Vikan - 13.12.1979, Blaðsíða 41

voru fastir punktar eins og í heimsmynd
Ptolomeosar. En nú var allt komiö á
hreyfingu. Þverstæður framfaranna,
verðleikar efans, sjálfstraust og reisn
einstaklinga andspænis valdastólum —
allt þetta og margt fleira hnitaði marga
hringi í höfðum ungra manna og ekki
var hægt að segja fyrir um stefnu
þessara stjarna.
Ráðleysið var mest hjá börnum sæmi-
lega vel stæðra stórborgarforeldra. En
aðrir risu úr sætum og töluðu. Ekki síst
strákarnir úr smábæjunum og sveit-
unum, fyrirmyndarnemendurnir sem
höfðu lokið skóla með gullmedalíu og i
krafti þess komist í sjálfan Moskvu-
háskóla, fátæklega klæddir strákar sem
drýgðu nauman styrk sinn með því að
losa járnbrautarvagna um helgar. Nú
var ekki lengur sjálfsagt að allir þegðu
þegar Svéta ráðherradóttir sagði sem
svo: „Ó, hún mamma elskar blóm svo
agalega mikið. Hún hringir stundum og
lætur senda sér blóm fyrir svona 300
rúblur.” 300 rúblur voru nálægt þeirri
upphæð sem stúdentum var ætlað að
lifa á í heilan mánuð.
bað var ólga í skólanum og fjörleg
fundahöld hjá Komsomol, ungkommún-
istasamtökunum sem allir voru í. Fjöld-
inn allur hafði fengið málið og nú urðu
margir hissa og langleitir. Stúdentarnir
tóku prófessorana til bæna og spurðu þá
um kaup og kjör, forréttindi og réttlæti.
Prófessor Galkína-Fédorúk, undarleg
leiðindaskjóða sem forlögin höfðu, rétt
II NTÍWJM
EÍH M
til að sanna skopskyn sitt, sett til að lesa
yfir okkur rússneska málfræði, hún var
alveg miður sín, kerlingarálftin. Strákar,
strákar, sagði hún með grátstafinn í
kverkunum. Af hverju má ég ekki eiga
pels, ég sem hefi unnið svo mikið, ég sem
vareinu sinni vinnukona ...
Allar voru ræðurnar fluttar í nafni
betri sósíalisma. Strákarnir vitnuðu i
júgóslavnesku verkamannaráðin og
skynsamlegar greinar eftir italska
kommúnista. Háskólayfirvöld reyndu
ýmis ráð til að koma á aftur friði og
spekt. Eitt var að kalla á unga verka-
menn á fund með stúdentum. Það er
útbreidd hugmynd austur þar, eins og
víðar, að seint megi treysta stúdentum
og menntamönnum yfir höfuð, en hjarta
verkalýðsins slái alltaf í réttum takti.
Annað mál var að verkamennirnir ungu
voru kannski ekki teknir frá renni-
bekkjunum, þeir líktust meir þeim sem
sitja á skrifstofum Komsomol á hverjum
vinnustað. Þessi tilraun til að skvetta
stéttarvitundinni á umbótaákefð
stúdenta mistókst reyndar herfilega.
Einn gestanna sem kom á deildina til
okkar sagði:
Þið stúdentar, þið segið: þetta skrifa
þeir í Borba í Belgrad, þetta segir
Togliatti, þetta var í Daily Worker. En
við sko, við verkamenn, við erum ekkert
að lesa svoleiðis...
Atburðirnir í Ungverjalandi þá úm
haustið áttu, beint og óbeint, mikinn
þátt í að stöðva þessa bylgju. Svipa
brottrekstrar úr skóla var reyndar hafin
á loft þá þegar og henni var beitt í nokkr-
um tilvikum. En auk þess fór drjúg orka
í að deila í hálfum hljóðum um stríðið í
Búdapest. Flestir rússneskir stúdentar
töldu að ekki hefði verið hjá því komist
að beita sovéskum her og skriðdrekum,
en slík íhlutun var ill nauðsyn, sögðu
þeir, annars væri allra veðra von, jafnvel
fasisma. Sumir skriðu inn í skel
rússneskrar þjóðernishyggju eða réttara
sagt þeirrar afstöðu sem Bretar orðuðu
svo: „My country, right or wrong.” En
þeir sem eitthvað hugsuðu hlutu að
viðurkenna að hið tvísýna ástand, sem
jafnvel kynni að enda i hálfgerðum
fasisma að því er þeir héldu, varð að
skrifa á ábyrgð ungverskra og sovéskra
kommúnista, það var arfur Rakosis og
Stalíns.
Þessa daga um mánaðarmótin októ-
ber-nóvember 1956 sat ég öllum stund-
um inni hjá Ungverja sem átti öflugt
útvarpstæki. Við drukkum romm og
hann þýddi fyrir mig síðustu fréttir og
hvatningarorð frá útvarpsstöðvum
andstæðra fylkinga. Stundum þögðum
við lengi. Þessi félagi minn var garpur í
tungumálum. Rommsetum þessum lauk
á þvi að hann reis upp við dogg og sagði:
Jæja, Bergmann. Nú syngjum við. Hann
hafði miklar mætur á þjóðsöng Svia. Og
við kyrjuðum út í vetrarmyrkrið: Du
gamla, du fria, du fjallhöga nord.
Fyrsta hlákan gekk yfir 1954, hún var
feimnisleg og stóð stutt. 1956 gerði
asahláku sem hafði miklu víðtækari
áhrif þótt margir skriðu aftur inn í sína
skel eftir felmtursviðbrögð yfirvaldsins
og ótíðindin frá Ungverjalandi. Og enn
átti eftir að hefjast mesta hlýindaskeið
sem yfir Sovétríkin hafði gengið í
næstum því hálfa öld. Það er hægur
vandi að finna meinbugi á því sem
Krúsjof hafði sagt og gert á tuttugasta
flokksþinginu og þar á eftir. En hvort
sem hann gerði sér grein fyrir því sjálfur
eða ekki, þá hafði hann unnið það afrek
að drepa helgisögnina um óskeikulleik-
ann. Mikið hefur verið reynt til þess
síðar að færa trúna á pólitískan óskeikul-
leika af Stalín og yfir á flokkinn, og enn
eru þeir að. En það tekst ekki og getur
ekki tekist. Sovétríkin verða aldrei söm
og þau voru fyrir 1956, og heimurinn þá
ekki heldur.
>§tring isograph®
Allar nánari upplýsingar:
PENNAVIÐGERÐIN
Ingólfsstræti 2, simi 13271
ES2
E o'
Viðurkenndir úrvals pennar fyrir
atvinnumenn, kennararog námsfólk.
Rotring teiknipennar og teikniáhöld fást í
þægilegum einingum fyrir skóla og
teiknistofur.
Tvöföld þétting í hettunni tryggir, að eigin-
leikar (Rotring Isograph) eru ávallt hinir
sömu, jafnvel þótt hann hafi ekki verið
notaður lengi.
ÁVALLT
í FARARBRODDI
TEIKNIPENNA
50. tbl. Vlkan 41