Vikan - 12.07.1979, Blaðsíða 7
hægt sé að kalla það sálræna misþyrmingu?
Mjög strangt gamaldags trúarlegt uppeldi
er t.d. hægt að tákna sem sálræna misþyrm-
ingu, ef því er komið inn hjá barni að allir
hlutir sem veita gleði í jarðnesku lífi séu
syndsamlegir. Einnig ef öll brot á tiltölulega
saklausu líferni eru táknuð sem glæp-
samlegt athæfi, þannig að barnið fái slæma
samvisku sem fylgir því ævilangt. Sænski
kvikmyndastjórinn Ingmar Bergman hefur
sagt að ríkjandi tilfinningar i lífi hans hafi
verið slæm samviska og hún fylgi sér
ævilangt. Hann fékk mjög strangt trúarlegt
uppeldi.
Skaðsöm sálræn áhrif án líkamlegra
misþyrminga fela yfirleitt í sér árásargirni
af hendi hins fullorðna, þ.e.a.s. fullorðnir
ógna börnum með skömmum eða líkam-
legum hegningum.
Það er algengt að stálpuð börn skynji
sálrænar misþyrmingar sem orsakast af
líkamlegum misþyrmingum sem miklu
verri en sjálfa líkamshegninguna.
Það hefur líka smám saman orðið ljóst,
að líkamlegar refsingar valda ekki einungis
ævarandi líkamlegu meini eða dauða
heldur geta þær haft alvarlegar sálrænar
truflanir í för með sér seinna á ævinni.
Barn mótast af því ævilangt ef einn eða
fleiri meðlimir fjölskyldunnar eru
óvingjarnlegir og slá það í staðinn fyrir að
veita því hlýju og huggun þegar það leitar
til hins fullorðna.
Hverjir misþyrma börnum?
Misþyrmingar á börnum koma fyrir í
öllum stéttum þjóðfélagsins. En þær eru
tiltölulega algengari hjá þeim sem búa við
léleg lífskjör. Þær tölur sem eru til um þetta
atriði erlendis frá þurfa þó ekki að vera
alveg réttar, því það verður að taka mið af
því, að það er miklu algengara að fólk sem
býr við léleg kjör sé í tengslum við opin-
berar stofnanir þar sem slíkar stofnanir
veita fólki ýmiskonar aðstoð. Misþyrming-
ar á börnum hjá vel stæðu fólki geta því
fariðfram með meiri leynd.
Langbesta skandinavíska rannsóknin á
misþyrmingum á börnum var gerð í
Svíþjóð 1975, og heitir hún „Barn som far
illa”. í henni kom m.a. í ljós að
misþyrmingar á börnum jukust eftir því
sem bæjarsamfélögin urðu stærri.
Hvaða meðlimur fjölskyldunnar
misþyrmir barni?
í ofangreindri rannsókn kom fram að
móðirin var sek eða lá undir grun í 30% af
tilfellunum, og móðirin ásamt föður eða
stjúpa í 11% af tilfellum. Líffræðilegur
faðir var hinsvegar einn um misþyrmingar í
34% tilfella og stjúpi í 17%.
Ekki koma alveg sömu niðurstöður úr
skandinaviskum rannsóknum og ótal
mörgum öðrum rannsóknum. En í heild er
niðurstaðan sú, að móðirin sé sá aðili sem
misþyrmir oftast, faðirinn komi næstur, og
stjúpi eða annar sambúðaraðili þvínæst.
Sjaldnar er um að ræða að sá sem gætir
barna svo sem dagmamma eða fóstra refsi
því.
Það er augljóst að móðirin hlýtur að
koma oftar fyrir i slíkum rannsóknum en
feðurnir af joeirri einföldu ástæðu að hún er
meira með börnunum og miklu oftar ein
með börnin. Þrátt fyrir að karlmaður sé á
heimilinu er það langalgengast að hann sé
viðstaddur örfáa tíma á dag og móðirin sjái
um börnin. Þannig er móðirin hreinlega
tímalega séð líklegri til að misþyrma barni.
í sænsku rannsókninni kom fram að
báðir foreldrar hegna oft börnunum. Því er
þó ekki þannig varið að báðir foreldrar t.d.
berji barnið í einu, heldur að annað for-
eldrið segir við hitt að nú geti hún/hann
ekki lengur átt við barnið þvi það sé svo
óþægt. Hitt foreldrið kemur þá til hjálpar
og refsar barninu harkalega líkamlega. í
mörgum þessara tilvika veit hitt foreldrið
að líkamleg refsing fer fram en það breiðir
yfir það og verður þar af leiðandi meðsekt.
Hvaða börnum er misþyrmt?
í fjölskyldum þar sem misþyrmingar eiga
sér stað er það yfirleitt ekki algengt að
öllum börnunum í fjölskyldunni sé
misþyrmt. Það algengasta er, að eitt barn í
fjölskyldunni verði fyrir misþyrmingum en
hin sleppi. En þrátt fyrir að sum börn sleppi
er það vel staðfest að þau geta líka orðið
fyrir sálrænu tjóni, alveg eins og þau sem
verða fyrir misþyrmingunum.
Foreldrar halda því oft sjálfir fram að
bamið sem þeir misþyrma sé frábmgðið
hinum systkinunum og það sé miklu
erfiðara að ala það upp en hin. Þessi
skýring getur hinsvegar átt sér margar
orsakir. Nokkrar verða nefndar.
Það hefur komið í ljós að börn sem er
misþyrmt hafa oft farið í gegnum erfiðleika
samfara fæðingu eða að móðirin hefur
orðið að fara á sjúkrahús á meðgöngu-
tímanum. Einnig hefur komið í ljós, að
börnum sem hafa verið aðskilin frá móður
vegna þess að þau voru fyrirburðir eða
alvarlega veik við fæðingu hefur verið mis-
þyrmt meira en systkinum. Það sama á við
um börn sem hafa verið skilin frá móður-
inni áður en þau urðu 6 mánaða (t.d. vegna
sjúkleika móður eða barns). Sum börn
verða fyrir misþyrmingum af því að þau
eru óvelkomin í heiminn. Þetta er þó ekki
algengt, en það er mun algengara að
foreldrarnir hafi haft miklar væntingar til
barns, sem er misþyrmt, og það hafi ekki
staðist kröfur foreldranna.
Hvenær er börnum misþyrmt?
Börn sem verða fyrir misþyrmingum
verða það á ýmsum aldursskeiðum. En
misþyrmingar á börnum eru langalgeng-
astar á fyrstu æviárum barnsins.
Sumum foreldrum veitist auðveldast að
fást við ungabörn, en þegar þau stækka og
komast á mótþróaskeiðið skilja foreldrar
oft ekki að hegðun barnsins sé eðlilegt fyrir
bæri. Þau álíta að hegðunin sé tákn um
óhlýðni sem líkamsrefsing ein getur unnið
bugá.
í öðrum fjölskyldum koma líkams-
refsingar fyrst til sögunnar þegar börnin
stækka, t.d. á gelgjuskeiðinu, þegar börnin
komast i meiri tengsl við aðra, verða sjálf-
stæðari og sýna meiri andstöðu gegn
foreldrunum.
28. tbl. Vikan 7