Vikan - 13.12.1979, Blaðsíða 39

Nafn bankastofnunar Upph. útvegaðs láns Gróöi
Dillon, Read & Co. $241.325.000 $ 2.700.000
Harris, Forbes & Co.
National City Co.
Speyer & Co.
Lee, Lee, Higginson & Co.
Guaranty Co. of N.Y.
Kuhn, Loeb & Co.
Equitable Trust Co.
186.500.000 1.400.000
173.000.000 5.000.000
59.500.000 600.000
53.000.000 (ekki vitað)
41.575.000 200.000
37.500.000 200.000
34.000.000 300.000
(Heimild: Robert R.
Kuczynski, BANKERS
PROFITS FROM
GERMAN LOANS, bls.
127, 1932)
Samtals. $826.400.000
hagstœðari en skuldabréf í verðbólgu-
bálinu 1924, og ámóta hagstæðir i verð-
bólgunni 1927. Og það sem meira er,
keyptir víxlar voru eini verðbólgu-
hvatinn á örlagaríkum seinni helmingi
ársins 1928."
Seinna segir Rothbard:
„Leiðandi hlutverk Warburgs i
Federal Reserve System var örugglega
ekki óviðkomandi þeirri staðreynd, að
hann hafði mest hlunnindi af stefnu þess
I víxlamálum. ”17
Með öðrum orðum: Seðlaprentun og
víxlamarkaðurinn voru grundvallar-
orsakir kreppunnar. Útþensla verðbréfa-
markaðsins og erlend Ián í stórum stil —
sem flestir hagfræðingar hafa einblínt á
sem orsakir kreppunnar — voru gerð
möguleg vegna þessara atriða. (Sjá
nánar um mikilvægi seðlaprentunar í
áttunda kafla.)
Þegar dollarastreymið til Þýskalands á
þriðja áratugnum er rannsakað, kemur í
ljós að 99.8% þess hefur farið í gegnum
$10.400.000
bankastofnanir sömu manna og stofn-
uðu Federal Reserve System og græddu
mest á víxlamarkaðnum (t.d. voru þrjár
þeirra, Dillon, Read & Co., National
City Co. og Equitable Trust Co. undir á-
hrifasvæði Rockefellers). Þessi lán voru
sem hér segir: [Sjá töflu efst á síðu]
Hvaða aðilum skyldu þeir Rocke-
feller, Morgan & Warburg hafa verið að
lána? Aðallega sjálfum sér. Sem dæmi,
þá fóru $35.000.000 til Allgemeine
Elektrizitats-Gesellschaft (dótturfyrir-
tæki General Electric), $70.225.000 til
Vereinigte Stahlwerke (United
Steelworks) og $30.000.000 til I. G.
Farben. Tengsl Wall Street við I.G.
Farben er rakin 1 sjöunda kafla.
Mest áberandi þátturinn i sköpun
kreppunnar var verðbréfabraskið á
kauphöllinni í New York. Á árabilinu
1923-1929 jók Federal Reserve seðla-
magn í umferð um 62% og var mestu af
þvl fé varið til að þenja út víxla- og verð-
bréfamarkaðinn. Snemma fór að bera á
æsifréttum í blöðum um feiknalegan
gróða þeirra sem stunduðu þetta brask
og margir Bandaríkjamenn spiluðu í
kauphöllinni eins og happdrætti.
Raunverulega græddi þó enginn veru-
lega nema þeir fáu útvöldu sem gátu
sent markaðinn upp og niður að vild og
vitað um það fyrirfram. En dómsdagur
var ekki langt undan:
„Bandarlkin tóku þegar að halda að
sér hendi um veitingu lána til annarra
landa árið 1928. Þá voru dregin til-baka
til Bandaríkjanna allmörg erlend lán til
skamms tlma. Því lánsfé var varið til
spákaupmennsku á kauphöllinni í New
York. ",s
Úr þessu varð atburðarásin hraðari.
Baktjaldamenn, sem einir vissu að
blaðran hafði verið þanin meira en
hollt var, seldu á meðan verðið var enn
hátt. Næst skrúfaði Federal Reserve
fyrir peningastreymið — og þá var
aðeins eftir að reka smiðshöggið.
Bomban féll 24. okt. 1929:
„Þegar allt var tilbúið byrjuðu lána
drottnar í New York að innkalla lán
verðbréfasalanna með 24 stunda fyrir
vara. Þetta þýddi að verðbréfasalarnir
og viðskiptavinir þeirra voru neyddir til
að demba bréfum slnum á markaðinn
til að geta borgað lánin. Að sjálfsögðu
kollvarpaði þetta verðbréfamarkaðinum
og orsakaði bankahrun um allt landið..
. Federal Reserve System kom bönkun
um ekki til hjálpar, þrátt fyrir að þvl
bœri samkvæmt lögum skylda til að
viðhalda sveigjanlegum gjaldmiðU
(elastic currency). ",q
Það var í sjálfu sér ótrúlegt afrek að
geta komið á kreppu í Bandaríkjunum á
þessum tíma. Landið var stórt, byggð i
örum vexti og öll skilyrði fyrir aukinni
útþenslu: Gnótt olíu, hráefna, málma og
auðveldur landbúnaður.
Heimskreppan mikla var rothögg á
millistéttina í Ameríku og marga
milljónamæringa sem ekki voru í innsta
hringnum. Á fyrstu 40 árum aldarinnar
fóru 85% allra nýrra fyrirtækja í
Bandaríkjunum á höfuðið (16 milljónir
af 19). Hins vegar kemur í ljós við
könnun háskólans í Michigan árið 1963,
að aðeins 1.6% bandarísku þjóðarinnar
á hvorki meira né minna en 80% allra
verðbréfa í landinu.
Hitt er ekki siður merkilegt, að nær
allan þennan auð má rekja til síðustu
aldamóta og jafnvel enn lengra. Við
þurfum ekki annað en líta á nöfn
milljarðamæringanna i Ameríku til að
sannfærast, því þar hefur verið tekinn
upp háttur konungsætta i Evrópu og
menn númeraðir: Hér eru nokkur dæmi:
John D. Rockefeller IV, August
Belmont IV, Cornelius Vanderbilt V,
Pierre du Pont III, George Baker III,
Marshall Field V og William Bird III.
Greinilega græddu þessar ríkustu
ættir Ameríku vel á kreppunni þegar frá
leið og þjóðarauðurinn safnaöist á færri
hendur.
erþað kjarkur þeirra en ekkiþjáningar,
sem ganga manni næst hjarta.
BOKIN
Efni þessarar sögu dregur höfundurinn -
samið hefur þekkt verk svo sem Dagur sja)
Odessaskjölin og Stríðshundar — frá þein
er hann var einn yngstu flugmannai
konunglega breska flughernum — 19 ára.
er skáldsaga og upprunaiega samdi hann
sem jólagjöf ul k«mu sinn.n
Urval BOK / BLAÐFORMI
OKTOBER
NÓVEMBER
f O. tbl. Vlkan 39