Alþýðublaðið - 27.02.1923, Síða 2

2
Rauðir þræðir.
Ettir Agúst Jóhannesson.
III. Stranmurinn — reiptogið.
Hver vill aimars eigum ná;
um einskilding og dalinn
menn eru' að þræta og ýtast á,
unz þeir ialla í valinn.
Páll Ólafsson.
Það var áður viklð að því,
að þegar vistarbandið var leyst
byrjaði eða hófst fólksstraumur-
inn fyrir aivöru úr sveitunum til
sjávarins. Sjóþorpin uxu óð-
fluga og vaxa, því að straumur-
inn helzt enn, Sjávarútvegurinn
dafnaði ár trá ári, enda fóru nú
línuskip (gufubátar) að ryðja sér
til rúms. Brátt tóru iíka vélbátar
að þekkjast og þóttu að mörgu
ieyti þægilegir til fiskveiða. í
kjölfar þeirra sigldu svo hin
tröllauknu veiðitæki, togararnir
Útgerðarmenn, ífiskspekulantar^
risu nú upp hver á fætur öðrum.
Voru þeir margir stórhuga og
hétu á fólkið að duga sér að
ausa gullnámuna. Hrópuðu margir
þeirra sig hása þá eftir starfandi
höndum. Lofuðu þeir guili og
grænum skógum því fólki, er
vildi vinna hjá þeim. Var þá
heldur ekki sparað að lýsa kaup-
staðarlífinu sem fullsælu-paradís.
Geta skynbærir menn og konur
nú iátið sér skiljast, hvort þekk-
ingársnauð og þrautkúguð vinnu.
lýðsstétt sveitanna fengi staðist
svo gulli blandað heróp og alls-
nægtaloforð. Það þóttisf vera
búið að tá nóg af hinu seigdfep-
andi kyrstöðutífi sveitarinnar, —
fá nóg af stuttum hvíldarstund-
um, en Iöngum stritstundum
sumar og vetur. Það hugsaði
sig því ekki tvisvar um, en henti
orfinu og hrífunni, og fagnaði
frelsinu svokallaða, sem að eins
var grímuklætt afturhald árgirnd-
ar og auðvalds í smeðjulegri,
fleðufullri mannúðarmynd. —
En bændurnir sátu eftir með
sárt ennið. Vinnuhjúin voru þeim
ekki lengur þjónustusamlegir
andar, undirgefnir og auðsveipnir
fyrir lélegt kaup, hvað þá þakk-
læti. Stórbúin stundu undir oki
starfræksluvöntunar; þau máttu
muna sinn fífil fegri.
Og reiptogið var útgerðar-
ALÞYÐUBLAÐIÐ
mönnum sýnilega betur og betur
í vil; þeir báru sigur af hólmi.
Fólksstraumurinn úr sveitunum
hélt áfram með vaxandi hraða
í dansandi hringiðu kaupstaðar-
lífsins.
Óx nú stöðugt vöxtur og við-
gangur sjávarútvegsins, svo að
um tíma mátti segja, að berserks-
gangi líktist. Skal ég þó ekki
fullyrða, að svo hafi verið mikill
>satans kraftur, að saltaðir þorsk-
ar gengju aftur<, því að fyrr má
rota en dauðrota.
Hin spegilgljáandi síld tók nú
líka að sveima í stórum torfum
og með sporðaköstum með fram
ströndum landsins, og óðara sem
markaðsvon fékst fyrir hana,
risu upp menn, sem kallaðir
hafa verið J-síldarspekúlantar<.
Settu þeir upp mikinn >9pekú-
lants<-svip og bentu fólkinu mjög
ísmeygilega á, að þarna lægi
verkefni fyrir, sem því væri í
lófa lagið að hafa nægilegan
hita úr handa sér og sfnum
eftirleiðis. hara ef það vildi nú
móka síldinni á þurt land fyrir
sig. —
Þannig var á tímabili ekki
ekki einungis reiptog milli út-
gerðarmanna og bænda um starfs-
máttinn, sem enn vill á brydda,
heldur einnig milli útgerðarmanna
sjálfra, en þetta breyttist, er
tímar íiðu. Með vaxandi "fólks-
straumi f sjávaiþorpin minkaði
eðlilega eftirspurnin eftir starfs-
aflinu; hrópin lækkuðu og lof-
•rðin fækkuðu. Þar við bættist
aukin og endurbætt vinnutæki
ég vélastarfræksla. Alt þetta
hjálpaði til þess, að útgerðar-
menn fóru að ná betri tökum
á fólkinu og mynda gagnvart
því samtök sín á milli.
Eftir því, sem fólksfæðin varð
sveitunum tilfinnanlegri blóðtaka,
varð það einnig brátt sýnilegt,
að fjárhagur landsins stóð og féll
með sjávarútveginum, er síðar
kom og er að koma áþreifan-
lega fram í Ijós dagsins.
En hvernig var þá um að lit-
ast við sjávarsíðuna, í sjávar-
þorpunum, þar sem gullkista
Ægis vai ötulast ausin? í örfáum
dráttum væri rétt að athuga það.
Með vax-indi mannfjölda káup-
staðanna varð brátt fjölbreytiiegt
líf í þeim. Með auknum sam-
göngurn annara þjóða við okkur
sem ekki eru alment lesnar, eru
engum
til gagns.
Þess vegna eiga menn annað
hvort ekki að auglýsa eða þá
þar, sem flestir lesa þær, en það
er að eins
í Alþýðublaðinu.
hafði vitanlega ©rlend menning
og ómenning mikil áhrif á kaup-
staðarlífið. Márgir voru þá til,
sællar minningár, sem gerðust
braskarar, ef þeir höfðu fundið
einhverja ly’ t af mentun. Kaup-
menn risu upp hver á fætur öðr-
um og s.ttu á fót fjölda af álls
konar vcrzlunum, sem verzluðu
með bæði þarfá og óþarfa eins
og enn tíðkast. Þúsundum af
ginnandi tálbeitutegundum var
lagt fyrir fávíst fólkið. Fylgdu
margir sfungnir vörusalar trú-
lega eftir að plokka, eftir því
sem kaupgeta vinnustéttarinnar-
innar óx eða dvínaði. Glysvarn-
ings-skrumið og skemtana-ysinn
glapti fólkinu sýn. Því tanst
lyrst sem það væri komið í ein-
hvern æfintýraheim. Um lífsþæg-
indi þeirra, sem voru að mynda
nokkurs konar yfirstétt í kaup-
stöðunum, þ. e. útgerðarmenn
og kaupmenn o. fl., stóð barátta.
Hver vildi að sjálfsögðu skara
eld að sinni köku og allir ná í
álitlega og arðvænlega lífsstöðu.
í þeirri baráttu urðu þeir eðli-
lega harðast úti og verða, með-
an núríkjandi þjóðtélagsskipulag
skipar öndvegi, sem minsta þekk-
ingu höfðu og hafa og kunna
ekki að beita slægðar og brask-
ara-vitinu, en það er lyftistöng
landbúnaðarins, — lyftistöng sjáv-
arútvegarins, — starfandi hendur
alþýðunnar marg-kúguðu.
Ég ætla ekki að sinni að rekja
gang kaupstaðarlífsins né lýsa
því nánar; síðar gefst ef til vili
tækitæri til þess. Næsti þáttur
fjallár um, hversu allsnægta-heróp
útgerðármanna reyndust vinnu-
stéttinni notadrjúg. Þeir lofuðu
ekki upp í ermina sfna, karlarnir,