Vikan - 28.01.1988, Síða 8

kjósendur vita sjaldnast hvaða
stjóm þeir eru að kjósa yfir sig,
jafnvel þótt kosningaúrslit liggi
fyrir að lokinni talningu. Fram-
kvæmd íslensks lýðræðis er því
oft í raun eins konar tilraunast-
arfsemi hverju sinni eða hreint
happdrætti og alltaf jafh spenn-
andi að sjá hvernig til tekst.
Þar sem öll spjót virðast bein-
ast að Jóni Baldvini Hannibals-
syni fjármálaráðherra um þessar
mundir, vegna mikifla og um-
deildra afkasta hinnar nýju ríkis-
stjómar íslands, fannst Vikunni
við hæfi að fá ráðherrann sjálfan
til að ræða málin og svara ein-
hverri af þeirri gagnrýni sem
hefúr dunið á honum í þjóð-
félagsumræðunni undanfarið.
Jón Baldvin Hannibalsson
segist óhræddur hafa ráðist í að
efha kosningaloforð flokks síns
um víðtækar endurbætur á fjár-
reiðum ríkisins, umbreytingu á
skattakerfinu og allsherjar upp-
stokkun á tollalöggjöf landsins
þegar hann loks komst í aðstöðu
til þess. Um stundarvinsældir
eða óvinsældir segist hann láta
sig litlu varða. Hann er sann-
færður um að hinar umfangs-
miklu aðgerðir undanfarið muni
að lokum bera þann ávöxt sem
alþjóð getur sætt sig við.
„Pólitíkus sem aldrei aðhefst
neitt þorir aldrei að taka á sig
tímabundnar óvinsældir, hann
er ekki einnar messu virði. Sá
sem gerir aldrei neitt annað en
það sem hann heldur að baki
honum vinsældir er óhæfur
stjómandi. Við höfum nóg af
svoleiðis pólitíkusum," segir Jón
Baldvin Hannibalsson.
„Þessi ríkisstjórn hefur komið
meim í verk á hálfu ári en flestar
ríkisstjómir lýðveldistímans á
heilu kjörtímabili. Hún hefur
komið í verk hlutum sem sumar
aðrar ríkisstjómir hafa gert
ítrekaðar atfögur að en mnnið
af hólmi. Ég veit um enga ríkis-
stjóm á nálægum pólitískum
breiddargráðum sem hefur
komið jafh stómm og erfiðum
breytingum í framkvæmd á jafh-
skömmum tíma,“ segir fjármála-
ráðherra.
Fjárfestingarfyllerí
og neysluæði
Þegar þú talar um að stjórn-
málamaður í vinsældaleit sé
óhæfur, áttu þá kannski við
Steingrím Hermannsson sem er
tvímælalaust einn vinsælasti
stjórnmálamaðurinn á íslandi í
dag?
„Nei, ég geri það reyndar
ekki. Steingrímur var mjög um-
8 VIKAN
„Pólitíkus sem aldrei að-
hefst neitt bakar sér
ekki óvinsældir, hann er
ekki einnar messu
virði.“
deildur sem fagráðherra í sjávar-
útvegsmálum og landbúnaðar-
málum. Virðing hans fór vax-
andi sem forsætisráðherra og
fyrrverandi ríkisstjórn náði
árangri á tímabili. Hins vegar
þekki ég ekki nóg til innviða
þess stjómarsamstarfs til þess
að meta hversu góður stjórn-
andi hann er við slíkar aðstæð-
ur.
Árangur síðustu stjórnar í
upphafi var eins og happdrætt-
isvinningur. Það var metafli. Það
var síhækkandi verð á mörkuð-
um. Það var hmn í olíuverði og
lækkun erlendra vaxta. Það sem
gerði síðan gæfumuninn vom
kjarasamningar sem tryggðu
stöðugleika árið 1986 og vom
forsenda þess að nýta ytri skil-
yrði til að lækka verðbólgu. Það
þurfti áreiðanlega eitthvert
fiumkvæði til að ná þessum
kjarasamningum en hin hliðin á
þessu máli var að hagvaxtar-
skeiðið var undir lok ársins að
snúast í verðbólguskeið. Það
lýsti sér í fjárfestingarfylleríi og
neysluæði með versnandi við-
skiptahalla og útgjöldum langt
umfram efni.
Þá reyndi á síðustu ríkisstjórn
sem fékk ráðgjöf um að gripa í
taumana en hún sinnti því ekki
af pólitísku kjarkleysi. Þess í
stað gekk hún til kosninga með
skmmáróður á fullu, um að allt
væri í fínu lagi, samanber „Klett-
inn í hafinu" og „Hina réttu
leið“. Þessi ríkisstjórn er að
sumu leyti óheppin því að hún
er að framkvæma viðamiklar
stjómsýsluumbætur á sama tíma
og ytri skilyrði hafa snarsnúist
til hins verra. Við það verða um-
bæturnar miklu umdeildari en
þeim mun nauðsynlegri líka,"
segir fjármálaráðherra.
Það er ekki hægt að horfa
fram hjá því að íslensk stjóm-
sýsla hefur oft líkst einni alls-
herjar tilraunastarfsemi. Stjóm-
valdsákvarðanir standa oft
kannski ekki lengur en nokkra
mánuði í senn og almenningur
veit ekki sitt rjúkandi ráð. Áætl-
anir fólks fara í vaskinn og eng-
inn hefur getað treyst því að
hlutirnir standi stundinni
lengur. Dæmi um þetta em svo
mörg að það er óþarfi að rekja
þau öll hér.“
Verður þessu ekki eins varið
með þessar miklu umbætur sem
þú ert að hrinda í framkvæmd
og hefur svo mikla trú á að séu
til góðs? Er nokkuð á það að
treysta að ekki komi allt í einu
til nýjar stjórnvaldsákvarðanir,
annað hvort frá þessari ríkis-
stjóm eða þeirri næstu, sem
breyta öllu upp á nýtt?
„Ég er sannfærður um það að
sá þáttur þessara umbóta sem
snýst um að endurreisa tekju-
öflunarkerfi ríkisins er gmnnur
sem byggt verður á í framtíð-
inni. Við því verður ekki
hróflað. Reyndar er það megin-
tilgangur þessara breytinga að
tryggja að ríkisbúskapurinn sé
ekki rekinn með halla, sé ekki
rekinn á lánum, sé ekki verð-
bólguvaldur og þar sé aflað
tekna með traustu og réttlátu
skattakerfi sem dugar til þess að
ekki aðeins viðhald heldur bæta
velferðarríkið á íslandi. Þá á ég
við að gæðum ekki endilega
magni."
Hagsmunagæslu-
flokkar við völd
„Það em margar ástæður fyrir
því að erfitt er að láta margar
stjómvaldsákvarðanir halda sér.
Sú fyrsta: íslenska hagkerfið
sjálft. Það er miklu sveiflu-
kenndara en önnur hagkerfi.
Jafhan er í grófúm dráttum ein-
föld: Aflamagn plús fiskverð á
erlendum mörkuðum er sama
sem þjóðartekjur íslendinga. í
þessari jöfnu em óvissustærð-
irnar gífhrlegar.
Annað: Þeir stjórnmálaflokkar
sem lengst hafa farið með völd
em hagsmunagæsluflokkar. Þeir
em mjög háðir ströngum sér-
hagsmunum. Þeir verja ákveðin
kerfi. Bankakerfi, fjárfestinga-
lánasjóði, einstök stórfyrirtæki,
samsteypur og atvinnuvega-
„Það þarf að koma á
húsaga og þora að bíða
af sér stundaróvinsæld-
ir.“
samtök sem eiga gífurlega mikið
undir ríkinu. Þessir flokkar em
ekki ffjálsir að því að rísa upp
gegn þessum hagsmunum. Þess
vegna láta þeir reka á reiðanum.
Þegar kemur uppsveifla er ekki
stigið á bremsurnar og þegar
niðursveiflan kemur er ekki tek-
ið á sérhagsmununum.
Þetta endurspeglast rækilega í
fjárlögum sem em að uppbygg-
ingu til tímaskekkja. Að þremur
fjórðu hlutum em þau einfald-
lega rekstur ríkisins, laun, vextir
o.s.firv. Síðan er stór hlultur
bundinn sjálfvirkum lögum.
Fjárlög á að nota sem hagstjóm-
artæki. Það á að draga saman
seglin í góðæri og spýta i ef sam-
dráttareinkenni gerast um of
áberandi. Þett er hins vegar ekki
hægt þegar þetta er svona
sjálfvirkt.
Ef það á að breyta þessu kerfi
þarf að rísa upp gegn ótal hags-
munum. Það er reyndar eins og
við emm að gera.“
Má skilja þig sem svo að
stjómmálamenn séu þá að mikl-
um hluta óhæfir, að þeir fái um-
boð kjósenda undir fölsku yfir-
skyni og séu síðan í hagsmuna-
gæslu sem að mörgu leyti er
andstæð hagsmunum umbjóð-
enda þeirra?
„Þeir em ekki endilega óhæfir
enda hafa þeir ekki verið það
allir. Þeim hættir hins vegar allt
of mikið til þess að láta þessa
hagsmuni ráða um of gerðum
sínum. Það er líka hægt að nefha
dæmi um það að þeir hafa ekki
gert það. Til dæmis er hlutur af
goðsögninni um hina miklu
leiðtoga Sjálfstæðisflokksins í
því fólginn að Bjarni Benedikts-
son sýndi það í verki hvað eftir
annað að hann lét ekki svona
sérhagsmuni ráða gerðum
sínum. Það var kannski lykillinn
að því hversu farsælt viðreisnar-
samtarfið var að á það reyndi í
stómm stíl.
Þeir framkvæmdu miklar rót-
tækar kerfisbreytingar sem
komu við kauninn á mörgum en
létu tregðulögmálið og sérhags-
munina sem vildu hafa óbreytt
ástand ekki ráða gerðum sínum.
Það er ekki borin von að
stjómmálamenn sýni aftur slík-
an kjark og ef við litum nú til
dæmis á ástandið núna: Það er
mjög erfitt fyrir Sjálfstæðisflokk-
inn að samþykkja þessar skatta-
hækkanir en hann hefur gert
það. Það er mjög erfitt fyrir
Framsóknarflokkinn að beygja
sig fyrir nauðsyn þess að endur-
skoða úrelt kerfi í landbúnaði.
Hann hefur hins vegar sýnt
nokkur merki þess að óbreytt
ástand sé óþolandi og því verði