Vikan - 06.08.1987, Qupperneq 9

Leg á leigu
Vestur í Bandaríkjunum fer fjöldi með-
göngumæðra stöðugt vaxandi. Meðgöngu-
mæður eða surrogates, eins og þær nefnast
á ensku, eru konur sem ganga með og ala
böm fyrir annað fólk. Þær gera samning
við væntanlega viðskiptavini sem í flestum
tilfellum em bamlaus hjón. Þau semja um
ákveðna upphæð sem meðgöngumóðirin
fær fyrir að ganga með bamið og hún afsal-
ar sér á hinn bógjnn öllum rétti yfir baminu.
Getnaðurinn fer svo fram með tæknifijóvg-
un þar sem egg meðgöngumóðurinnar og
sæði foðurins em sameinuð. í níu mánuði
er vöxtur og viðgangur bamsins eingöngu
á ábyrgð móðurinnar en að lokinni fæðingu
lætur hún það þegar í hend'úr foðurins og
konu hans.
Aðgerðir af þessu tagi hafa valdið miklum
deilum. Flestum era eflaust í fersku minni
réttarhöld vegna litlu stúlkunnar „Baby
M“ sem stóðu yfir síðastliðinn vetur.
Forsaga málsins var á þá leið að ung
kona, Mary Beth Whitehead, tók að sér
að ganga með og ala bam fyrir hjónin
William og Elizabeth Stem. Samkvæmt
samningi, sem þau þijú gerðu, gekkst Mary
undir tæknifijóvgun þar sem sæði Williams
var sameinað eggi Mary og fyrir þessa að-
stoð greiddu hjónin ungu konunni 10.000
dollara eða tæpar 400.000 krónur. Níu
mánuðum síðar ól Mary stúlkubam, Baby
M. Þegar William og Elizabeth komu til
þess að sækja bamið hafði Mary fengið
eftirþanka og nú neitaði hún að láta bamið
frá sér. Hjónin ákváðu að vísa málinu fyrir
dóm og eftir löng og ströng málaferli unnu
þau réttinn yfir baminu nú í vor.
Mál þetta var um margt sögulegt. I fyrsta
sinn vom þessar sérstöku meðgöngur og
lögmæti þeirra tekin til ítarlegrar umfjöllun-
ar, menn veltu fyrir sér réttarfarslegri stöðu
meðgöngumæðra og loks var komist að
þeirri niðurstöðu að yfirráðaréttur skyldi
vera í höndum lánshafa legsins, þ.e. föður
bamsins og eiginkonu hans.
Ýmis ríki Bandaríkjanna hafa þegar sett
bann við gerð meðgöngusamninga. Þar
hefur þorri almennings látið í ljós megna
andúð á þessum aðfömm. Önnur ríki íhuga
að leyfa meðgöngusamninga sem verða þó
að uppfylla ýmis skilyrði. I fyrsta lagi verð-
ur þess krafist að meðgöngumóðir geri
einungis samning við hjón og að eiginkonan
sýni fram á það með læknisvottorði að hún
sé óbyija. Þá afsalar meðgöngumóðirin sér
öllum rétti yfir baminu strax við fæðingu
þess. Á hinn bóginn verða hjónin að taka
við baminu. Þeim má ekki snúast hugur,
jafnvel þótt bamið sé vanskapað eða
þroskaheft. Nú standa einmitt yfir réttar-
höld í máli þar sem slík staða kom upp.
Kona að nafni Nancy Stiver gerði með-
göngusamning við hjón nokkur. Bamið
fæddist hræðilega vanskapað. Hjónin
heimtuðu að gerð yrði ítarleg rannsókn á
baminu og kom í ljós að vansköpun þess
stafaði af erfðagalla sem mátti rekja til
móðurinnar. Þegar þessi úrskurður var
staðfestur þvemeituðu hjónin að taka við
baminu og kröfðust endurgreiðslu. Nancy
Stiver hefur hins vegar kært hjónin. Hún
trúir ekki úrskurði læknanna og segist hafa
verið fijóvguð með sæði sem sýkti hana af
herpes og þvi hafi bamið orðið eins og það
er.
Loks hefur komið upp sú hugmynd að
meðgöngumóðir fái 20 daga umhugsunar-
frest eftir að getnaður hefur átt sér stað. Á
þessu tímabili mætti hún rifta samningnum
og eyða fóstrinu eða ákveða að eiga bamið
sjálf. Ef slíkur umhugsunarfrestur yrði gef-
inn fengi meðgöngumóðirin greiðslu eftir
fæðingu bamsins en ekki fyrirfram eins og
nú tíðkast.
Það em þó litlar líkur á að lög um með-
göngumæður verði sett í bráð. Þessi mál
em enn mjög erfið viðfangs og til viðbótar
hefur þorri almennings litla samúð með
meðgönguliðinu. Þá hafa menn velt fyrir
sér ýmsum spumingum sem verður að
svara. Gæti kviðdómur til dæmis úrskurðað
meðgöngumóður óhæfa til þess að ala upp
bam sem hún hefur lofað að gefa ef þessi
sama kona þykir fullfær um að ala upp sín
eigin böm? Hver á rétt yfir baminu ef fað-
ir þess deyr meðan á meðgöngu stendur;
meðgöngumóðirin eða eiginkona föðurins?
Og loks hafa ýmsir velt því fyrir sér hvort
leyfa eigj piparsveinum að leigja leg. Allar
þessar spumingar em feikilega umdeildar
og sýnist sitt hveijum.
Þrátt fyrir allar málaflækjur og mótsagn-
ir færast meðgöngur af þessu tagi stöðugt
í vöxt og er þetta þegar orðin blómleg at-
vinnugrein. Til dæmis hafa þónokkrir
lögfræðingar grætt stórfé á meðgöngusamn-
ingum en þar hafa þeir gegnt hlutverki
milligöngumanna. Nú hefur hópur lögfræð-
inga ákveðið að setja á laggjmar umboðs-
skrifstofur fyrir meðgöngumæður.
Lögfræðingamir em metnaðargjamir og
gera miklar kröfur til væntanlegra með-
göngumæðra. Þær verða að vera gáfaðar,
hraustar og umfram allt fallegar, enda segj-
ast þeir ekki vilja fjölga vesalingum í
heiminum. Viðskiptavinimir verða heldur
ekki af verri endanum því lögfræðingamir
ætla að fara fram á allt að 1.000.000 króna
greiðslu fyrir hvert bam.
Nú em um 50 milljónir munaðarlausra
bama í heiminum. Flest eiga sér hvergi
skjól, svelta og deyja drottni sínum. Á
meðan borga forríkir bamleysingjar himin-
háar upphæðir fyrir leiguleg og ýmiss konar
málaferli sem því fylgja. Væri þeim ekki
nær að taka að sér eitthvert þeirra bama
sem þegar er fætt?
Mynd: helgi skj. friðjónsson
32 TBL VIKAN 9