Vikan - 03.05.1979, Blaðsíða 28

Prjónað af fingrum fram
Prjón, hnýtingar og hekl er
ævagömul list, svo gömul aö
vitað er að Forn-Eygyptar
prjónuðu sandalasokka til þess
að klæðast á hinum köldu
eyðimerkurnóttum. Alls staðar í
heiminum hefur mannkynið lagt
fyrir sig prjónaskap en einkum
þó í strand- og fjallalöndum þar
sem veturinn er harður og
skammdegið manninum þung-
bært.
Sagt er að sá sem talar deyi
ekki svo auðveldlega af sorg og
prjón var talið ákveðinn
tjáningarmáti. Hér áður var það
haft fyrir satt að sumir
listamenn í prjónaskap hefðu
gætt mynstur sín þeirri biturð og
hræðslu sem þeir sjálfir börðust
við í einkalífinu. Karlmennirnir
stóðu konunum síst að baki i
prjónaskapnum, til dæmis í
Danmörku, en þar hafa hnýting-
ar og ýmiss konar vefnaður
tíðkast allt frá 16. öld. Indián-
arnir suðuramerísku, sem
bjuggu í hálendinu, kunnu þá
list að prjóna. Þar prjónuðu
bæði menn og konur og gera
það enn þann dag í dag — húfur
og ponchoa úr hinni brúnu og
hvítu ull lamadýrsins. Þeir
notuðu einnig ull af sauðfé,
lituðu í sterkum litum og _
mynstrið var þrungið dulúð og
sérstaklega flókið í vinnslu.
Peysur fiskimannanna á
írlandi eiga sér langa sögur. Þær
voru hvítar og einlitar, í
mörgum mynstrum, og átti hver
ætt eða fjölskylda sitt eigið
mynstur. Þannig var mögulegt
að greina ætt og heimahérað
manna á mynstri peysunnar og
fyndist sjórekið lík var stundum
hægt að rekja ætterni mannsins
á mynstri peysunnar og
viðkomandi fjölskyldu tilkynnt
um fundinn. Þar klæddust
konurnar mikið peysum með
mynstrinu „Lífsins tré” því það
átti að færa þeim langlífi og
sterka syni. í Færeyjum voru
treyjur kvennanna bláar og
rauðar en karlanna ljósbláar og
dökkbláar. í tímanna rás hefur
það svo breyst og færeyska
sjómannspeysan varð einlit og
dökkblá, eins og við þekkjum
hana nú á dögum. I Noregi
tengjast mynstrin umhverfinu,
hver sveit hefur sínar sérstöku
mynsturhefðir. i Harðangri og
Hallingdal eru mynstrin sérlega
lifleg og nafn eigandans oft á
barminum eða á ermi.
Þegar iðnaðurinn kom til
sögunnar urðu mikil umskipti á
fjölskylduforminu. Karlmenn-
irnir fóru að vinna i verk-
smiðjum, hættu að taka þátt
í því sem unnið var á heimilinu,
og smám saman einangraðist
kvenmaðurinn og urðu konur í
mörgum tilvikum aðeins illa
launaðir húsþrælar. Tilkoma
iðnvæðingarinnar varð til þess
að farið var að líta niður á þessa
tegund heimalistar og öll vinna
kvenna í höndunum þótti
fremur niðurlægjandi sýslan.
Nútíma viðhorf til saumaklúbba
eru alkunn og þar má ef til vill
segja að fordómarnir komi best í
ljós. Forverar þessara sauma-
klúbba nútímans voru hins
vegar handavinnustofur sem
voru bæði í Noregi og
Danmörku stofnaðar af karl-
mönnum. Þar var ein handa-
vinnustofa í hverju þorpi þar
sem karlmennirnir hittust á
kvöldin, ræddu saman og unnu
við prjón, vefnað og hnýtingar.
Iðnvæðingunni fylgdu að
sjálfsögðu verksmiðjufram-
leiddar prjónavörur og ýmsar
tegundir gerviefna svo ullin fór
halloka i samkeppninni.
Glæsileg prjónablöð litu dagsins
ljós og ekki þótti lengur hæfa að
prjóna án uppskriftar. í raun og
veru varð stöðug notkun
aðkeyptra uppskrifta aðeins til
þess að hefta sköpunargáfu
þeirra sem prjónuðu og átti það
sinn þátt í að niðurlægja prjóna-
skap sem listgrein.
Nú á síðustu árum hafa þær
raddir orðið háværari sem vilja
taka aftur upp gamlar hefðir á
heimilum, binda fjölskylduna
traustari böndum og reyna að
oc Ý h l> k k Y *
r u y v ó 0 th 0 r k h n
2 o fil é
l X H t & P Y A
i y e d ð a a e s f d b P m 1 R e
28 Vlkan 18. tbl.