Vikan - 17.03.1983, Blaðsíða 10

Hegðunar-
erfiðleikar barna
ÉSi
Guöfinna Eydal
sálfræöingur
Börnum er oft lýst á margbreytilegan hátt eftir því
hvernig þau hegða sér. Oft er þeim lýst sem óþekkum,
óstýrilátum og stundum taugaveikluðum. Slik orð endur-
spegla hvernig hefur verið litið á börn og þau hafa gjarnan
verið gerð ábyrg fyrir eigin atferli. Lýsingar eins og þær sem
getið hefur verið um taka einungis mið af barninu. Um-
hverfi þess, til dæmis foreldrar, systkini, leikskóli eða dag-
vistun, hafa litið komið inn i myndina sem samábyrgir
aðilar.
Á undanförnum árum hefur afstaða manna gagnvart
börnum og erfiðleikum þeirra breyst. Börn eru ekki jafnoft
og áður ásökuð um að vera óþekk og eiga í aðlögunar-
erfiðleikum. Það er hins vegar farið að líta mun meira á þau
samskipti sem eiga sér stað milli barna, foreldra og um-
hverfis. Oft eru bæði börn og fjölskyldur því tekin til
meðferðar, þó svo að það séu einungis börnin sem sýni
ákveðin einkenni. Fjölskyldumeðferð, eins og hún er
stundum kölluð, miðar gjarnan að því að hætt verði að líta á
barnið sem syndasel en athyglinni sé beint að vanlíðan sem
er í allri fjölskyldunni. Fjölskyldumeðferð útilokar hins veg-
ar ekki að unnið sé með barnið eitt sér — einstaklingsmeð-
ferð — oft er það einnig nauðsynlegt til þess að losa um og
veita bældum, innibyrgðum tilfinningum útrás. Oft er unnið
að þessu samhliða.
Hér er ætlunin að gefa nokkra mynd af þvi hvernig ein-
kenni um vanlíðan barna geta komið fram.
Sállíkamleg
einkenni
Með sállíkamlegum einkennum
er átt viö líkamlegar truflanir sem
eru af sálrænum toga spunnar.
Lystarleysi
Lystarleysi getur orsakast af
ýmsu. Oftast er það hins vegar
tengt því aö barnið bregöist við
umhverfi sínu með því að vilja
ekki borða. Börn geta gripið til
lystarleysis til þess aö vekja á sér
athygli, svo sem ef þau skortir
ástúð eða eru afbrýöisöm gagn-
vart systkinum. Lystarleysi
veldur foreldrum yfirleitt
áhyggjum og þannig getur barnið
haldið athygli þeirra vakandi.
Uppköst
Það getur veriö tengt lundarfari
barns hvort það bregst við álagi
meö uppköstum eða ekki. Uppköst
eru algengari hjá börnum sem
sýna mótþróa og eru þrjósk en hjá
viðkvæmum, lokuðum börnum.
Uppköst af sálrænum orsökum
eru yfirleitt óháð því hvað barnið
hefur borðað og oftast fylgir ekki
nein ógleði þessum uppköstum.
Börn geta brugðist við með upp-
köstum ef gerðar eru of miklar
kröfur til þeirra, til dæmis í skóla.
Magaverkir
Magaverkir eru langalgengustu
sállíkamlegu einkenni hjá börnum
allt frá forskólaaldri til unglings-
ára. Börn sem fá þessi einkenni
eru gjarnan þæg og góð börn, eins
og oft er sagt, en kannski með
öðrum orðum börn sem eru
fremur kjarklaus, óframfærin og
kvíðin. Hvað orsakar magaverki
getur veriö margbreytilegt en
yfirleitt eiga þeir alltaf rætur að
rekja til einhverra árekstra við
nánasta umhverfi.
Ösjálfráð þvaglát
og ósjálfráðar
hægðir
Það er ekki ástæða til þess að
tala um þessa hluti fyrr en
hreinlætisuppeldi er lokið eða um
þriggja ára aldur. Ekki er hægt að
benda á neinar líkamlegar orsakir
fyrir ósjálfráöum þvaglátum.
Hægt er að greina á milli tveggja
tegunda.
1) Barnið hefur aldrei verið þurrt.
Það hefur aldrei tekist að kenna
því að halda sér þurru.
2) Barnið hefur verið þurrt í lengri
eða skemmri tíma en byrjar síöan
aftur. Orsakir geta veriö margar,
meðal annars að barnið hverfi
aftur til fyrri þróunarstiga ef það
eignast systkini eða aö barn
neyðist til aö vera með mikinn
mótþróa ef það mætir mikilli mót-
stöðu frá umhverfinu.
Osjálfráðar hægðir eru yfirleitt
taldar alvarlegra merki um
slæma geöheilsu. Það sama á við
þetta fyrirbrigöi eins og ósjálfráð
þvaglát, að það er hægt að greina
milli tveggja tegunda. Osjálfráö
hægðalát eru mun sjaldgæfari en
ósjálfráð þvaglát.
Höfuðverkur
Lítil börn kvarta sjaldan um
höfuðverk en hann er mun algeng-
ara vanlíðunareinkenni hjá eldri
börnum. Litlu börnin kvarta um í
maganum en þegar þau stækka
getur einkennið færst til og þá er
kvartað um verk í höfði.
Kækir
Kækir eru snöggar, ósjálfráðar
hreyfingar ákveðinna vöðvahópa.
Þeir eru algengastir hjá viðkvæm-
um, samviskusömum og þvinguð-
um börnum. Það virðist vera lítill
vafi á því að kækir séu einungis af
sálrænum toga spunnir. Þeim
fylgja oft önnur einkenni, svo sem
ósjálfráð þvaglát og lystarleysi.
Hegðunar-
erfiðleikar
Það sama á við um hegðunar-
erfiöleika og sállíkamleg ein-
kenni, að þá ber aö líta á sem við-
brögö barns við þeim erfiðleikum
sem þaðávið að etja.
Ýmiss konar
svefntruflanir
Mörg börn sofa órólega, bylta
sér í sífellu, tala og gráta upp úr
svefni. Þetta er oft merki um aö
barn sé í ójafnvægi og þessi börn
einkennast gjarnan ýmist af óró-
leika og eru erfið á daginn eða eru
IOVikan 11. tbl.