Vikan - 19.07.1979, Blaðsíða 50

DULRÆN REYNSLA
Með útkomu hinnar stórmerku bókar dr. Erlends
Haraldssonar, Þessa heims ogannars, er öllum lslend-
ingum ljóst orðið að það er nú vísindalega sannað,
sem margir þóttust reyndar vita, hve dulrænir hæfi-
leikar eru ríkir í eðli íslendinga, en þessi bók fjallar um
könnun á dulrænni reynslu þjóðar okkar, trúar-
viðhorfum og þjóðtrú.
Það er einkum tvennt sem liggur í augum uppi.
Annað er það hve margir þeir eru sem orðið hafa
fyrir einhverri dulrænni reynslu, annaðhvort í svefni
eða vöku. Þá eru merkilegir draumar mjög tíðir.
Hitt er það hve rótgróin sú trú er hjá miklum hluta
þjóðarinnar að verur úr öðrum heimi hafi afskipti af
okkur mönnunum. Þessi trú hefur lifað með þjóðinni
á öllum öldum. Hún hefur reynst ódrepandi. Hún lifði
í heiðni, kaþólskum sið og í lútherskunni. Að vísu
hefur hún sætt miklu aðkasti, sumpart frá vísind-
unum, sumpart frá trúarbrögðunum. En hún lifir enn
við bestu heilsu.
Eftir þann árangur sem fengist hefur af margs
konar tilraunum út um allan heim nær vitanlega ekki
lengur neinni átt að varpa þessari reynslu einstakling-
anna á sorphaug hjátrúar og hindurvitna. Margt er að
visu enn ósannað, sem menn hafa fram að færa í
þessum efnum. Það þarf mikla elju og umhyggju til
þess að sjá alltaf fyrir sönnunum þegar eitthvað dular-
fullt kemur fyrir. Og það er nú eitthvað annað en
menn hafi fengið það uppeldi sem gefi slikri viðleitni
byr undir báða vængi. Allt slíkt hefur verið barið
niður af þeim mönnum sem mesta þekkinguna hafa
haft. Einnig er sumt af því sem fyrir menn kemur í
þessa átt þess eðlis að það er ósannanlegt.
En þeir sem að nokkru ráði hafa kynnt sér
rannsókn dulrænna fyrirbæra vita að bak við þessa
reynslu og trú er mikilvægur veruleiki.
Ekki er með þessum orðum verið að hvetja
nokkurn mann til ógætilegrar trúgirni. Hins vegar ber
að taka slíkum frásögnum með samúð og helst áhuga.
Það á að hvetja menn til þess að láta uppi dulræna
reynslu sina, en ekki þagga hana niður með háði,
óvirðingu eða ofstopa. Það á að venja menn við að
gefa gætur að henni á skynsamlegan hátt, láta ekki
berast af neinum ímyndunum og fiflslegum draumór-
um en keppa eftir þeirri staðfestingu sem kostur er á
og leita sannleikans á þessum sviðum hleypidóma-
laust.
Hér er áreiðanlega um að tefla mikilvægan þátt í
sálarlífi margra manna. Hér getur verið um að tefla
aukna útsýn og viðbót við þekkingu okkar á til-
verunni. Það er þvi lítið vit i því að gefa ekki gaum að
því sem dulrænt er, þó okkur veitist oft erfitt að skilja
það.
1 þessum þætti ætla ég að rifja upp sitt af hverju
sem frú Guðrún Jónsdóttir, kona Péturs heitins
Zophaníassonar ættfræðings, sagði afa mínum, Einari
skáldi Kvaran.
1 æsku var Guðrún samvistum við roskinn mann
sem hét Vilhelm og var Hansson. Mjög vingott var
með þeim. Maðurinn var óvenju barngóður og verk-
hagur með afbrigðum. Til er um hann vísa eftir Pál
Ólafsson, sem ort er vegna þess að Vilhelm hefti einu
sinni fyrir hann hest og hesturinn komst úr haftinu.
Vísan er svona:
Vel úr hendi fer þér flest,
finnst þinn liki varla,
kannt þó ekki að hefta hest,
hefir þann einn galla.
Þessi maður varð úti einn á ferð á heiðarvegi árið
1907. Frú Guðrúnu dreymdi hann mikið siðan, og
hún var sannfærð um að hann hefði afskipti af sér úr
þeim heimi sem hann nú dvelst í. Hér koma dæmi sem
hún sagði afa mínum:
Þau hjónin, Pétur Zophaníasson og frú Guðrún,
áttu heima á Laugavegi 76 í Reykjavík. Þá vildi svo til
að eitt barn þeirra datt út um glugga. Frúin hafði
brugðið sér snöggvast út í bæ, en systir hennar var að
sinna litlu barni þeirra hjónanna. Húsið var tvílyft og
þau áttu heima á efri hæðinni. Drengurinn, sem var
kominn hátt á annað ár, hafði vanist á það í sumar-
dvöl suður á Álftanesi að fara afturábak út um glugga
sem var niðri við jörð. Sama virðist hann hafa leikið i
UNDARLEG ATVIK XXXVIII
ÆVAR R. KVARAN
þetta skiptið, þegar augum var af honum sleppt. Að
minnsta kosti datt hann þarna niður af annarri hæð
og kom niður á óslétta steinstétt.
Honum varð sama sem ekkert meint af þessu.
Hann fann aðeins ofurlitið til í öðrum fætinum og
örlítið var hann hruflaður á enni. En móður hans
fannst mikið til um þetta, komst í geðshræringu og
skildi ekki í því að barnið skyldi vera lifandi og
óbrotið. Henni fannst hún þurfa að fá einhverja
skýringu á þessu.
Hún fleygir sér þá útaf um daginn og sofnar. Hana
dreymir þá Vilhelm vin sinn. Hann kemur til hennar
og segir:
„Þú þurftir ekki að furða þig á þvi, Gunna mín, að
drengurinn meiddi sig ekki, því ég stóð fyrir neðan
blessaðán drenginn og tók á móti honum.”
Fólkið á bænum, sem þau Vilhelm og frú Guðrún
voru samvistum á, kallaði Vilhelm oft „Tunna". Svo
stóð á því nafni að á bænum var litill drengur sem var
hændur að Vilhelm, enda þótti Vilhelm einkar vænt
um drenginn og arfleiddi hann. Hann kallaði
drenginn „kunningja”. Drengurinn ætlaði að kalla
hann þetta sama, en úr því varð „Tunni”. Með þeim
hætti fékk hann nafnið.
12. október árið 1907, eftir að Vilhelm var dáinn, ól
frú Guðrún stúlkubarn og var þá mjög veik af misling-
um. Fyrstu nóttina eftir að barnið fæddist dreymir
hana að barnið sé horfið og finnst henni það vera sér
alveg tapað.
Þá líður lítil stund og Vilhelm kemur með barnið i
gráum drengjafötum og segir: „Ekki var ég lengi að
gera kerlingu T unna að strák.”
Frúin þóttist nokkuð ánægð í draumnum yfir því
að hafa fengið barnið aftur; samt fannst henni að
drengjafötin færu ekki litlu stúlkunni sinni jafnvel og
hún hefði kosið.
Stúlkan dó tíu vikna gömul. En rúmu ári síðar, 24.
nóvember, eignaðist frú Guðrún dreng.
Árið 1924 var hér staddur á vegum Sálar-
rannsóknafélagsins enskur miðill, Mr. Peters að nafni.
Frú Guðrún var á öllum almennum fundum hjá
Mr. Peters hér í Reykjavík og taldi sig hafa fengiðein-
hverja sönnun á þeim öllum.
Þegar búið var að slíta einum fundinum, en Mr.
Peters ekki farinn frá borðinu, sagðist hann verða að
segja frá því að hann heyrði kallað:
„Vilhelm! Vilhelm!”
Ein kona sem hafði misst bróður sinn með þessu
nafni hélt að við hann kynni að vera átt. En lýsingin
kom ekki heim við bróður hennar.
En þá hermdi Mr. Peters eftir hvernig þessi maður
gengi. Nú hafði göngulag Vilhelms Hanssonar verið
mjög sérkennilegt því hann var hjólfættur, í stað þess
að vera kyrr, þegar hann stóð og talaði við menn, steig
hann alltaf fram á annan fótinn. Mr. Peters varð svo
likur þessum manni i hreyfingum að frú Guðrún
kannaðist tafarlaust við hann og gaf sig fram.
Mr. Peters sagðist þá vera með þau skilaboð til
hennar að hún skyldi vera róleg, öllu liði vel og
snemma i fyrramálið myndi rakna fram úr því sem
hún væri að hugsa um. En einhvern ungan pilt, sem
hún hefði mestar áhyggjur af fengi hún ekki fyrr en
um mánaðamót.
Nú stóð svo á, sem Mr. Peters gat ekkert vitað um
eins og nærri má geta, að þrjú börn hennar voru
væntanleg meðskipi frá Norðurlandi þetta kvöld. Þau
hjónin ætluðu að fara og taka á móti þeim að fund-
inum loknum, vonuðu aðskipið yrði þá komið. Skipið
kom um kvöldið en fór ekki inn á höfn, svo ekki var
unnt að sækja börnin. Morguninn eftir komu börnin í
land og náðu foreldrum sinum i rúmi.
Frúin átti lika dreng vestur i Stykkishólmi. Skipið
kom þar við og frúin nagaði sig í handarbökin yfir því
að hafa ekki simað honum að fara með skipinu. Hún
vonaði að hann hefði tekið upp hjá sjálfum sér að
koma. En hann kom ekki fyrr en um mánaðamótin.
Hér kemur saga frá öðrum fundi sem frú Guðrún
var á hjá Mr. Peters.
Hér virðist hafa verið um hlutskyggnitilraunir að
ræða því menn áttu að hafa með sér einhvern hlut
50 Vikan 29. tbl.