Vikan - 06.09.1979, Blaðsíða 50
Engum lærðum mönnum var Ijósara en
fræðimönnum Viktoriutimabilsins árið 1880 að það
kynni að verða fyrst og fremst mannlegur vitnis-
burður sem gæti leitt til réttra svara hinna heimspeki-
legu spurninga um andlegt eðli mannsins. Kenningar
Darwins um þróunina höfðu valdið skjálfta í stirðn-
uðum máttarviðum trúarbragðanna. Það var því ekki
undarlegt að hópur heimspekinga færi að velta því
fyrir sér hvernig hægt væri að endurlifga trúna á
ódauðleik mannsins. Meðal þessara manna voru
Henry Sidgwick, prófessor, Fredrick W. Myers og
Edmund Gurney, en leit þessara manna eftir
þekkingu leiddi þá óhjákvæmilega inn á lendur hins
„yfirnáttúrlega” og til þess að þeir árið 1882 stofnuðu
Breska sálarrannsóknafélagið.
Þeir töldu að svaranna við spurningum þeirra væri
að leita i rannsókn sýna, fullyrðinga um samband við
hinu látnu og fyrirbæra við banabeð. En með rann-
sókn sinni á siðastnefndu fyrirbærunum lögðu þeir
einmitt hyrningarsieininn að líkum um líf manns að
þessu loknu.
Eitt hið algengasta sem fram kemur við rannsóknir
á því sem gerist þegar dauðastund nálgast er að hin
deyjandi persóna sér í sýn látna ættingja koma til
þess að leiðbeina henni og hjálpa gegnum dauða-'
reynsluna. James Hyslop, prófessor í siðfræði við
Columbía-háskóla i Bandaríkjunum, hafði sérstakan
áhuga á slíkum tilfellum og skráði fjölda þeirra síðari
hluta ævi sinnar, þegar hann gat helgað sig að fullu
rannsókn sálrænna fyrirbæra.
I ritum sínum vitnar Hyslop í dæmigert mál sem
hann rannsakaði persónulega. Hið sjúka barn var niu
ára gamalt og dó vegna aukaverkana, sem voru
afleiðingar botnlangauppskurðar. Drengurinn hafði
verið með fullri rænu allt fram á dauðastund. En
skömmu áður en hann dó, leit hann upp og sagði:
„Mamma mín, sérðu ekki hana litlu systur þarna yfir-
frá?” Móðirin sá ekki neitt. En svo bætti litli drengur-
inn við: „Þarna kemur frú C — og hún brosir alveg
eins og hún var vön. Hún brosir og vill að ég komi.”
Frú C — var látinn vinur fjölskyldunnar. Skömmu
eftir að hafa sagt þetta, bætti litli snáðinn við: „Þarna
er Roy! Ég ætla til þeirra. Ég vil ekki fara frá þér, en
þú kemur bráðlega til mín, er það ekki? Opnaðu
dyrnar og hleyptu þeim inn. Þau bíða eftir mér fyrir
utan.” Að svo mæltu dó drengurinn. Allir sem hann
sá í sýninni voru látnir vinir.
Því fer fjarri að slík tilfelli séu sjaldgæf. Svipað
dæmi er að finna í bókinni Nokkrar endurminningar
eftir Alfred Smedley, sem varð vitni að svipuðu fyrir-
bæri, þegar eiginkona hans dó. Smedley segir frá þvi í
bók sinni, að konan hans hafi sýnt merki mikillar gleði
og ánægju. „Hugsa sér! Þarna er Charlotta systir og
mamma og pabbi og Mary systir! Og þarna koma þau
með Bessie Heap!” hrópaði hún. Eiginmaður hennar
sá ekki neitt, en konan hans hélt áfram að stara á
þetta ósýnilega fólk. Að lokum breiddi hún út
faðminn á móti þeim og gaf upp öndina.
Það er athyglisvert að í mörgum slíkum tilfellum
hefur hin deyjandi manneskja fulla og klára vitund,
þar sem hvorki er um að ræða sjúkdóm eða áhrif
nokkurra lyfja sem gætu valdið ofsjónum.
Hyslop prófessor og eðlisfræðingurinn William
Barrett í Dyflinni tóku eftir einu sem er afar mikil-
vægt í sambandi við sálarrannsóknir: að hinii
deyjandi sjá oft i sýnum sínum manneskjur sem þeir
gátu ekki með nokkru móti vitað að væru látnar! 1
stuttri en mikilvægri bók sinni Sýnir við dánarbeð
vitnar Barrett í ýmis slík tilfelli. Eina söguna endur-
sagði honum maður sem hafði hana eftir nunnu við
Mæðra-sjúkrahúsið í Clapton í Stóra-Bretlandi.
Nunnan var að hjálpa deyjandi konu, frú B, en
SÝNIR OG
FYRIRBÆRI VID
DÁNARBED
viðstödd voru eiginmaður hennar og móðir. Eigin-
maðurinn hallaði sér yfir hana, en hin deyjandi kona
ýtti honum til hliðar og sagði: „Ó, ekki fela það, það er
svo fagurt.” Síðan bætti hún við: „Nei, hugsa sér,
Vida er þarna,” og skömmu síðar lést hún.
Það sem máli skipt-ir í þessu sambandi er það, að
Vida var systir frú B sem hafði dáið meðan frú B lá
veik, en ættingjar hennar höfðu haldið því leyndu,
UNDARLEG ATVIK XLV
ÆVAR R. KVARAN
fyrir henni af ótta við að áfallið myndi geta haft versn-
andi áhrif á viðkvæman sjúkdóm hennar. Það var því
með öllu útilokað að frú B hefði getað komist að því
að Vida systir hennar dó þrem vikum áður.
Nú kynni einhverjum þeirra gagnrýnenda sem alls
ekki vilja fallast á hugmyndina um líf að þessu loknu
ef til vill að detta í hug að halda þvi fram að frú B
kunni ósjálfrátt án vitundar að hafa orðið vör við lát
systur sinnar á þessum þrem vikum sem liðu áður en
hún dó. Þessi skýring nær að minnsta kosti skammt,
þegar um er að ræða ýmsar flóknari sýnir á banabeði.
Eina frásögn þess háttar er að finna i riti eftir Minot
Savage, en það voru einmitt rit hans sem upphaflega
vöktu hinn sterka áhuga Hyslops prófessors. Þessi frá-
sögn er svo fræg, að hér verður vitnað til hinnar
upprunalegu frásagnar sem Savage ritaði:
„I nágrannaborg voru tvær litlar telpur, Jennie og
Edith. Ónnur þeirra var um átta ára gömul en hin
aðeins eldri. Þær voru skólafélagar og nánir vinir. 1
júnímánuði 1889 veiktust báðar af barnaveiki.
Siðdegis á miðvikudegi dó Jennie. Þá lögðu foreldrar
Edithar og læknirinn sig fram til þess að Edith fengi
ekki að vita af þvi að litla vinkonan hennar var dáin.
Þau óttuðust að áhrifin af frétt um það kynni að hafa
slæm áhrif á sjúkdóm hennar. Til sönnunar því að
þeim hafi tekist þetta og að hún vissi ekki um þetta,
má minnast hér á það, að laugardaginn 8. júní síð-
degis, skömmu áður en hún missti meðvitund um allt
í kringum sig, þá valdi hún tvær ljósmyndir, sem hún
sagði að ætti að senda Jennie, og bað ennfremur
fólkið í kringum sig aðskila kveðju til hennar.
Hún dó klukkan hálfsjö laugardagskvöldið þann 8.
júní. Hún hafði að vísu vaknað upp og beðið um
kveðjur til vina sinna og hún talaði um að deyja, en
virtist þó ekki haldin neinum ótta. Hún virtist sjá hina
og þessa af vinum sínum sem hún vissi að voru dánir.
Hvað þetta snerti var það nauðalikt öðrum svipuðum
tilfellum. En svo allt i einu sneri hún sér að föður
sinum og hrópaði undrunin uppmáluð: „Já, en pabbi,
ég tek Jennie með mér!” Siðan bætti hún við: „Já, en
pabbi, þú sagðir mér ekki að Jennie væri hér!” Og hún
breiddi þegar út faðminn, eins og hún væri að faðma
einhvern og sagði: „Ó, Jennie, mikið er ég glöð að þú
skulir verahérna!”
Telpan gaf upp öndina skömmu eftir þessa sýn.
Slíkar sýnir eru ekki nærri eins sjaldgæfar og fólk
kann að halda. Hér skal til dæmis bent á sýnir Daisy
Dryden á banabeði. Meðan Daisy lá banaleguna urðu
margir vitni að sýnum hennar og móðir hennar
skrifaði þær upp. Voru þær gefnar út í lítilli bók að
Daisy látinni með nafninu: Daisy Dryden — Endur■
minning eftirfrú S. H. Dryden. Þessi bók vakti athygli
Hyslops.
1 banalegunni vakti Daisy iðulega undrun þeirra
sem heimsóttu hana með lýsingum sínum á andlegum
verum sem einnig voru.að heimsækja hana. Eitt sinn,
þegar frú B var í slíkri heimsókn hjá henni, þá brá
henni heldur en ekki í brún, þegar Daisy tók að lýsa
látnum syni hennar og hvernig hann hefði lagt í vana
sinn að stela og bölva og verið hálfgerður vandræða-
gripur. En allt var þetta satt um hinn látna pilt.
I sambandi við Daisy komu fram ýmsar sýnir, eins
og sú þegar sunnudagsskólakennarinn hennar heim-
sótti hana og Daisy lýsti mjög nákvæmlega tveim
látnum börnum þessarar konu. Daisy hafði áður ekki
haft minnstu hugmynd um þessi börn.
Þá komu einnig fram hjá henni lýsingar á fólki sem
var nýlega látið. Það er rétt að taka það hér fram, að
áður en Daisy fór að sjá þessar sýnir á banabeði höfðu
aldrei komið fram hjá henni neinir sálrænir hæfi-
leikar, sem ekki hófust fyrr en þrem dögum fyrir lát
hennar. En allar þessar sýnir skráði móðir hennar
vandlega.
Þótt ýmisleg vitneskja komi fram í slíkum sýnum
við banabeð, sem ómögulegt er að imynda sér hvernig
hinn deyjandi geti vitað, ef ekki er fallist á að hér sé
50 Vikan 36. tbl.