Vikan - 01.11.1979, Blaðsíða 50

MIKLABÆJAR-
SÓLVEIG
Jón vinnumaður og sveinstaulinn litli
voru að bera hey milli fjárhúsanna, þegar
þeir komu auga á hana. Hún kom hlaup-
andi frá bæjardyrunum með hnífinn á lofti.
Jón vinnumaður minntist nú orða prests
um að hafa nánar gætur á stúlkunni. En
hún varð skjótari. Hún stökk upp á vegg
hestaréttarinnar við bæinn og hafði í einni
svipan skorið sig á háls. Þótt Jón vinnu-
maður væri bæði einbeittur og kjark-
maður, hnykkti honum við þessa ægilegu
sýn. Hann hljóp til stúlkunnar og tók hana
upp, en blóðið fossaði úr undinni. Hún
reyndi að tala, en mjög var erfitt að skilja
hana, þó gat hann numið það af orðum
hennar, að hún bað hann skila til prests, að
hún beiddi hann að sjá um, að hún fengi
leg í kirkjugarði. Síðan lést hún þarna I
fangi hans, því ókleift var að stöðva
blóðrásina.
Þannig hófst fyrri þáttur þessa tvíþætta
harmleiks, sem gerðist að Miklabæ I
Blönduhlíð á síðasta fjórðungi átjándu
aldar, harmleiks sem hefur orðið alþýðu-
mönnum og öndvegisskáldum yrkisefni í
meira en hálfa aðra öld. Þvi stúlkan, sem
hér að framan var lýst, var engin önnur en
Miklabæjar-Sólveig.
En til þess að geta gert sér grein fyrir
aðdragandanum að þessum voveiflegu
atburðum er einnig nauðsynlegt að kynna
persónuna sem leikur hitt aðalhlutverkið í
þessum óhugnanlega harmleik, Odd prest
Gíslason á Miklabæ.
Hann var sonur Gísla biskups Magnús-
sonar á Hólum og konu hans, Ingibjargar
Sigurðardóttur. Hann fæddist að Miðfelli í
Hrunamannahreppi árið 1740. Séra Oddur
vígðist til Miklabæjar í Blönduhlíð 1.
nóvember 1767 og var þar prestur I rúm 19
ár.
Séra Oddi er svo lýst, að hann hafi verið
hinn gervilegasti maður, fríður sýnum og
höfðinglegur, og karlmenni hið mesta.
Hversdagslega var hann hæglundaður og
óhlutdeilinn að sögn, þótt ríklundaður og
kappgjarn væri að eðli, eins og hann átti
kyn til. Hann var vel látinn af öllum sem
kynntust honum.
Séra Oddur bjó ókvæntur að Miklabæ í
níu eða tíu ár með ráðskonum. Sú síðasta
þeirra var ung stúlka utan úr Sléttuhlíð,
sem Sólveig hét. Hún var lítillar ættar, en
vel að sér að ýmsu leyti og hin ásjálegasta.
UNDARLEG ATVIK Llll
ÆVAR R. KVARAN
Nokkuð þótti hún samt lundstór, en stillti
þó að jafnaði vel í hóf, var prýðilega verki
farin og stundaði bú prests ágæta vel. Leið
svo fram til ársins 1777, að hún stóð fyrir
búi prests innanstokks.
En það ár hefst forleikur hins óhugnan-
lega harmleiks með því, að séra Oddur
kvæntist skyndilega Guðrúnu, dóttur Jóns
prests Sveinssonar í Goðdölum.
Svo er mælt að Sólveig hafi ekkert vitað
um það að til stæði að séra Oddur kvæntist
fyrr en hann kom heim að Miklabæ með
konu sína. Hvort sem það er rétt hermt eða
ekki er hitt víst, að Sólveig tók ráðahag
prests ákaflega nærri sér og þessa ráða-
breytni hans, og er mælt að hún hafi talið
hann hafa brugðið við sig eiginorði.
Tók hún nú fásinnu mikla og ágerðist
hún því meir sem lengra leið, og tók hún
að lokum að sækjast eftir því að fyrirfara
sér. Prestur tók sér þetta mjög nærri. Vildu
ýmsir vinir prests, að hann léti Sólveigu
fara burt af heimilinu, en það vildi hann
ekki og varð vel til hennar sem fyrr. Lagði
hann mjög ríkt á við heimilisfólkið að gæta
Sólveigar vel, og setti jafnvel til þess eina
griðkvenna sinna, Guðlaugu, systur Snorra
prests á Hjaltastöðum, greinda konu og
mikilhæfa. Leið nú svo fram til næsta vors.
Þá varð það þann 11. apríl 1778, að séra
Oddur var að heiman. Sólveig var þá með
hressasta móti og eins og bráði af henni,
þegar daginn tók að lengja.
Þann dag sat hún við verk og var að gera
að fötum. Hún var hin rólegasta. Sólveig
átti vasahníf góðan og geymdi Guðlaug
hann, þvi hvers konar bitvopn voru af
henni tekin, svo hún gæti ekki grandað sér.
Sólveig biður nú Guðlaugu að láta sig fá
hnífinn litla stund, hún þurfi að spretta upp
bót á fati þvi sem hún var að bæta.
Guðlaug sækir hnífinn og fær henni. Rétt á
eftir er Guðlaug kölluð eitthvað frá og
uggði hún ekki um Sólveigu. En ekki var
Guðlaug fyrr frá henni gengin en Sólveig
stóð upp og fór út. Og það endaði með
hörmungum þeim sem ég lýsti hér að
framan.
Þegar séra Oddur kom heim, var Sólveig
nýskilin við. Honum varð svo um þetta, að
hann hné I ómegin.
Jón vinnumaður bar honum svo boð
Sólveigar. Prestur lét gera kistu vandaða að
Sólveigu, sendi til Hóla og bað um leyfi
biskups, að hún mætti fá leg í kirkjugarði.
En að þeirrar tíðar sið fengu þeir ekki leg í
kirkjugarði, sem frömdu sjálfsmorð. Biskup
taldi sig því ekki geta samþykkt greftrun
Sólveigar í kirkjugarði. Sagt er að séra
Oddur hafi sótt þessa málaumleitan mjög
fast og jafnvel boðið fé til þess, en allt var
þetta árangurslaust. Veslings Sólveig var
því jörðuð utangarðs og án yfirsöngs.
Þessi atburður hafði að vonum mikil
áhrif á Miklabæ og nágrenni. Hjátrú var þá
rík í landi, og töldu menn að Sólveig gengi
mjög aftur.
Næstu nótt eftir að Sólveig var jarðsett
dreymdi prest, að hún kæmi til hans og
segði: „Fyrst þú ekki unnir mér legs í vígðri
mold, þá skalt þú ekki heldur fá þar að
hvíla.”
Fékk draumur þessi mjög á prest, og
mætti ef til vill af því draga þá ályktun, að
.hann hafi ekki með öllu haft hreina
samvisku af samskiptum þeirra Sólveigar.
Prestur gerðist nú þunglyndur mjög og svo
myrkfælinn, að hann þorði vart einn að
vera eftir að skyggja tók.
Þóttust nú ýmsir sjá Sólveigu ganga
Ijósum logum. Sóknarfólk séra Odds vissi
um þann veikleika hans, að hann óttaðist
að vera einn á ferð eftir að rökkva tók. Það
varð þvi fastur siður að bjóða honum fylgd
og jafnvel láta fylgja honum þótt hann
teldi þess enga þörf. En kona hans hafði
beðið fólk um þetta. Mátti því kalla að
hann væri aldrei einn á ferð, og allra síst
þegar skyggja tók.
Liðu svo fram tímar. Hjónaband þeirra
prestshjónanna var talið gott, og eignuðust
þau nokkur börn saman. En þunglyndi
prests ágerðist því meira sem lengra leið.
50 Vikan 44. tbl.