn svo
ýmsa til þess að koma upp á sviðið, þar sem
UNDARLEG ATVIK XVII
ÆVAR R. KVARAN
hann dáleiddi hvern fyrir sig auðveldlega
og lét fólkið svo fremja hinar furðulegustu
og afkáralegustu kúnstir, áhorfendum til
mikillar kátínu.
Unga manninn, sem frá var sagt í
upphafi, dáleiddi hann til þess að halda að
hann væri yfirhafnarlaus á stefnumóti í
roki og hellirigningu niðri á Lækjartorgi og
öll hans óþægindi stöfuðu af óstundvisi
unnustunnar.
Ég þekkti þennan unga mann sérlega vel
og vorkenndi honum, eins og öðrum
fórnarlömbum dávaldsins þetta kvöld. Og
skal ég viðurkenna, að mér brá allmjög í
brún, þegar hann í samtali við unnustuna
nefndi greinilega nafn hinnar eiginlegu
unnustu sinnar, sem ég einnig þekkti
mætavel.
Þegar ég sá hvernig þessi skemmtun fór
fram, fékk ég andstyggð á þessu gráa
gamni, þar sem saklaust fólk var látið
hegða sér eins og fifl á sviði til skemmtun-
ar miskunnarlausum áhorfendum.
Skammaðist ég mín fyrir að hafa álpast út í
að eiga nokkurn þátt í þessu og hét því að
gera slíkt aldrei framar. Ég tel að slíkar
skemmtanir eigi tvímælalaust að banna.
Þær geta verið stórhættulegar þeim sem
dáleiddir eru, sökum hugsanlegrar eftir-
sefjunar. Slíkt vald á ekki að fá nema
ábyrgum aðilum, svo sem læknum, sem
gera sér fulla grein fyrir því hve skætt vopn
þetta getur verið í höndum samviskulausra
manna.
En hvað er dáleiðsla?
Norski sálfræðingurinn Harald
Schelderup prófessor segir í bók sinni
Furður sálarlífsins frá því, að þessi spuming
hafi árið 1959 verið lögð fyrir 300
bandaríska háskólaborgara. Fjórðungur
þeirra svaraði með orðalagi eins og „della”,
„bull”, „vitleysa”, „sjúklegt”, o.s.frv.
Sumir halda að dáleiðsla sé trúðleikur
eða samkvæmisgaman, aðrir að þetta sé
hjátrú eða töfrar. En dáleiðsla á ekkert
skylt við slíkt. Hún er breyting á sálrænu
og líkamlegu ástandi, sem hægt er að
rannsaka með sömu sannreynda- og
tilraunaaðferðum og notaðar eru í sálfræði
og læknisfræði.
Ég leyfði mér að fullyrða áðan, að
dáleiðsla gæti verið stórhættulegt vopn í
höndum samviskulausra manna. Átti ég
þar meðal annars við hugsanlega beitingu
hennar við glæpastarfsemi.
Þegar ég fletti upp í hinni frægu bresku
alfræðibók Encyclopœdia Britannica virtist
ég hafa hlaupið á mig í þessum efnum, því
þar er þessi orð að finna í kaflanum, sem
fjallar um dáleiðslu:
„Vissar spurningar eru sífellt að stinga upp
kollinum í sambandi við dáleiðslu. Meðal
þeirra er sú, hvort mögulegt sé að beita
dáleiðslu til þess að fremja glæpi. Vandaðri
vísindalegar rannsóknir hafna þessum
möguleika.”
Jæja, einmitt það? Við skulum samt
skyggnast í skýrslur lögreglunnar í'
Kaupmannahöfn, sem segir aðra sögu.
Það gerðist þann 29. mars 1951 i
Kaupmannahöfn hráslagalegan regnviðris-
dag kl. 10.15 f.h., að fínbyggður maður,
klæddur bláum verkamannsfötum með
skyggnishúfu gekk inn i Landmands-
Banken, sem að venju var fullur af við-
skiptavinum um þetta leyti morguns.
Maðurinn gekk hratt, en göngulag hans var
mjög óvenjulegt. Hann gekk stífum fótum
stuttum skrefum, eins og tinsoldáti, sem
dreginn hefur verið upp með lykli.
Hann horfði hvorki til hægri né vinstri,
26 Vlkan 8. tbl.