Vikan - 05.04.1979, Blaðsíða 26

Viktoríustræti, aðalgatan i Hafnarvogi.
Það eru víðar
hvít hús en í
Washington
Út úr gráu haustregninu rísa
Orkneyjar. Sánkti Ola, ferjan frá
Skarabólstað (Scrabster) klýfur
öldurnar, og Karlinn í Háey, sá
frægi klettastapi, er að baki.
Tilveran er drungaleg og
kannski ekki svo fjarri því að
minna á fornar sagnir af svaðil-
förum norrænna víkinga á þess-
um slóðum. Eftir versta sumar í
meira en hálfa öld er heldur
engin furða, þótt móttökurnar
séu ekki upp á marga fiska.
Áfangastaður minn er bærinn
Stromness, sem ég kýs fremur að
kalla Hafnarvog, að hætti
norrænna manna. Þessi litli bær
er ákaflega sérkennilegur og yfir-
bragð hans svo grátt, að erfitt er
að greina hann frá þokunni.
Eina undantekningin er bóka-
safnshúsið í miðjum bænum,
sem hefur litarhátt gamallar gul-
rótar. Aðrar byggingar láta lítið
yfir sér og hallast vingjarnlega
hver upp að annarri, en göturn-
ar eru svo þröngar, að ökutæki
geta aðeins mæst á stöku stað.
Þetta undarlega,gráaregn heldur
áfram að streyma úr loftinu og
myndar óteljandi læki á hellu-
lögðum öngstrætunum. Hvenær
skyldi stytta upp?
Ég hef svo sannarlega
heppnina með mér í húsnæðis-
vali. Rétt fyrir ofan bókasafnið
stendur nær tvö hundruð ára
gamalt hús, sem kallað er Hvíta
húsið, en eftir því að dæma
hefur það ekki alla tíð verið jafn-
grátt og nú. Hvíta húsið var
reyndar byggt af einum skip-
verja hins fræga fleys Bounty,
og sagt er, að Bligh skipstjóri
hafi komið þangað í heimsókn.
Samt verð ég ekki var við neina
reimleika. Nú ræður hér húsum
vingjarnlegur karl, Stewart
Banks að nafni, sem er heldur
hreykinn af því að hýsa íslend-
ing. Sjálfur dvaldi hann á íslandi
í rúmlega eitt ár, þegar hann
gegndi herþjónustu á stríðs-
árunum, og var þá á Seyðisfirði
og í Hvalfirði. Segir hann mér,
að hann hafi safnað daglegum
skammti sínum af rommi og
selt íslendingum fyrir 150
krónur flöskuna. Telur hann sig
hafa hagnast vel á þeim
viðskiptum. Úr herbergjum
mínum í Hvíta húsinu hef ég hið
fegursta útsýni yfir bæinn og
sjálfan Hafnarvoginn.
Frumbyggjar, víkingar
og jarlar
Orkneyjar munu fyrst hafa
byggst af blönduðum
kynstofnum einhvern tima í
grárri forneskju. Á sjöttu öld,
eða jafnvel fyrr, er talið að
kristniboðar, þ. á m. Kormákur
sæfari, hafi komið þar við, en þá
bjuggu þar Papar, og bera mörg
örnefni því vitni. Og þrátt fyrir
umfangsmikið landnám
norrænna manna á áttundu og
niundu öld finnast á eyjunum
stórmerkilegar minjar um
sérstæða menningu frumbyggj-
anna.
Það er ekkert vafamál, að
norrænir víkingar vissu af
Orkneyjum snemma á áttundu
öld, og þótt þeir væru flestir
hinir mestu ruddar og sæktu gull
og gersemar austur í Garðaríki
og suður í Miklagarð, þá þótti
þeim ekki úr vegi að setjast að á
þessum friðsælu eyjum við
norðurströnd Skotlands.
Sennilega hafa þeir þá áður selt
ránsfeng sinn i Vesturvegi.
Landnám víkinganna hefur
sennilega staðið með mestum
blóma fyrir 850, en besta
heimildin um sögu eyjanna eftir
það er Orkneyinga saga, sem
rituð var á íslandi á þrettándu
öld. Aðeins tveimur öldum eftir
landnám norrænna manna náði
veldi eyjajarlanna hámarki.
Þorfinnur jarl bjó t.d. á lítilli
eyju, Byrgisey, en réð yfir öllum
norðureyjunum, vestureyjunum
og stórum hluta Skotlands. Auk
þess hafði hann ítök á írlandi.
Aðalsteinn Ásberg
Sigurðsson lýsir dvöl á
Orkneyjum, þar sem
norrænir víkingar mörkuðu
spor sín fyrr á tímum.
26 Vlkan 14. tbl.